قرآن مجید در موارد مختلف و متعددی توکل بر خدا را از ویژگی های افراد با ایمان می داند و می فرماید:”وعلی الله فتوکلوا ان کنتم مومنین” ( برخدا توکل کنید اگر ایمان دارید () سوره مائده ، ۲۳)
در تفسیر المیزان استاد علامه طباطبایی در تعریف توکل آورده است :
نفوذ اراده و رسیدن به مقصود در عالم ماده نیازمند به یک سلسله اسباب و عوامل طبیعی و یک سلسله عوامل روحی و نفسانی است. هنگامی که انسان وارد میدان عمل می شود و کلیه عوامل طبیعی مورد نیاز را آماده می کند تنها چیزی که میان او و هدفش فاصله می اندازد همانا تعدادی از عوامل روحی از قبیل سستی اراده وتصمیم و ترس و … است . در چنین وضعی اگر انسان بر خداوند سبحان توکل داشته باشد اراده اش قوی و عزمش ثابت می گردد و موانع و مزاحمات روحی در برابر آن خنثی خواهد شد زیرا انسان در مقام توکل با مسبب اسباب پیوند می خورد و با چنین پیوندی دیگر جایی برای نگرانی و تشویش خاطر باقی نمی ماند.
علاوه بر این، نکته دیگری که در مورد توکل موجود است بعد غیبی و ماورایی آن است. یعنی خداوند متعال شخص متوکل را با امدادهای غیبی مدد می رساند که این امدادها از حوصله اسباب عادی و طبیعی فراتر و در ردیف مافوق علل مادی قرار دارد و ظاهر آیه شریفه : “ و من یتوکل علی الله فهو حسبه” ( هر کس بر خداتوکل کند خدا او را کفایت کند ) چنین امدادی را نوید می دهد .
امیرالمومنین درباره توکل می فرماید : “ من توکل علی الله ذلت له الصحاب و تسهلت علیه الاسباب و تبوء الخفض و الکرامه “
هر کس بر خدا توکل کند سختی ها برای او نرم و آسان و اسباب و وسیله ها برایش فراهم شود و در راحت و وسعت و کرامت جای گیرد.
باید گفت آثار توکل بر کلیه شئون فردی و اجتماعی انسان تاثیر می گذارد از جمله این شئونات قدرت تصمیم گیری است یعنی با توجه به این اگر برخدا توکل کنیم می توان با عزمی راسخ و تصمیمی قاطع به کار خود ادامه بده که آیات زیادی در قرآن کریم در رابطه با این آمده است.
شجاعت د ومین شئون است که در آیات آمده است یعنی انسان وقتی توکل می کند وارد میدان می شود واز هیچ چیز و هیچ کس بیم و باکی ندارد
سومین شئون که آمده ترک گناه و عدم سلطه شیطان است .( در سوره یونس / ۸۵) “ فقالوا علی الله توکلنا ربنا لاتجعلنا فتنه للقوم الظالمین “
گفتند : تنها بر خدا توکل داریم . پروردگارا! ما را تحت تاثیر گروه ستمگر قرار مده .
پس به هر اندازه که ایمان و توکل داشته باشیم از زیر سلطه شیطان بیرون خواهی بود و در نتیجه از آلودگی و انحراف مصون خواهی ماند .
آثار توکل در روایات نیز آمده از جمله قوت و شجاعت است که پیامبر اکرم(ص) فرمودند : “ من احب ان یکون اقوی الناس فلیتوکل علی الله” کسی که دوست دارد قوی ترین مردم باشد باید بر خدا توکل کند. همت عالی از آثار دیگر توکل در روایات است و سومین آثار دیگر لزوم کار و فعالیت است مثلاپیامبر اکرم(ص) در روایات آمده که گروهی را دید که به دنبال کشت و کار نمی روند. فرمودند: چه می کنید ؟ گفتند: ؟ما متوکلین هستیم و برخدا توکل می کنیم فرمود : شما متوکل نیستید بلکه متکل یعنی سربار مردمید.
و در پایان بحث باید گفت : طبق دعای حضرت سجاد انسان مومن و خودساخته کارهای خود را به خدا وا می گذارد و در جمیع مراحل زندگی او را پشتیبان خود می داند به طوری که ایشان می فرمایند: پروردگارا! تنها به سوی تو استغاثه می کنم و تو را مایه امید می شمارم و تو را می خوانم و به تو پناه می برم و به تو اطمینان دارم و تو را پشتیبان خود می دانم و به تو ایمان می آورم و به تنها به تو توکل می کنم.
