بزرگان نصیریه را نام ببرید؟

پاسخ:
نصیریه فرقه‌ای است که در به وجود آمدن آن آراء و نظریات مختلف و متناقضی ارائه شده است. بنابر اظهارات برخی از نویسندگان این فرقه به محمد بن نصیر که ابتداء از اتباع و اصحاب امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ بود، منسوب است.
امّا گروه دیگری این فرقه را به نصیر غلام امام علی ـ علیه السّلام ـ منتسب می‌دانند؛ گر چه به تصریح عده‌ای از نویسندگان غلامی بدین نام و نشان برای آن حضرت نه در کتاب‌های تاریخی و نه در غیر آن ضبط نگردیده است.گروه سومی، این نام را برای فرقه‌ای با اعتقادات خاص منسوب به کوهی در منطقه‌ی شمالی سوریه که کوه نصیریه نام دارد، می‌دانند که قبل از تهاجم صلیبی‌ها به تاریخ ۴۸۸ هـ به نام کوه «لکام» معروف بود.به هر حال وجه نام‌گذاری این فرقه هر چه باشد نتیجه آن در سال پیدایش و ظهور این فرقه ظاهر می‌شود که بنابر نظریه اول این فرقه مابین سال ۲۳۲ و ۲۵۹ هـ ق پیدا شده است؛ زیرا «محمد بن نصیر» در سال ۲۵۹ هـ ق وفات کرده است. امّا بنابر نظر دوم مابین سال‌های ۲۳ – ۴۰ هـ پیدا شده و بنابر نظر سوم به قرن پنجم برمی‌گردد.[۱]
پس از شناخت وجه نامگذاری این فرقه و تاریخ پیدایش آن، به ذکر نام برخی افراد که ادعا شده جزو علمای این فرقه هستند اشاره می شود:
با این توضیح که این مطلب فقط یک ادعا است اگر نصیریه را جزو شیعیان امامیه بدانیم در آن صورت تمام علمای شیعه امامیه از بزرگان نصیریه هستند ولی اگر آنان را از غالیان به حساب آوریم بسیاری از افرادی که در ذیل به نام آنها اشاره خواهد شد نصیری نبوده و جزو علمای امامیه هستند.
۱. ابو عبدالله مفضل بن عمر جعفی کوفی درگذشت ۱۸۰ هـ ق.
۲. یونس بن ظبیان کوفی.
۳. ابوجعفر محمد بن حسن بن سنان زاهری از اولاد زاهر مولی عمرو بن حمق خزاعی می‌باشد، وی پدرش را در بچگی از دست داد و پدربزرگ او سرپرستی‌اش را به عهده گرفت، فلذا به نام محمد بن سنان معروف است.[۲]
۴. جعفر بن محمد بن مفضل جعفی.
باز لازم به ذکر است که افراد نامبرده شده جزو بزرگان شیعه بوده و نسبت دادن آنها به فرقه نصیریه صحیح نیست و ما تنها به دلیل ذکر در منابع نام آنها را آوردیم.
۵. ابو شعیب محمد بن نصیر نمیری بصری، وی از موالی بنی نمیر و فارسی الاصل بوده و در بصره و کوفه ساکن گشته و پس از سلطه‌ فرانسوی‌ها به سوریه در اثر جنگ جهانی مشهور شد که علویون همان نصیریه بوده و منسوب به محمد بن نصیر هستند. فرقه‌ منسوب به وی ادعا می‌کنند که شیعه ۱۲ امامی هستند و برای هر امامی بابی است که ابن نصیر باب امام یازدهم ـ علیه السّلام ـ و وارث علمش بوده و این صفت بعد از غیبت امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ باقی ماند.[۳]
۶. ابو محمد عبدالله بن محمد بن جنّان جنبلانی متولد ۲۳۵ هـ درگذشت ۲۸۷ هـ مقیم بخش عجم نشین عراق، شهر جنبلان بوده و فارسی الاصل است.
۷. ابو عبدالله حسین بن احمد بن حمدان خصیبی مصری، پس از وفات جنبلانی شهر جنبلان را ترک گفت و به عراق رفت. بیشتر کارهای دینی او در بغداد انجام می‌گرفت. او به شهرهای علوی نشین از جمله خراسان و دیلم سفر کرد و در آخر شهر حلب پایتخت سیف الدوله را وطن خویش ساخت. این مرد در سال ۲۶۰ هـ ق به دنیا آمده و در سال ۳۴۶ هـ پس از ۸۶ سال عمر، چشم از جهان فروبست و در شمال حلب مدفون شد. وی به شیخ یبراق ملقب است.
۸. ابوالقاسم جنید بن محمد بن جنید خزار قواریری، ریشه‌اش از نهاوند یکی از شهرهای فارس نشین متولد در بغداد و درگذشته به سال ۲۹۷ هـ ق می‌باشد.
۹. محمد بن علی جلیّ جانشین خصیبی مصری.
۱۰. ثامن ابوالفتح محمد بن حسن بغدادی قطیعی.
۱۱. علی بن عیسی جسری، ناظر پل بغداد و وکیل خصیبی در امور دینی بوده و ۲۰ مرتبه حج رفته که دو بار آن قبل از بلوغ بوده است.
۱۲. ابوالحسن طوسی صغیر، این مرد پیوسته در حال عبادت و ریاضت بود. به گونه‌ای که در اثر آن قامت‌اش خم شده بود وی از ۴۰ روز فقط یک روز روزه‌دار نبود.
۱۳. ابوالحسن طرسوسی کبیر، از بزرگان علویین «کیلیکیا» از پایتخت‌‌های آن زمان بود.
۱۴. ابو ذهبیه اسماعیل بن خلاّد، وی بعلبکی و از فرقه‌ اسحاقیه بوده که پس از آمدن بزرگان و رؤسای بنی هلال به لاذقیه برای زیارت سید جلیل ابی سعید، احساس خطر نمود و به انطاکیه فرار کرد. امّا به خاطر تعقیب دیاب بن غانم امیر زغبه که با ۸۰ پهلوان به دنبال او بود، دو مرتبه به لاذقیه برگشت، توسط امیر کشته شد و در آنجا مدفون گشت و قبرش نزد اهل لاذقیه به قبر شیخ قرعوش معروف است. عقیده وی تا آمدن امیر حسن مکزون سنجاری به طرف لاذقیه باقی بود.[۴]
۱۵. ابو سعید سرور بن قاسم ملقب به میمون متولد ۳۵۸ هـ ق در طبریه و درگذشت به سال ۴۲۶ هـ می‌باشد. وی در هفت سالگی حافظ قرآن بود و کتاب‌های زیادی نگاشت و سلامه بن احمد هدّی شاگردش بود. و از قرن پنجم تا قرن حاضر علمایی نیز برای این فرقه مضبوط است که از جمله آنان آل شعبه حرّانیون می باشند.
۱۶. ابو محمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه الحرّانی صاحب کتاب ارزشمند تحف العقول عن آل الرسول و ابو محمد زید بن شعبه، عالم و دوستدار خیر که با امیر ابی الفتح عبدالکریم الکرمانی صاحب جزیره کرمان اجتماع نمود، و وی را تا جزیره مصاحبت کرد و در نشر تعالیم اسلام تلاش‌ها نمود و از جزیره کرمان به جبال یمن منتقل شد.[۵]
۱۷. ابو طیب احمد بن حسین، وی درباره‌ معجزه‌های پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و اهل بیتش شعر انشاء می‌کرد که به نام منشد معروف گشت. با دست وی بسیاری از یهود و نصاری اسلام آوردند او در «جزیم» سکونت داشت و در ۶۰ سالگی درگذشت و در مشهد امام جواد ـ علیه السّلام ـ مدفون شد.
۱۸. ابو حمزه‌ کتانی، حافظ قرآن، عالم به لغت و نحو، دانشمند در ادیان بود. وی از نظر اقامه‌ دلیل و برهان هنگام مجادله و مناظره با اهل ملل قوی بود و در حمص درگذشت.
۱۹. ابو حسن علی بن بطه حلبی، حافظ قرآن، مجهز به علم لغت و نحو بود و به اسکندریه مصر سفر کرده است.
۲۰. حیدر بن محمد قطیعی، از بزرگان حدیث بود که جماعتی از نصارای بغداد به دست وی اسلام آوردند. و در «کرخ» هنگام ۶۰ سالگی وفات کرد و نزد احمد بن حنبل مدفون گشت.
۲۱. عبدالرحمان جرجری، قاری قرآن بود. توسط وی ۹ نفر از یهودیان به اسلام ایمان آوردند و با آنها به حج مشرف شد.
۲۲. ابوذر سهل ابن محمد کاتب، استاد ملک سیف الدوله، شاعر و ادیب. ابو عبدالله حاکم محمد بن عبدالله نیشابوری، پیشوای حافظان و محدثین و صاحب هزار جزء کتاب از جمله بزرگان نصیریه به شمار می‌رفتند.
همچنین بزرگانی نظیر، محمد بن مقاتل قطیعی، ابو الفتح محمد بن عصمت الدوله بن معز الدوله بن عیسی الکویلح و علی عَلَم الدوله شاگردش، ابو نصر منصور جلّی، ابراهیم بن عثمان بن المستلق، سوّاق بصری، سید صدر الدین المرتضی المجتبی موفق الدین السابری، ابوالحسن الجوهری، صفی الدین حیدر بن محور فارقی، ملقب به عبد مؤمن صوفی، ابو صالح دیلمی، محمد بن اسماعیل جزری، ابوالفضل محمد بن حسن منتجب الدین، شیخ امیر حسن بن مکزون سنجاری از آل مهلّب بن ابی صفره غسّانی متولد ۵۸۳ هـ درگذشت ۶۴۶ یا ۶۳۸ هـ که در سال ۶۱۷ هـ به طرف لاذقیه آمد و کتاب‌های اسحاقیه را جمع‌آوری کرده و آتش زد؛ حاتم طوبای جدیلی متولد ۶۶۷ هـ در طرطوس استاد امیر حماه ابی اهداء، یوسف بن عجوز حلبی نشابی، یوسف الرداد حلبی، ابو عبدالله محمد بن عبدالله بن محمد خطیب خصیبی که قاضی امیر ابی عشائر حمدانی در انطاکیه بود، ابو الفتح عثمان بن جنی نحوی، ابو محمد عبدالله بن عمرو بن محمد فیاضی، شیخ محمد حمدان الخیر و … از جمله بزرگان نصیریه و علویه می‌باشند.[۶]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. فرهنگ فرق اسلامی، دکتر محمد جواد مشکور، با مقدمه استاد کاظم مدیر شانه‌چی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، آستان قدس رضوی، سوم، ۱۳۷۵ ش.
۲. النصیریه دراسه تحلیلیه، تقی شرف الدین، بیروت، ۱۹۸۳ م.
[۱] . هاشم عثمان، العلویون بین الاسطوره و الحقیقه، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۱۴ هـ / ۱۹۹۴ م، ص ۳۰ ـ ۳۴.
[۲] . نجاشی، رجال نجاشی، ص ۴۱۶، رقم ۱۱۱۲ و ۴۴۸، رقم ۱۲۱۰ و ۳۲۸، رقم ۸۸۸.
[۳] . مهدی عسکری، سید عبدالحسین، العلویون او النصیریه، ص ۳۱ ـ ۷۸.
[۴] . غالب الطویل، محمد امین، تاریخ العلویین، بیروت، دارالاندلس، ص ۲۵۷ ـ ۲۶۵.
[۵] . شیخ علی عزیر ابراهیم، العلویون و التشیع، بیروت، دار الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۳ هـ ، ۱۹۹۲ م، ص ۱۰۷.
[۶] . العلویون و التشیع، ص ۱۱۰ ـ ۱۱۷؛ و همچنین به: عبد الرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، دار العلم الاسلامیین، چاپ اول.