فرزندان و والدین

پسر ۴ ساله‏ام براى عمل دفع مقاومت مى‏کند و دیر به دیر به دستشویى مى‏رود. آیا علت خاصى دارد؟
علل احتمالى این رفتار عبارتند از:
۱. یبوست مزمن: یبوست، عامل مهمى در خوددارى از دفع است (ر. ک: ص ۳۱).
۲. زحم در محل مخرج دفع: در صورتى که نشانه‏هایى بر احساس ناراحتى او در این محل مى‏بینید، به پزشک مراجعه کنید.
۳. ترس از توالت: به این دلیل که مى‏ترسد داخل منفذ توالت بیفتد، از عمل دفع خوددارى مى‏کند. تا مدتى گوشه حمام را براى عمل دفع او آماده سازید و با رسم خطوطى بر روى کاغذ، برایش توضیح دهید که زیر منفذ توالت چاه نیست؛ بلکه لوله‏اى است که به بیرون مى‏رود.
۴. عدم آگاهى: برخى از کودکان گمان مى‏کنند که با عمل دفع، قسمتى از بدنشان از آن‏ها جدا مى‏شود! با استفاده از آبمیوه‏گیرى، عمل دفع را برایش توضیح دهید که مدفوع او مانند پوره‏هاى سیب یا هویج است که دور ریخته مى‏شود.
۵. اثبات استقلال: احتمالا با این کار مى‏خواهد استقلال خود را تثبیت کند و به شما بفهماند که در امورى، فقط او تصمیم گیرنده است و دیگران به ویژه والدین نمى‏توانند جلو تصمیمش را بگیرند. در این صورت بکوشید زمینه‏هاى تثبیت استقلالش را (براى مثال با واگذارى امور شخصى به او) به شکل درست فراهم آورید.
۶. انتقامجویى: احتمال دارد این رفتار، نوعى مقاومت و مبارزه با والدین باشد. اگر در این مورد با او خوب برخورد نکرده، و از اهرم فشار استفاده کرده‏اید، تا مدتى فشارها را بردارید.
۷. سرگرمى: گاهى کودکان آن قدر سرگرم بازى مى‏شوند که به علایم دفع بى‏توجهى مى‏کنند. شما باید در موقعیت‏هاى مناسب (به طور معمول پس از صرف غذا یا پس از بیدار شدن از خواب) او را به دستشویى ببرید.
۸. احساس لذت: گاهى خارش ناشى از نگهدارى مدفوع یا سنگینى ناشى از آن، باعث احساس لذت کودک مى‏شود که لازم است با استفاده از راهکارهاى پیش گفته، جلو این رفتار گرفته شود تا در آینده به انحرافات جنسى و اخلاقى نینجامد. پسر ۹ساله ام را زیاد کتک زده ام. آیا برای از بین بردن آثار منفی این رفتار، راهی هست؟
برای از بین بردن آثار منفی تنبیه بدنی، از راهکارهای ذیل استفاده کنید:
۱. برای از بین بردن تحقیر شخصیت، شخصیت او را گرامی بدارید. نقاط مثبت او را به ویژه در جمع بگویید و به او احترام بگذارید.
۲. برای از بین بردن روحیه ی تسلیم پذیری، برای اظهار نظر به او میدان بدهید؛ گرچه نظرش مخالف نظر شما باشد.
۳. او مضطرب است؛ برای از بین بردن این اضطراب، به او اطمینان خاطر بدهید که دیگر از تنبیه بدنی استفاده نخواهید کرد.
۴. برای مقابله با زورگویی او، برخورد منطقی را پیشه سازید.
۵. برای تقویت اعتماد به نفس فرزندتان، ارتباط بیشتری با او برقرار کنید؛ به او مسؤولیت بدهید؛ مهربانی و عطوفت داشته باشید؛ اعتماد خود را به او نشان دهید و در مسائل زندگی با وی مشورت کنید.
۶. از نظر دین اسلام به میزان کتک هایی که زده اید، به فرزندتان طلا بدهکارید. حسابی بانکی برایش گشوده، بدهکاری های خود را به حسابش واریز کنید. در صورتی این دِین از دوش شما برداشته می شود که فرزندتان پس از بلوغ رضایت دهد. از درگاه الهی آمرزش بطلبید.
منبع:نشریه قدر،شماره ۲۱.
پسر نوپایى (۱۸ ماهه) دارم که با مدفوع خود بازى مى‏کند. چگونه این مشکل را از بین ببرم؟
    
ج: این مشکل ممکن است در سنین بین ۱۸ تا ۳۰ ماهگى اتفاق بیفتد و علت اصلى آن کنجکاوى است.
مى‏دانم که تحمل دیدن لباس، تخت و محل بازى کودک که به وسیله او با مدفوعش آلوده شده، بسیار سخت است؛ اما توصیه مى‏کنم که واکنش بدى نشان ندهید. با مشاهده چنین صحنه‏اى، با صداى محکم اما با خونسردى بگویید نکن! و به سرعت جلو او را بگیرید. توجه داشته باشید که عصبانیت و تنبیه بدنى، او را در این رفتار مصمم مى‏کند.
این رفتار نوپا مى‏تواند نشانه خوبى براى آمادگى‏اش جهت آموزش توالت رفتن باشد؛ پس آموزش او را آغاز کنید (ر. ک: ج ۱، ص ۱۷ – ۱۵).
در صورتى که امکان آموزش وجود ندارد (ر. ک. ص ۱۴۱)، لباس‏هایى را به او بپوشانید که در آوردن آن‏ها و دست زدن به پوشک براى کودک سخت باشد.
در ضمنن چیزهایى مثل خمیربازى، گل کوزه‏گرى و ماسه را در اختیارش قرار دهید تا با آن‏ها بازى کند و به بازى با مدفوعش نیازى نداشته باشد.
پیامدهای افسردگی در نوجوانان چیست؟
پیامدهای افسردگی در نوجوانان را حداقل در ۳ سطح می‌توان بررسی کرد:
پیامدهای تحصیلی:
افسردگی اولین و مخرب‌ترین اثر خود را بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموز می‌گذارد. دانش‌آموزی که قبلا درس خوان بوده، به تدریج علاقه‌اش را از دست می‌دهد و دیگر تمرکز حواس ندارد.
پیامدهای ارتباطی:
به دلیل علاقه نداشتن به فعالیت و بازی به تدریج از دوستان و همسالان خود جدا می‌شود و اغلب در کارهای گروهی در بین جمع دیده می‌شود و اگر در بازی خطایی مرتکب شود احساس شرم می‌کند.
پیامدهای خانوادگی:
وقتی نوجوان دچار افسردگی می‌شود این احساس به او دست می‌دهد که دیگر والدینش او را دوست ندارند و هیچ جایگاهی در خانه ندارد و می‌خواهد از جمع خانوادگی دور باشد و به تنهایی پناه ببرد.
تا چه سنی باید به فرزندان محبت کنیم؟
محبت به فرزند، به سن خاصی اختصاص ندارد و تا پایان عمر بدان نیاز دارد؛ اما محبت ویژه و کامل در سال اول زندگی او بسیار مهم است.
یک سال اول زندگی کودک، دوران دلبستگی (پیوندهای محکم عاطفی با افراد مهم زندگی) است و اگر محبت همراه با احساس امنیت برایش پدید آید، در آینده ی او تأثیر مثبت خواهد داشت. بالا رفتن توان اجتماعی، شادابی، مقاومت در حلّ مسأله به ویژه در دوران پیش دبستانی، برخی از این آثار است.
رسول خدا(ص) فرمود: حِبُّوا الصِّبیان و ارحَمُوهُم.(۱)
کودکان را دوست بدارید و به آنها مهربانی کنید.
برخی والدین از بوسیدن فرزندان خود (به ویژه فرزندان بزرگ تر) ابا دارند؛ در حالی که اولیای الهی چنین می کرده اند. روزی رسول گرامی اسلام(ص) یکی از فرزندانش را روی زانو نشانده او را می بوسید. مردی از اشراف جاهلیت به حضرت عرض کرد: من ۱۰پسر دارم و تاکنون هیچ یک را نبوسیده ام. حضرت چهر ه اش برافروخته شد و فرمود: مَن لایَرحَم لایُرحَم(۲)
کسی که مهربانی نکند، به او مهربانی نخواهد شد.
باز از همان حضرت است که امر فرمود فرزندان خود را فراوان ببوسید؛ چرا که در برابر هر بوسه، درجه ای در بهشت خواهید داشت:
اَکثِرُوا مِن قُبُلَهِ اَولادِکُم فَإنَّ لَکُم بکُلِّ قُبُلَهٍ دَرَجَهً فِی الجَنَّهِ(۳)
پی نوشت:
۱. کلینی، فروع کافی، ج۶، ص۴۹ .
۲. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۰ .
۳. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۸۲ .
منبع:نشریه قدر،شماره ۲۱.تنبیه و زدن کودک چه اثری دارد؟
یکی از مسائل مهمی که باید پدران و مادران به آن توجه کنند، مسأله ی تنبیه بدنی، و زدن کودکانست، باید سعی کنند، کودک را نزنند، بلکه با حالات روانی و اخلاقی او را سرزنش، و آگاه نمایند، تا دیگر عمل زشت گذشته، را تکرار نکند. روانشناسان کودک، می گویند کودکانی که از پدر و مادر خود کتک می خورند و تنبیه می شوند دچار انحرافات اخلاقی فراوانی می گردند از قبیل :
۱- کارها و واقعیت ها را از پدر و مادر پنهان می کنند.
۲- حیله گر و چند چهره می شوند.
۳- به دروغگوئی و کلک زدن روی می آورند( برای اینکه کتک نخورند.)
۴- خشن و شرور و بدبین می شوند.
۵- دشمن پدر یا مادر شده و اقدام به کارهای خطرناکی می کنند.
۶- کینه توز و انتقام جو می شوند.
۷- سعی می کنند به برادران و خواهران خود ظلم و تعدی نمایند.
۸- از خانه فرار کرده و به انواع آلودگی ها پناه می برند.
مخصوصا در موادری که ، کتک بی جا، یا زیادی، و غیرعادلانه باشد، و کودک علت تنبیه بدنی را نداند، خیلی زود منحرف می شود و تحمل نمی کند(۱)
شخصی از امام رضا (علیه السلام ) پرسید فرزند بدی دارم و از کودکش شکایت کرد امام پاسخ داد: لا تضر به و اهجره و لا تطل. او را نزن بلکه با کودک قهر کن، اما قهر کردن تو طولانی هم نشود(۲)در این دستورالعمل امام، بحث های مهمی در روانشناسی و فن تربیت وجود دارد امام، از تنبیه بدنی کودک، نهی فرمودند، سپس راه حل را در مسائل عاطفی (قهر کردن) و روانی نشان دادند، که پدر قهر کند و مادر واسطه شود و کودک قول بدهد که دیگر کار بد نکند. مخصوصا علی علیه السلام عصبانی شدن را در امور تربیت را بی فایده می داند که بازدن و خشونت نمی شود کودک را عوض کرد ( لا ادب مع غضب ) (۳)
پی نوشت ها:
۱- زندگی و پرورش کودک. ژان پیاژه ص ۳۷ و ۴۳.
۲- بحار الانوار ج ۲۳ ص ۱۱۴ .
۳- غررالحکم
چرا با وجود پیشرفت علم و تکنولوژی در همه زمینه‌ها. خانواده دیروز احساس خوشبختی بیشتری می‌کرد با وجود اینکه خانواده‌های دیروز اغلب بر سر سفره عقد یکدیگر را می‌دیدند و با هم آشنا می‌شدند اما به تدریج مزه عشق را می چشیدند ولی امروزه بیش از نیمی از ازدواج‌ها با حکم طلاق پایان می‌پذیرد؟
اسلام ضمن احترام کامل به زن و مرد، محدودیت‌هایی را در ارتباط آن‌ها با یکدیگر مقرر داشته و به این ترتیب نوعی حریم در روابط زن و مرد نامحرم ایجاد کرده است. این حریم که عرصه‌های نگاه، گفتگو و سایر استمتاعات جنسی را شامل می‌شود موجب می‌شود تا صحنه اجتماع، محیط کار و فعالیت سالم شده و در ذهن و فکر جوان از پردازش امور شهوانی تا حد زیادی مصون بماند. جوانی که در جامعه اسلامی رشد کرده و به آداب شرعی در روابط پابند است هنگام احساس نیاز به ازدواج، بر اساس معیارهای دینی و با دقت نظر همسر شایسته‌ای را انتخاب کرده، نیازهای گوناگون عاطفی، جنسی و… خود را تأمین می‌کند. به طور طبیعی چنین جوانی پس از ازدواج نیز عفت خود را حفظ کرده و این امر عشق زیاد به همسر و تحکیم پایه‌های نظام خانواده را به همراه می‌آورد.
امّا جوامع غربی و بسیاری را جوامعی که کورکورانه از آن‌ها تقلید می‌کنند با این تصور باطل که پیشرفت علوم و توسعه همه جانبه مستلزم آزادی کامل روابط زن و مرد است حریم‌های دین را در این زمینه نادیده گرفته‌اند که یکی از تبعات منفی آن تزلزل نظام خانواده به دلیل زیر است:
۱. رفع حریم در روابط زن و مرد باعث می‌شود تا زن با خودآرایی وارد جامعه و محیط کار گشته و توجه جوانان که در اوج فشار جنسی هستند را به خود جلب کنند. نگاه حرام زمینه را برای علاقه کاذب پسران به چنین دخترانی فراهم می‌کند و این علاقه در بهترین صورت به ازدواج دو طرف می‌انجامد. امّا چون این ازدواج بر اساس معیارهای مختلف دینی، اخلاقی، فرهنگی، خانوادگی و… صورت نپذیرفته بلکه صرفاً مبتنی بر امور ظاهری همچون زیبایی و… بوده است، از استحکام چندانی برخوردار نبوده و پس از فرونشستن عشق وعلاقه اولیه، کم‌کم آثار ناهماهنگی بین زوجین ظاهر گشته و زمینه را برای اختلاف و جدایی فراهم می‌کند.
۲. آزادی در روابط باعث می‌شود تا مرد با زنان دیگر و زن با مردان دیگر نیز در ارتباط باشد. در چنین شرایطی فرد به مقایسه اشخاص دیگر با همسر خود پرداخته و با در نظر گرفتن محاسن دیگران و معایب او، جذابیت‌های همسر در نظرش رنگ می‌بازد و این خود مقدمه‌ای برای بهانه‌جویی‌های بی‌مورد و کشمکش ونزاع خواهد شد.
امّا اگر فرد تنها با همسر خود در ارتباط بوده و از جهات عاطفی، غریزی و… تنها به وسیله او ارضاء شود، عشق و علاقه‌اش به همسر روز افزون شده و او را عامل حفظ دین و تأمین بخش عمده‌ای ز نیازهای خود می‌داند.
با توجه به نکات فوق روشن می‌شود که حفظ حریم در روابط زن و مرد موجب استحکام نظام خانواده بوده و خانواده‌های دیروز به همین دلیل کمتر دچار تزلزل و فروپاشی می‌شدند.
به امید آن‌که خداوند متعال ما را به حکمت دستورات خویش و از جمله در بحث روابط زن و مرد آگاه ساخته و خانواده‌های ما از استحکام مورد نظر اسلام برخوردار گردند.
( اندیشه قم )
چرا روابط همسران دچار تیرگی می‌شود؟
رابطه زناشویی همیشه با دنیایی از عشق و امید و انتظار شروع می‌شود. امید به اینکه احساسات‌مان درک و پذیرفته شود و امید به اینکه به جایگاه امنی برسیم که احساس کنیم توسط نزدیک‌ترین فرد زندگی‌مان حمایت می‌شویم اما گاهی این امید در برخورد با واقعیت رنگ می‌بازد، نیازها برآورده نمی‌شود و برداشت‌های اشتباه به تدریج روابط همسران را تیره می‌سازد. در نتیجه خشم در روابط آنها رشد می‌کند تا جایی که تمام امیدها و آرزوها نقش بر آب می‌شود و به جای آن تصاویر زیبا، صحنه‌های زشت و ملال‌آور در روابط حاکم می‌شود و هریک از زوجین احساس تنهایی شدید می‌کند و با این احساس هر لحظه از هم دورتر می‌شوند و حتی کارشان به پرخاشگری و خشم نیز می‌رسد.
چگونه اعتماد به نفس را در کودک سالم پرورش دهیم؟
عزت نفس و اعتماد به نفس بنیادی ترین بخش شخصیت یک فرد است که در تمام جوانب زندگی فرد ، خود را به نحوی متظاهر می سازد . اعتماد به نفس سالم و بالا یک ضرورت حیاتی و مطلق برای هر فردی به حساب می آید و باید از همان کودکی در فرزندان مان پرورش یابد . به راهکارهای زیر که به پرورش و تقویت اعتماد به نفس کودکان منجر می شود ، توجه کنید .
۱ ـ بدانید چه می گویید : کودکان به کلمات و گفته های والدین بسیار حساس هستند . فرزندتان را نه فقط برای نتیجه خوب یک کار ، بلکه برای همت و تلاشش ستایش و تمجید کنید ، اما صادق باشید . برای مثال اگر فرزند شما نتوانست عضو تیم فوتبال شود یا بازی خوبی ارائه نداد ، از گفتن چنین عبارتی خودداری کنید : ” دفعه بعد بیشتر تلاش کن تاموفق شوی ” ، به جای آن بگویید : ” تو موفق نشدی ، اما واقعا تلاش تو در این راه قابل ستایش بود ” .
تلاش و به اتمام رساندن کار او را به جای نتیجه کارش ، مورد تشویق قرار دهید . به جای تاکید بر نتیجه کار ، تلاش و سعی او را تشویق کنید .
۲ ـ برای او یک الگوی مثبت باشید : اگر فردی تند ، خشن و بدبین هستید و نسبت به توانمندی ها و محدودیت های خود واقع بین نیستید ، فرزند شما آیینه تمام نمای شما خواهد بود . اعتماد به نفس خود را پرورش دهید تا فرزند شما یک الگوی خوب داشته باشد .
۳ ـ باورهای نادرست فرزندتان را تشخیص داده و او را هدایت کنید : یک گام مهم والدین ، شناختن باورهای غیر منطقی کودکان درباره ی خودشان است. این باورها درباره ی کمال ، جذابیت ، توانمندی ها و هر چیز دیگر که باشد ، می تواند ریشه گرفته ، پا بر جا شده و برای کودک جایگزین حقیقت شود . مثلا کودکی در مدرسه دانش آموز خوبی است ، اما با درس ریاضی مشکل دارد ، او ممکن است با خود بگوید : ” من نمی توانم درس ریاضی را خوب یاد بگیرم ، پس یک دانش آموز بد هستم ” و این یک تعمیم غلط است که می توان او را مستعد شکست سازد . فرزند خود را تشویق کنید که به موقعیت ها با دید بازتری بنگرد . یک پاسخ سودمند شاید این باشد : ” تو دانش آموز خوب و کوشایی هستی و در مدرسه هم کارهایت را خوب انجام می دهی . ریاضی فقط یک درس از چندین درس است که نیاز به صرف وقت بیشتری دارد . ما با هم روی آن کار می کنیم ” .
۴ ـ با فرزند خود راحت و مهربان باشید :
عشق شما به فرزندتان اعتماد به نفس او را افزایش می دهد . او را در آغوش بگیرید و به او بگویید مایه افتخار شماست . او را صادقانه ، با رعایت اعتدال و بدون افراط تحسین کنید . کودکان می دانند که قلب شما چه می گوید .
۵ ـ محیط خانه را ، محل آرامش او قرار دهید :
کودکی که احساس امنیت نمی کند یا نسبت به او بدرفتاری می شود ، بی اندازه دچار عدم اعتماد به نفس خواهد شد . کودکی که در محیط پر از بحث و جدل و نزاع مکرر والدین قرار دارد ، کودکی افسرده و منزوی می شود . همیشه به خاطر داشته باشید که از کودک خود حمایت کنید و به او احترام بگذارید . محیط خانه خود را برای اعضای خانواده پناهگاه امنی قرار دهید . مراقب بدرفتاری دیگران با او ، مسایل مدرسه ، مشکلات و درگیری های او با همسالانش و دیگر عواملی که بالقوه می تواند به اعتماد به نفس او خلل وارد کند ، باشید .
۶ ـ به فرزندتان کمک کنید تا در تجربیات سازنده شرکت کند : فعالیت هایی را تشویق کنید که همکاری و تعاون در آن باشد و حس اعتماد به نفس را پرورش دهد ، نه فعالیت هایی که حس چشم و هم چشمی و رقابت ناسالم را در او به وجود آورد .
برای مثال فعالیت هایی که در آن بزرگترها به کوچک ترها کمک می کنند تا خواندن چیزی را یاد بگیرند که می توانند برای هر دوی آنها جذاب باشد .
چگونه می توان فرزند صالح و شایسته تربیت کرد؟
به منظور برخوردار بودن از فرزند صالح، رعایت نکات زیر توصیه می گردد:
۱. اولین قدم و شرط، صالح بودن والدین است. چرا که فرزند، خواسته یا ناخواسته از والدین خود تأثیر می پذیرد.
۲. رعایت آداب اسلامی هنگام آمیزش.
۳. رعایت احکام شرعی خوراک و غذای مصرفی در خانواده پیش از آمیزش؛ همانند رعایت حلال و حرام بودن غذای مصرفی، رعایت حقوق مالی دیگران در غذا و استفاده از مواد مجاز و مشروع.
۴. رعایت آداب اخلاقی و معاشرت با فرزند .
۵. عدم ابتلای والدین به بیماری های ارثی و ژنتیکی که باید هنگام انتخاب همسر مد نظر باشد و نیز توجه به نژاد و نسل والدین به خصوص مادر.
۶. رعایت اصول دینی، روانی و بهداشتی در دوران بارداری و شیرخوارگی و طفولیت.
۷. رعایت آداب شیردادن و غذاخوردن توسط والدیم و فرزندان در مقاطع مختلف سنی.
۸. پرورش روحیه دین باوری و رعایت قوانین تعلیم و تعلم و تربیت اخلاقی و دینی در مقاطع مختلف سنی ( که در هر مقطعی قوانین و شکل تعلیم و تربیت متفاوت است).
۹. جلوگیری از بروز آسیب ها و آفت ها و اختلال های خانوادگی حتی مشاجرات ابتدایی و ساده.
۱۰. رعایت شرایط انتخاب همسر ایده آل.
تربیت فرزند صالح روند بسیار پیچیده ای است که می توان به سادگی آن را در چند جمله خلاصه کرد؛ ولی راه کارهای کلی آن را می توان چنین بیان کرد:
الف) شناخت مسؤولیت سنگین فرزندداری و نقش آن در سرنوشت دنیایی و آخرتی پدر و مادر. در این مسیر، باید اهمیت موضوع را به درستی شناخت و سرمایه گذاری لازم را برای آن انجام داد.
ب) مراقبت از رفتارهای فرزند پیش از هر چیز تحت تأثیر رفتارهای پدر و مادر است و همواره از آنان الگو می گیرد؛ بنابراین هر قدر رفتار والدین، منضبط تر باشد و به اصول اخلاقی و دینی پایبند باشند، فرزند از آن الگوی مناسب تری خواهد گرفت.
ج) مراقبت بر مراوده ها و رفت و آمدها و سلامت اخلاقی افرادی که با انسان مرتبط هستند، در روحیات و عادات کودک نقش به سزایی دارد.
ه) مراقبت بر محیط تربیتی و درسی.
و) مراقبت بر ابزارها و وسایلی که ممکن است در خانه باشد و از آن ها استفاده ناصحیح صورت گیرد؛ مانند ویدئو و کامپیوتر و وسایل دیگر.
ز) آشنا کردن کودک با آموزه های دینی و روش های صحیح اخلاقی، به وسیله تشویق و تنبیه و بردن آنان به مجالس مناسب وعظ و محافل قرآنی.