آسیب پذیری کودکان در مرگ عزیزان

همواره سوگ بخشی از زندگی ما بوده و خواهد بود لیکن، اغلب کودکانی که در معرض انواع حوادث و رویدادهای آسیب زا و تکان دهنده از طریق اخبار رادیو تلویزیون، اینترنت، فیلم های ویدیویی، موسیقی، تصاویر و… قرار می گیرند با احساس آسیب پذیری و بی دفاعی تنها گذاشته می شوند.لازم است به این ادراک برسیم که در مورد تمامی مسائلی که سرفصل هایشان را بسته ایم و سکوت اختیار کرده ایم اکنون باید آشکارا صحبت کنیم:
– از دست رفتن یک فرد پدیده ای جدا از شکل مردن اوست. اگر عزیز ما مرده است باید برای او سوگواری  کنیم و احساسات خود را بیرون بریزیم، چه به مرگ طبیعی و به موقع فوت کرده چه کشته شده و یا در اثر بیماری ایدز  از بین رفته باشد.
– به زبانی ساده و مستقیم که راه هرگونه قضاوتی را ببندد خودکشی، قتل، ایدز، حملات خشونت بار، سوءرفتار، قلدری را برای کودکان توضیح دهیم.
به نظر می رسد بزرگترین عاملی که باعث می شود بزرگترها نتوانند راجع به سوگ و شخص مرده با فرزندان خود صحبت و با آنان ارتباط برقرار کنند، احساس شرم و ترس خود آنهاست. مثلاً احساس شرم و وحشت مادر از این که به فرزندش بگوید: برادر تو کشته شده است. ناتوانی ما برای بحث درباره چنین موضوعاتی، آن هم به صورت باز و آشکار با کودکان، جوی از رمز و راز، تنهایی و انزوا، ترس و وحشت در آنان ایجاد می کند که بسیار آسیب رسان تر از مرگی است که رخ داده است.چه باید کرد:
برای کودکان توضیح دهید
دکتر عربگل می گوید: به کودکی که عزیزش را در اثر خودکشی، قتل و ایدز و… از دست می دهد، هیچ توضیحی داده نمی شود، چه اتفاقی رخداده است؟ ایدز چیست؟ خودکشی چیست؟ معمولاً تلاش می شود در حضور کودک از هرگونه صحبتی در مورد این موضوعات خودداری شود، سؤالات کودک بدون پاسخ باقی می ماند و کودک در هاله ای از ابهام و رمز و راز سرگردانی می ماند. وقتی بزرگترها آماده می شوند که حقیقت را بگویند، بچه ها نیز آماده هستند که بشنوند. گرچه احساس ترس و وحشتی که والدین را از گفتن حقیقت باز می دارد ممکن است به نظر آنان روشی محافظت کننده باشد اما آزادی کودک را برای سوگواری محدود و مهار می کند. کودکان نیاز دارند حقیقت را بدانند و بزرگترها نیاز دارند کلمات و واژه های مناسبی را برای گفتن حقیقت پیدا کنند.
احساس طبیعی بودن را در کودک ایجاد کنید
دکتر عربگل معتقد است، کودکانی که در معرض مرگ عزیزانشان قرار گرفته اند ممکن است نگران سلامتی و مرگ خودشان باشند و فکر کنند که زندگی و سلامت آنان نیز به نحوی توسط یک بیماری کشنده تهدید می شود، در نتیجه روی علائم بدنی خود متمرکز می شوند. معمولاً در چنین مواردی انجام معاینه توسط پزشک و اطمینان از جهت این که همه چیز خوب و میزان است، بسیار کمک کننده است تا بعضی از توجهات و ترس های کودک راجع به علائم جسمانی برطرف شود. این پیام را به کودکان منتقل کنید که معمولاً کودکان و بزرگترها پس از این که با مرگی روبرو می شوند راجع به سلامتی خودشان نگرانی پیدا می کنند و این پدیده ای است که همه ما آن را تجربه می کنیم.
سکوت
گاه سکوت ما روش مفیدی برای کمک به کودکان در تأیید احساسات آنان است. این روان پزشک می گوید: وقتی نگران آنیم که چه توضیحاتی به کودکان بدهیم، چقدر سخنرانی و نصیحت کنیم و… ممکن است آنان تنها نیاز داشته باشند که نوازش شوند و بشنوند که ما متأسفیم.
پیوند عاطفی با یادگاری
گاه وسیله یا شیئی وجود دارد که ما را به گونه ای با فرد از دست رفته پیوند می دهد و ما با دیدن آن به یاد عزیزمان می افتیم. مثلاً وقتی دیدن یک پروانه خاطره ای را در ذهن کودک زنده می کند و او به یاد مادرش می افتد یا داشتن یک سنجاق سر به شکل پروانه که هر زمان احساس دلتنگی کرد بتواند آن را به موهایش بزند، کمک بزرگی می تواند باشد.
مدارا با خشم کودکان
گاه در فرآیند سوگ، کودک نسبت به خود، شخص مرده، عامل مرگ، خدا، پزشکان، افراد کمک رسان، نیروهای انتظامی، دادگاه، قاضی و… احساس خشم دارد. لازم است با خشم کودک به گونه ای برخورد کنیم تا شرایط پیچیده تر نشود.
دکتر عربگل روش های زیر را برای مدیریت در خشم کودکان ارائه می دهد:
– نقاشی کردن کسی را که به او خشمگین است و پاره کردن و خط خط کردن آن
– ضربه زدن به بالش
– فشردن خمیربازی
– استفاده از عروسک
– استفاده از تلفنی که سیم آن قطع است تا کودک احساسات خود را تخلیه کند
– فعالیت های جسمانی مثل: دویدن، توپ بازی، حمام کردن و…
فراهم کردن زمینه برای برون ریزی اسرار
در مواجهه با مرگ های فاجعه آمیز مثل خودکشی، قتل، مرگ ناشی از ایدز و… کودک اسراری را درون خود دارد که مگر با افراد خاص و در مواقع خاص آن را نمی گشاید. گاه این رازها کودک را می آزارد و چون مخفی می ماند پیچیده تر می شود و رنج و اندوه کودک را مضاعف می کند. در اینگونه مواقع باید به کودک کمک کنیم با جلب اعتماد او نسبت به خودمان بتواند راهی برای برون ریزی اسرار و احساساتش را پیدا کند.
منبع: انجمن روان پزشکی کودکان و نوجوانان.
روزنامه همشهری
مریم غفاری