پرفشاری خون، یکی از تهدید های بزرگ سلامتی در کشورهای صنعتی است و نقش عمده ای در بروز بیماری های عروقی قلب، سکته مغزی، نارسایی قلبی، نارسایی کلیوی و مرگ ناشی از این بیماری ها دارد.
قبل از اینکه فشار خون بالا عارضه ای ایجاد کند، علامتی ندارد لذا بسیاری از افراد از وجود آن بی خبر هستند.
پرفشاری خون، به افزایش فشار خون سیستولیک(ماکزیمم) مساوی یا بیش از ۱۴۰میلی متر جیوه یا فشار خون دیاستولیک(مینیمم) مساوی یا بیش از ۹۰ میلی متر جیوه یا همراه با هم اطلاق می شود. معمولاً با یک بار فشار خون بالا، نمی توان مارک بیمار فشار خونی به فرد زد بلکه باید الگوی فشار خون بالا شامل ثبت حداقل دو فشار بالای غیرطبیعی جداگانه باشد. فشار خون بایستی حداقل در دو نوبت (ترجیحاً در یک زمان مشخص از روز) به فاصله ۴-۲ هفته و در هر نوبت، دو بار به فاصله حداقل دو دقیقه اندازه گیری شود.میزان فشار خون طبیعی در بچه ها و زنان حامله پایین تر است.
میزان بروز این بیماری با افزایش سن، بالا می رود و در مردان، شایع تر از زنان جوان است ولی پس از سن ۷۵سالگی در زنان شایع تر از مردان است.
در ۹۵-۹۰درصد موارد، علت شناخته شده خاصی وجود ندارد و به آن فشار خون اولیه اطلاق می شود و بقیه موارد موسوم به فشار خون ثانویه بوده و علل مختلفی از جمله بیماری های مزمن کلیه، بیماری های عروق کلیه، مصرف قرص های ضدبارداری و… را شامل می شود.
الگوی گرفتاری فامیلی در فشار خون اولیه شایع و مطرح کننده اهمیت عوامل ژنتیکی است.
در گذشته، فشار مینیمم را به عنوان عامل خطر اصلی بیماری های عروق کرونر و مغز می دانستند اما مطالعات اخیر نشانگر اهمیت توجه به فشار ماکزیمم به موازات و در کنار فشار مینمم است. در بررسی اولیه شرح حال، معاینه فیزیکی کامل و بررسی های معدود آزمایشگاهی لازم است. فشار خون بالا به تنهایی، به ندرت علامت دار است، هر چند علائمی نظیر سردرد(معمولاً پشت سر)، تاری دید، خستگی، سرگیجه، خونریزی از بینی، تنگی نفس و درد قفسه سینه می تواند وجود داشته باشد. اشخاص مبتلا به ازدیاد فشار خون معمولاً عصبی و پرتحرک هستند. همچنین گرایش به کار زیاد و نیز در برخی مواقع، خستگی مفرط بدون اینکه کار سخت بدنی انجام شده باشد وجود دارد که بر اثر آن، بیمار در انجام کارها احساس ناتوانی جسمی می کند و معمولاً ناراحتی های گوارشی نیز وجود دارد؛ شخص مبتلا چهره گلگون پیدا می کند و در مراحل خطرناک بیماری پریدگی رنگ و افسردگی به سراغ بیمار می آید.
در نوع ثانویه، علائم اختصاصی ممکن است ظاهر شده و سر نخی را در مورد بیماری زمینه ای به دست دهد. با فشار خون مزمن یا شدید، علائم صدمه به اعضای بدن ممکن است ظاهر شود که شامل نارسایی قلبی، بیماری عروق قلب، بیماری عروق مغزی، اورمی و… است.
تقریباً در ۵درصد از بیماران، یک علت ثانویه برای فشار خون بالا یافت می شود. در افرادی که سن کمتر از ۳۰سال یا بیشتر از ۵۵سال دارند و بیماری آنها اخیراً آغاز شده، احتمال اینکه بیماری آنها علت قابل برگشت زمینه ای داشته باشد بیشتر است.
در زیر به طور فهرست وار علل ثانویه فشار خون بالا را ذکر می کنیم:
بیماری های کلیه، بیماری های عروق کلیه، کم کاری و پرکاری تیروئید، افزایش فعالیت بخش قشری غده فوق کلیوی، فئوکروموستیوم، مصرف قرص های ضدبارداری، درمان جایگزین با استروژن، برخی اختلالات مغزی، استرس، حاملگی، استفاده از الکل و برخی داروها (داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل بروفن، دیکلوفناک سدیم و…)، کورتون، داروهای ضداحتقان بینی و از جمله داروهای ضدسرماخوردگی، داروهای ضداشتها، ضدافسردگی های سه حلقه ای و…
●درمان
هدف از درمان فشار خون، جلوگیری از مرگ ومیر و عوارض طولانی مدتی است که در زمینه فشار خون بالا و ممتد ایجاد می شود.
وقتی فشار خون بیش از حد بالاست، تنها یک شوک مختصر کافی است تا شخص را با خطر جدی روبه رو نماید. اعمالی چون بلندکردن جسم سنگین، دویدن(مثلاً برای رسیدن به اتوبوس) یا هر حالت هیجانی شدید چون عصبانیت، می تواند فشار را تا ۱۰درجه بالا برده و شخص را تا مرحله مرگ سوق دهد؛ بنابراین درمان پرفشاری خون بسیار حیاتی است.
در موارد خفیف یا متوسط، درمان غیردارویی به مدت ۶-۳ ماه انجام می شود که به طور کلی شامل تغییر سبک زندگی است و شامل کاهش نمک در رژیم غذایی(کمتر از ۶ گرم در روز)، اجتناب از الکل، ترک سیگار، کاهش وزن در افراد چاق، ورزش منظم و استفاده از روش های شل کردن عضلات است.در صورت امکان، دوری از مشاغل و محل سکونت پراسترس، مؤثر خواهد بود.
این تغییر در سبک زندگی ممکن است تبدیل فشار خون بالا به نوع شدیدتر را به تعویق بیندازد و نیاز به درمان دارویی را کمتر کند یا به صفر برساند و همچنین موجب می شود سایر عوامل خطرساز قلبی را کاهش دهد.مواد غذایی حاوی پتاسیم که در زیر به آنها اشاره می شود، ممکن است باعث پیشگیری و حتی کاهش پرفشاری خون شود:
آناناس، موز، زردآلو، انجیر، گریپ فروت، هلو، انگور، آلو، سیب زمینی، سیر، براکلی، کدوسبز، قارچ، گوجه فرنگی، سبزی ها و حبوبات.
میوه ها و سبزی ها دارای مقدار کمی سدیم هستند و باید به میزان زیادی مصرف شوند. مرکبات، توت ها و سبزی های دارای برگ سبز، منابع خوب ویتامین ث هستند. دریافت کم این ویتامین با پرفشاری ارتباط دارد. مصرف مکمل ویتامین ث در افراد دچار پرفشاری و همچنین افراد سالم سبب کاهش فشار خون می شود.
مصرف کافی کلسیم و منیزیم مفید است. کمبود کلسیم می تواند باعث ایجاد و تشدید بیماری شود. دانه کنجد و سبزی های برگ سبز، منابع کم سدیم و تأمین کننده کلسیم هستند. مصرف اسیدهای چرب امگا-۳ نیز اثرات خوبی در کاهش فشار خون دارد که در انواع ماهی به وفور یافت می شود.مواد قندی مورد نیاز باید از عسل، شکر سرخ، کشمکش و خرما تأمین شود. بهترین شکل نشاسته، سیب زمینی پخته یا پخارپز و نان از آرد گندم سبوس دار است.
●غذاهای خطرناک
مشتقات آرد سفید، شکر سفید و همه شیرینی های پخته شده با آنها.ادویه و ترشی ها مخصوصاً سرکه و نمک بیش از اندازه، همه غذاهای سرخ کرده و چرب، سوسیس، کالباس، کنسرو گوشت، برگرها و سایر فرآورده های گوشتی به علت مقادیر بالای سدیم.
تمامی تنقلات شور، ماهی دودی یا کنسرو شده، سس ها، سوپ ها، قرص های گوشت و سایر غذاهای آماده.مصرف مقادیر زیاد الکل می تواند فشار خون را افزایش داده و مقاومت دارویی نسبت به داروهای ضد فشار خون ایجاد کند.یکی از علل بروز ازدیاد فشار خون، ضعف کلیه ناشی از مصرف افراط آمیز چای، قهوه، الکل، نوشابه های کولادار و شکلات است. در این میان مصرف بیش از حد چای- خصوصاً چای جوشیده- برای کلیه ها خطرناک تر است. اگر چای به صورت کم رنگ مخلوط با کمی شیر نوشیده شود، بهتر است زیرا بدین ترتیب تئین از چای جدا می شود.
اگر پس از ۶-۳ ماه از درمان غیردارویی پاسخ مناسب حاصل نشد بایستی اقدام به درمان دارویی نمود.در پایان، مروری بر آخر هفته هایمان داشته باشیم. پنج شنبه شب ها معمولاً خانه دوست و فامیل مهمان هستیم و با غذاهای رنگارنگ و بیشتر خوشمزه که حتی تست کردن آنها کالری زیادی به بدن می رساند، پذیرایی می شویم. صبح جمعه هم با کله پاچه از خود و خانواده پذیرایی می کنیم یا ممکن است برای شام، سفارش فست فود بدهیم.
آیا بهتر نیست در مهمانی های دوستانه ای که داریم، با غذاهای سالم از یکدیگر پذیرایی کنیم و مهمانی تنها بهانه ای برای دورهم بودن باشد؟ صبح جمعه هم با دوستان یک قرار ورزشی داشته باشیم و برای صبحانه با نان سنگک و پنیر و انگور از مهمان خود پذیرایی کنیم؟
روزنامه همشهری
