ملائکه ای که اعمال انسان را ثبت و ضبط می کنند علمشان جدا از علم خدا نیست و شهادتشان جدا از شهادت خدا نیست. در کتاب آسمانی ما قرآن مجید فلسفه توحیدی الهی بر این اساس پایه گذاری و بیان شده است که تمام موجوداتی که مصدر أعمال هستند کارشان عین کار خداست، نه جدای از کار خدا؛ مثلاً همین فرشتگانی که اعمال را ثبت و ضبط می نمایند کارشان عین کار خداست، نه آنکه خدا یک اطلاع و علمی دارد و اینها یک اطلاع و علمی جدای از علم خدا. نه اینطور نیست که خدا گواه بر اعمال انسان است و اینها هم جدا از حکومت و سیطره پروردگار شهادت بر اعمال دهند. علم خدا بر موجودات علم حضوری است نه حصولی، و بنابراین نفس فرشتگان و عمل آنها در نزد خدای متعال حاضر است و این حضور همان علم خداست، پس علم فرشتگان عین علم خداست. شهادت فرشتگان چه از نقطه نظر تحمل و چه از نقطه نظر أداء، عین حضور در محضر حق متعال و عین احاطه و سیطره الهیه، وجودیه و حضوریه به آنهاست؛ پس عین علم و شهادت حضرت حق است.
و به عبارت ساده تر، فرشتگان از خود استقلال ندارند، اینها آلت محض هستند، آئینه و آیت محض هستند و علم پروردگار در آنها تجلی کرده و ظهور نموده و اینها بواسطه علم حق تعالی می بینند و تحمل می نمایند و سپس اداء می کنند؛ پس به نظر مقام کثرت انتساب این امور برای فرشتگان است، و به نظر مقام وحدت برای حق تبارک و تعالی، و به نظر مقام وحدت در کثرت برای حق است که در این آئینه ها ظهور نموده و متجلی شده است، و به نظر مقام کثرت در وحدت برای فرشتگان است که به علت تحقق به حق پدید آمده است.
و به عبارت ساده تر از این، علم و اطلاع ملائکه و شهادت آنها عین علم و اطلاع خدا و شهادت خداست و وسائط بطور کلی از خود استقلال ندارند، بلکه طلوع و ظهور علم خدا از آئینه وجود این وسائط است بدون آنکه وسائط مختصر دخالتی از خود در آن داشته باشند و اینست معنای حقیقی توحید. خداوند میفرماید: وَ مَا یَعْزُبُ عَن رَبکَ مِن مثْقَالِ ذرهٍ فِی الأرْضِ وَ لاَ فِی السمَآءِ وَ لا أَصْغَرَ مِن ذَ ‘ لِکَ وَ لا أَکْبَرَ إِلا فِی کِتَـ’بٍ مبِینٍ؛ ای پیغمبر! از پروردگار تو به قدر سنگینی یک ذره در زمین و در آسمان ها، و نه کوچکتر از یک ذره و نه بزرگتر از آن پنهان نمی شود! بلکه همه آنها در کتاب آشکار خدا موجود است» (یونس/۶۱) یعنی چه؟ کتاب آشکار خدا که عالم تکوین و آفرینش است عین علم خداست؛ پس علم خدا جدای از علم آفرینش و کتاب تکوین و نفس عالم آفرینش نیست، و عالم تکوین و شهادت نیز جدا از علم خدا نیست.
أَمْ یَحْسَبُونَ أَنا لاَ نَسْمَعُ سِرهُمْ وَ نَجْوَ’هُم بَلَی ‘ وَ رُسُلُنَا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ؛ آیا این مردم چنین می پندارند که ما رازها و پنهانی ها و آهسته سخن گفتن های آنانرا نمی شنویم؟ آری! و فرستادگان ما که نزد آنان هستند همه را مینویسند» (زخرف/۸۰). در این آیه کریمه ملاحظه میشود که با آنکه ملائکه را نویسنده اعمال قلمداد میکند، میفرماید: ما از سر و رازِ آنان اطلاع داریم. و نیز میفرماید: وَ لَقَدْ خَلَقنَا الإنسَـ’نَ وَ نَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ * إِذْ یَتَلَقی الْمُتَلَقیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشمَالِ قعِیدٌ؛ و همانا ما انسان را آفریدیم و می دانیم که نفس او چه وسوسه ای به او می کند، و ما از رشته رگ ها به او نزدیک تریم. آن دم که دو (فرشته ) دریافت کننده، (اعمال او را) دریافت می کنند که از راست و چپ (در کمین) نشسته اند (ق/۱۶و۱۷).
در اینجا ملاحظه میشود که با آنکه این علم و اطلاع را حضرت حق به خود نسبت میدهد و بلکه از حبل الورید (رشته رگ ها) انسان، خودش را به انسان نزدیکتر می بیند، بلافاصله میفرماید: در آن وقتی که آن دو فرشته، اعمال او را تلقی نموده میگیرند و ثبت می کنند و از راست و چپ هر سخنی را که بیفکند، بلادرنگ رقیب و عتید آن را میگیرند و نگاهداری می نماین، یعنی کار فرشتگان کار ماست؛ و اخذ و نگاهداری آنها علم ماست.
علم کلی احاطی ما در این شبکه ها و قالب ها و آلات و آئینه ها تجلی کرده و ظهور نموده است، در هر فرشته ای به اندازه سعه خود از علم ما پیدا شده است، پس علم آنها عین علم ماست. و جالب اینست که جمله إِذْ یَتَلَقی الْمُتَلَقیانِ» در محل تعلیل آمده است؛ یعنی چرا ما از حبل الورید به انسان نزدیکتریم و چرا علم و آگاهی به وساوس و افکار و نیات و خاطرات القاء شده از نفس او داریم؟ چون متلقیان ما از راست و چپ نشسته و تمام اقوال و افعال او را نگاهداری و حراست می کنند. پس نفسِ حراست و نگاهداری آنها عین علم و اطلاع ماست. و از همین قبیل است جمله: وَ سَتُرَدونَ إِلَی ‘ عَـ’لِمِ الْغَیْبِ وَالشهَـ’دَهِ فَیُنَبئُکُم بمَا کُنتُم تَعْمَلُونَ (توبه/۱۰۵). پس از آنکه فرموده است: خدا و رسول خدا و مؤمنان اعمال شما را می بینند، در اینجا میفرماید: سپس بسوی خدا بازگشت می کنید و شما را به آنچه عمل کرده اید آگاه میسازد»، یعنی دیدنِ رسول خدا و مومنان عین آگاهی حضرت حق است جل و عز. نظیر این آیات کریمه که عمل موجودات و فرشتگان را خداوند تبارک و تعالی به خود نسبت میدهد در قرآن کریم بسیار است؛ و حقیقت توحید همین است و بس.
