با تاکید قانونگذار بر بهبود وضعیت فرزندخواندگی کودکان بد سرپرست و بی سرپرست، امکان فرزندخواندگی برای مادران مجرد نیز فراهم شده است اما باید شرایط ویژه قانونی احراز شود.
فرزندخواندگی به چه معناست؟
فرزندخواندگی یک رابطه حقوقی است که بین فرزند و زن یا مردی که سرپرستی کودکی را قبول می‌کنند به وجود می‌آید.
فرزندخواندگی در ایران ممکن است به صورت رسمی توسط مراجع قضائی و مراجع حقوقی مورد تایید قرار گیرد. این فرآیند به طور کلی شامل اقدامات حقوقی و قانونی است که منجر به قبول فرد به عنوان فرزند قانونی یک فرد دیگر می‌شود.
این قبول به معنای تسلیم حقوق و ویژگی‌هایی است که به عنوان فرزند طبق قوانین مربوطه در اختیار او قرار می‌گیرد، از جمله حقوق میراث و حقوق نفع و مشارکت در مسائل خانوادگی.
فرزندخواندگی ممکن است به دلایل مختلفی انجام شود، از جمله عدم داشتن فرزندان بیولوژیکی، مسائل ناباروری، یا حتی دلایل اجتماعی و خانوادگی.
این نهاد حقوقی به فرد پذیرفته شده حقوق و مسئولیت‌هایی را تحمیل می‌کند که معمولاً به عنوان حقوق و مسئولیت‌های فرزندان بیولوژیکی معمولی شناخته می‌شود.
پیشینه فرزندخواندگی
مفهوم فرزند خوانده به کودکی اشاره دارد که توسط یک فرد یا خانواده از خانواده اصلی خود به عنوان فرزند قبول شده است، اما به طور بیولوژیکی از آنها نیست. در جوامع باستانی، این الگوهای پذیرش فرزندان غیربیولوژیکی به دلیل عوامل مختلفی ممکن بود اتفاق بیفتد. از جمله:
مسائل نسبی: ممکن است فرزندان بیولوژیکی به دلایلی نتوانسته باشند به موفقیت برسند و در این صورت پذیرش فرزندان غیربیولوژیکی می‌تواند راهی برای ادامه نسل یا محافظت از فرزندان باشد.
مسائل اجتماعی: در برخی جوامع، پذیرش فرزندان به عنوان اعضای خانواده به عنوان راهی برای تعمیق ارتباطات اجتماعی و حفظ ارتباطات میان خانواده‌ها بوده است.
عوامل دینی: در برخی ادیان و فرهنگ‌ها، پذیرش فرزندان غیربیولوژیکی به عنوان یک عمل اخلاقی و دینی معتبر مطرح می‌شود.
مثال‌هایی از پذیرش فرزندان در جوامع باستانی به عنوان فرهنگ‌های یونان باستان، روم باستان، مصر باستان و اجتماعات قدیمی چینی و هندی باستان قابل ذکر است.
در برخی موارد، افراد مشهور و حتی حاکمان این جوامع فرزندان را پذیرفته و به عنوان وارثان خود انتخاب می‌کردند.
در جوامع باستانی، پذیرش فرزندان به عنوان موضوعی بسیار گسترده بوده و ممکن بوده با تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و دینی در هر منطقه و دوره زمانی مختلف همراه باشد.
در ادامه، به چند نمونه تاریخی از پذیرش فرزندان در جوامع باستانی اشاره می‌شود:
در دوران روم باستان، پذیرش فرزندان بیولوژیکی نیز به عنوان یک موضوع مهم مطرح بود. امپراتوران رومی در برخی موارد فرزندان دیگران را به عنوان وارث خود انتخاب می‌کردند.
به عنوان مثال، آگوستوس (اورکس)، امپراتور اول روم، فرزند ادوپشنتیوس بود که توسط امپراطور ژولیوس سزار پذیرفته شده بود.
در یونان باستان نیز، پذیرش فرزندان به عنوان یک رویداد مهم و با ارزش محسوب می‌شد. افراد مشهوری مانند سقراط همچنین فرزندان را از دیگران پذیرفته و تربیت می‌کردند.
در فرهنگ مصر باستان نیز، پذیرش فرزندان بیولوژیکی یک عمل اجتماعی معمول بود. فرایند پذیرش و ادوپشن در میان خانواده‌های نبل و حتی در میان پادشاهان مصر باستان مشاهده می‌شد.
در هندو باستان، ویژگی‌های دینی نیز نقش مهمی در پذیرش فرزندان ایفا می‌کرد. در برخی اساطیر هندوئی، خدایان و گدایان فرزندان را از دیگران پذیرفته و آنها را تربیت می‌کردند.
این نمونه‌ها تاکید می‌کنند که پذیرش فرزندان به عنوان یک عمل مهم در جوامع باستانی به وفور روی داده و از عوامل متنوعی از جمله مسائل نسبی، اجتماعی، و دینی متاثر بوده است.
وضعیت فرزند خوانده در قوانین دین اسلام
در اسلام، موضوع پذیرش فرزندان یا فرزند خواندگی نیز در قوانین و آیات دینی توضیح داده شده است.
اسلام به شیوه خود مقرراتی در مورد پذیرش فرزندان دارد که مهمترین آنها در آیات قرآن و احادیث پیامبر اسلام محمد (صلی الله علیه و آله) آمده است.
در اسلام، پذیرش فرزندان به عنوان وارثان با مسائل نسبی مرتبط است. طبق آیات قرآن کریم، فرزندان پذیرفته شده به عنوان وارثان، اگرچه در مواقعی از میراث بهره‌مند می‌شوند، اما در مسائل نسبی مثل حدود محارمی و ازدواج با فرزندان آنها، موارد خاصی در نظر گرفته می‌شود.
طبق آیات قرآن، اگر کسی فرزندی را پذیرفته باشد، آن فرزند نسبت به والدین پذیرفته‌کننده محرم نیست و می‌تواند با فرزندان طبیعی آنها ازدواج کند.
در اسلام، تغییر نام فرزندان پذیرفته به نام خانوادگی والدین طبیعی مورد تایید نیست. فرزندان پذیرفته همچنان با نام آغازی خود شناخته می‌شوند.
فرزندان پذیرفته شده در برخی مواقع می‌توانند از حقوق مالی و وراثت بهره‌مند شوند، اما این حقوق به مراتب کمتر از حقوق فرزندان طبیعی است.
در کل، اسلام به توجه به حقوق و وظایف اخلاقی نسبت به فرزندان پذیرفته تأکید دارد و از ایجاد تفاوت‌های زیاد در مواردی مانند ازدواج و وراثت جلوگیری می‌کند تا ارتباطات خانوادگی را تقویت کند.
تاثیرات مثبت فرزندخواندگی بر خانواده
پذیرش فرزند یا فرزندخواندگی به خودی خود یک تصمیم بزرگ و معنی‌دار است که می‌تواند برای خانواده‌ها فواید و تاثیرات متعددی به همراه داشته باشد. در زیر به برخی از این موارد اشاره می‌شود:
تجربه‌ی والدین‌شدن
پذیرش فرزند می‌تواند فرصتی برای تجربه‌ی والدین‌شدن فراهم کند. این تجربه می‌تواند برای والدین احساس مسئولیت، عشق و ارتباط عمیق با فرزندان را به وجود آورده و تجربه‌ی زندگی را غنی‌تر سازد.
پر کردن خلا در خانواده
برای خانواده‌هایی که دچار کمبود فرزندی هستند یا به دلیل مشکلات بهداشتی قادر به داشتن فرزند طبیعی نیستند، پذیرش فرزند می‌تواند خلا را در خانواده پر کند و حس موجودیت واقعی در خانه را به وجود آورد.
حمایت اجتماعی و روانی
داشتن یک خانواده می‌تواند به فرد پذیرفته شده حمایت اجتماعی و روانی فراهم کند. این فرد می‌تواند از حضور و عشق خانواده خود و حمایت بیشتری برخوردار شود.
توسعه‌ی ارتباطات خانوادگی
پذیرش فرزند می‌تواند باعث توسعه و افزایش ارتباطات خانوادگی شود. خانواده می‌تواند از طریق تعامل با فرزندان پذیرفته ارتباطات عمیق‌تر و معنی‌دارتری را تجربه کند.
ایجاد فرصت برای فرزندان جهت رشد و تربیت در محیطی پایدار
برای کودکانی که به دلیل مشکلات خانوادگی قادر به زندگی در یک محیط پایدار نیستند، فرزندخواندگی می‌تواند فرصتی برای رشد و تربیت در یک خانواده پایدار فراهم کند.
تعمیق ارزش‌های خانوادگی
پذیرش فرزند می‌تواند باعث تقویت و تعمق ارزش‌های خانوادگی شود. این ارزش‌ها شامل محبت به یکدیگر، احترام، مسئولیت و مشارکت مشترک در زندگی خانوادگی می‌شوند.
مهم است که هر خانواده، تصمیم پذیرش فرزند را با دقت گرفته و به نیازها و آمادگی‌های آنها از پیش توجه شود.
خانواده‌ها چه شرایطی باید برای پذیرش فرزند داشته باشند؟
پذیرش فرزند یک تصمیم مهم و پیچیده است که نیازمند آمادگی و شرایط خاصی از سوی خانواده میباشد. شرایط زیر می‌توانند به عنوان راهنمایی برای خانواده‌ها در نظر گرفته شوند:
آمادگی روحی و روانی
پذیرش فرزند نیازمند آمادگی روحی و روانی افراد خانواده است. وجود استقرار در ارتباطات خانوادگی، انعطاف‌پذیری و توانایی مدیریت استرس از موارد مهمی است که خانواده برای پذیرش فرزند باید آنها را داشته باشد.
تصمیم‌گیری مشترک
تصمیم به پذیرش فرزند باید توسط تمام اعضای خانواده با توافق مشترک گرفته شود. این تصمیم نباید به شکل اعمال فشار و تحت تاثیر یک فرد یا اعضای خانواده دیگر گرفته شود.
آمادگی مالی
پذیرش فرزند ممکن است نیازمند منابع مالی بیشتری باشد. خانواده باید توانایی تامین نیازهای مالی فرزندان را داشته باشند و اطمینان حاصل کنند که این تصمیم بر اقتصاد خانواده تاثیر مناسبی دارد.
تسلط بر مهارت‌های والدینی
آموزش والدینی، تربیت فرزندان و ایجاد ارتباطات سالم با آنها از مهارت‌های ضروری برای خانواده است. آماده‌سازی خود به عنوان والدین برای مواجهه با چالش‌ها و مسئولیت‌های فرزندپروری اهمیت زیادی دارد.
حمایت اجتماعی
حمایت اجتماعی از دیگر اعضای خانواده، دوستان، یا حتی افرادی که تجربه پذیرش فرزند دارند، می‌تواند در موفقیت این تصمیم کمک کند.
آموزش و اطلاعات
آموزش و آگاهی از مسائل مربوط به پذیرش فرزند، نقاط قوت و ضعف و حقوق و وظایف مرتبط با آن از موارد مهمی است که خانواده باید در اختیار داشته باشد.
توانایی در ارتباط برقرار کردن
ارتباط موثر با فرزندان و برقراری ارتباط‌های سالم و دوطرفه، مهمترین عامل موفقیت در پذیرش فرزند میباشد.
نکاتی که زنان مجرد باید پیش از پذیرش فرزند در نظر بگیرید
پذیرش فرزند یک تصمیم بزرگ و مهم است و زنان مجرد نیز برای آمادگی به پذیرش این تصمیم می‌توانند به برخی نکات مهم توجه کنند. در ادامه، چند نکته برای زنان مجرد که به فکر پذیرش فرزند هستند، آورده شده است:
آمادگی روحی و عاطفی: اطمینان از آمادگی شخصی برای ورود به مسئولیت‌های فراوان پرورش فرزند.
بررسی اقتصادی: ارزیابی وضعیت مالی شخصی و آمادگی برای تامین نیازهای مالی فرزند.
حمایت اجتماعی: بررسی حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی برای اطمینان از داشتن حمایت در زمان‌های نیاز.
تأمین زمینه‌های زندگی: اطمینان از داشتن محیط مناسب برای رشد و تربیت فرزند، از جمله مسکن، تحصیلات و خدمات بهداشتی.
آموزش و پشتیبانی: آشنایی با مهارت‌ها و دانش لازم برای تربیت کودکان، مانند اطلاعات درباره بهداشت کودکان، تربیت فرزندان و مهارت‌های ارتباطی.
زمان‌بندی: برنامه‌ریزی زمانی مناسب برای مراقبت از فرزند، کارهای روزمره و زندگی شخصی.
آشنایی با مسائل بهداشتی و پزشکی: آموزش در مورد مسائل بهداشتی و پزشکی مربوط به کودکان، از جمله واکسیناسیون، تغذیه و مراقبت‌های پایه.
پشتیبانی از روان‌شناسی فرزند: آشنایی با اصول پرورش فرزندان و مهارت‌های ارتباطی برای توسعه سلامت روانی فرزند.
آموزش در زمینه اولیه‌های مربوط به کودک: شرکت در کلاس‌ها یا مشاوره‌های مربوط به مراقبت اولیه‌ها، اعم از تعویض پوشک، تغذیه و مراقبت‌های پزشکی.
اطلاعات حقوقی: آگاهی از مسائل حقوقی مربوط به پذیرش فرزند، از جمله روند قانونی و حقوق والدین.
این نکات به تنهایی کمک زیادی به زنان مجرد می‌کنند تا بهترین تصمیم را برای پذیرش فرزند بگیرند و زندگی خود را با مسئولیت پرورش فرزندان بهبود دهند.
در ایران چه کسانی می‌توانند حضانت کودکان بی سرپرست را بر عهده بگیرد؟
در حال حاضر در ایران سرپرستی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست بر اساس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۱۳۹۲ انجام می‌شود و در این قانون امور مربوط به سرپرستی این کودکان به عهده سازمان بهزیستی کشور گذاشته شده است.
بر اساس ماده ۵ این قانون، سه دسته از افراد می توانند با رعایت اولویت در بند سوم این ماده، حضانت این کودکان را بر عهده بگیرند:
۱. زوجینی که حداقل ۵ سال از ازدواجشان می‌گذرد و هنوز بچه‌دار نشده‌اند. سن یکی یا هر دو باید بالای ۳۰ سال باشد.
2. زنان و دختران مجرد که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند.
3. والدین دارای فرزند که حداقل سن یکی از آنها بالای ۳۰ سال باشد.
بر این اساس تنها مردان ایرانی می‌توانند حضانت فرزندان را بر عهده بگیرند که با اتباع ایرانی یا خارجی ازدواج کرده باشند. به عبارت دیگر، زنان دارای همسر تبعه خارجی نمی‌توانند درخواست سرپرستی کنند.
شرایط سرپرستی برای مردان مجرد هنوز فراهم نیست و این افراد تنها می‌توانند از کودکان بی سرپرست حمایت کرده و در فواصل زمانی مشخص در مراکز مذکور با آنها ملاقات کنند.
شرایط فرزندخواندگی در قوانین ایران
این شرایط در ماده ۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مقرر شده است. شرایط سرپرست شدن در سال ۱۴۰۰ به شرح زیر است:
. پایبندی به فرایض دینی و دوری از محرمات.
. عدم محکومیت کیفری موثر طبق قانون مجازات اسلامی.
. تمکن مالی با شغل ثابت و داشتن بیمه پایه برای پوشش مخارج زندگی هم سرپرست و هم فرزند خوانده.
. عدم حجر یا محجور نبودن.
. سلامت جسمی و روانی و همچنین توانایی مراقبت از کودک یا نوجوان تحت سرپرستی.
. عدم اعتیاد به مواد مخدر، روانگردان یا الکل.
. صلاحیت اخلاقی.
. عدم ابتلا به بیماریهای واگیر یا صعب العلاج.
. معتقد بودن به یکی از ادیان رسمی کشور مورد تایید قانون اساسی.
فرزندخواندگی برای افراد مجرد و شرایط آن
همانطور که قبلا ذکر شد، تنها زنان مجرد می‌توانند کودکان بی سرپرست را به فرزندی قبول کنند. شرایط فرزندخواندگی برای زنان مجرد تقریبا مشابه شرایط افراد متاهل است. در اینجا اما چند شرایط خاص برای مادران مجرد وجود دارد:
۱. حضانت انحصاری دختران
طبق ماده ۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، زنان مجرد فقط می‌توانند حضانت دخترانی را که تحت نظر سازمان بهزیستی هستند را بر عهده بگیرند.
۲. توانایی مالی مادران مجرد
طبق مقررات کشور زنان مجرد باید مدارک مربوط به توان مالی خود را به مرکز بهزیستی ارائه کنند. کسانی که مشاغل مستقل دارند باید مجوز کسب و کار خود را به همراه سایر مدارک مورد نیاز ارائه دهند.
علاوه بر این، زنان مجرد باید دارای یک ملک مسکونی مستقل باشند. اگر آنها با اعضای خانواده زندگی می‌کنند، معیارهای خاصی باید رعایت شود:
. خانه باید دارای امکانات لازم برای زندگی کودک باشد.
. صلاحیت اعضای خانواده ارزیابی و تایید شود.
. طبق قوانین موجود، یک سوم دارایی والدین باید از طریق مجاری قانونی به فرزندخوانده منتقل شود تا منافع کودک حفظ شود.
۳. بدون فرزند بودن
یکی دیگر از شروط فرزندخواندگی برای زنان مجرد این است که فرزندی از خود نداشته باشند. اگر این زنان بخواهند حضانت خواهر، برادر، برادرزاده، خواهرزاده یا نوه خود را بر عهده بگیرند باید موضوع را با سازمان بهزیستی در میان بگذارند. سازمان موضوع را به دادگاه خانواده گزارش خواهد کرد و پذیرش آن منوط به تایید دادگاه خانواده است.
ازدواج دختران مجرد بعد از پذیرش فرزند خوانده
اگر زن مجردی پس از قبول حضانت فرزند، تصمیم به ازدواج بگیرد، سازمان بهزیستی و مراکز مشاوره وابسته به آن، شایستگی شریک زندگی جدید را زیر نظر خود ارزیابی می‌کنند. پس از تایید این مراجع، حکم فرزندخواندگی برای زن مجدد صادر می‌شود.
مراحل فرزندخواندگی زنان مجرد
برای ارائه درخواست فرزندخواندگی می‌بایست مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
۱. ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی
هنگامی که مطمئن شدید شرایط لازم برای حضانت فرزند را دارید، باید در سامانه ملی فرزندخواندگی ثبت نام کنید. برای این کار به سایت ثبت فرزندخواندگی به آدرس http://adoption.behzisti.net/ مراجعه نمایید.
در این سایت باید مدارک مورد نیاز برای فرزندخواندگی را بارگذاری کنید.
۲. ارزیابی شرایط فرزندخواندگی برای زنان مجرد
پس از ارائه مدارک خود به سازمان بهزیستی، مرحله بعدی شامل ارزیابی صلاحیت شما می‌شود. کمیته فرزندخواندگی پرونده شما را بررسی می‌کند و شایستگی شما را به عنوان متقاضی فرزندخواندگی ارزیابی می‌کند.
۳. انجام دوره آزمایشی
هنگامی که کمیته پذیرش درخواست شما را بپذیرد، شما در لیست انتظار متقاضیان واجد شرایط قرار می‌گیرید. نوبت شما که شود به یکی از شیرخوارگاه‌های زیر نظر سازمان بهزیستی برای انتخاب فرزند معرفی می‌شوید.
پس از انتخاب فرزند به دادگاه خانواده معرفی شده و حکم حضانت موقت صادر می‌شود. سپس فرزندی که انتخاب می‌کنید با امضای صورتجلسه به شما تحویل داده می‌شود.
دوره آزمایشی فرزندخواندگی شش ماه طول می‌کشد. در این دوره، مددکاران اجتماعی حداقل سه بار به خانه شما مراجعه می‌کنند تا وضعیت زندگی شما را ارزیابی کنند و اطمینان حاصل کنند که مشکلی برای کودک وجود ندارد.
۴. صدور شناسنامه
پس از اتمام دوره آزمایشی و تایید وضعیت فرزند و توانایی شما برای فرزندخواندگی، گزارش نهایی به دادگاه خانواده ارسال می‌گردد. در این مرحله دادگاه حکم قطعی حضانت را صادر کرده و شما می‌توانید با مشخصات خود برای فرزند شناسنامه جدید دریافت کنید.
۵. نظارت پس از فرزندخواندگی
صدور حکم قطعی حضانت به معنای قطع نظارت سازمان بهزیستی بر امور کودک نیست. زنان مجرد پس از دریافت حکم حضانت قطعی باید در یکی از کلینیک‌های مشاوره سازمان بهزیستی پرونده تشکیل دهند.
پس از فرزندخواندگی، تا زمانی که کودک به سن ۱۸ سالگی برسد، بازرسان و مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی حداقل سالی دو بار به منزل شما مراجعه می‌کنند تا وضعیت زندگی کودک را ارزیابی کنند و در صورت بروز هرگونه مشکل کمک کنند.
مدارک لازم برای ثبت نام فرزندخواندگی
در جلسات مشاوره حقوقی از سوی سازمان به شما گفته می‌شود زمان ثبت نام در سامانه باید مدارک زیر را نیز ارائه دهید:
. تصاویر صفحه اول و دوم شناسنامه متقاضی.
. حکم سرپرستی آزمایشی از مراجع قضایی.
. گواهی عدم سوء پیشینه کیفری.
. گواهی سلامت از پزشک قانونی.
. اسناد تمکن مالی مانند فیش حقوقی، سند ملکی و مالکیت وسیله نقلیه.
. تاییدیه سلامت از پزشک که حاکی از عدم وجود بیماریهای مسری یا صعب العلاج باشد.
. گواهی عدم اعتیاد.
تفاوت‌های قانون جدید فرزندخواندگی و قانون قدیمی
در قانون قدیم، بخشی از اموال متقاضی باید به نام فرزند خوانده منتقل می‌شد.
حال با تغییرات قانونی، این موضوع به قاضی واگذار شده و در صورت احراز شرایط برای فرزندخواندگی خانواده، با توجه به ملاحظات قاضی پیگیری می‌شود.
علاوه بر این، در قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب ۱۳۵۳، تنها کودکان یتیم و بی سرپرست برای فرزندخواندگی در نظر گرفته شدند.
اما بر اساس قانون فرزندخواندگی مصوب سال ۱۳۹۲ و آیین نامه اجرایی آن، علاوه بر کودکان بی سرپرست، در صورتی که خانواده‌های آنها فاقد صلاحیت تشخیص داده شوند، می‌توان کودکان بی سرپرست را نیز به فرزند خواندگی پذیرفت.
این پذیرش می‌تواند موقت یا دائمی باشد. که البته به عنوان امین معرفی می‌شوند.
در قانون قدیم، تنها کودکان زیر ۱۲ سال حق فرزندخواندگی را داشتند، اما اکنون این امر تا سن ۱۶ سالگی ادامه دارد.
تغییر دیگر مربوط به پذیرندگان بالقوه است، زیرا قبلاً فقط خانواده‌های بدون فرزند واجد شرایط پذیرش بودند.
اکنون علاوه بر خانواده‌های بدون فرزند، زنان و دختران مجرد و همچنین خانواده های دارای فرزند نیز مشمول فرزندخواندگی هستند.
