بدبین ها، لجباز و کینه توزند!

اگر از شما بپرسند که خوشبین هستید یا بدبین، چه جوابی میدهید؟ به نظر میرسد که در خوشبینانه ترین حالت نیز پاسخ شما دو وجهی است و نمیتوانید بگویید که من کاملا خوشبین یا کاملا بدبین هستم!
روانپزشکان می گویند اگر بدبینی از یک حدی بگذارد، نوعی اختلال روانی پیش می آورد موسوم به “پارانویا”. پارانویید، نامی است که روانپزشکان و روانشناسان به بیماران مبتلا به پارانویا اطلاق می کنند.
برای آشنایی بیشتر با پارانویا(paranoia) و پارانویید(paranoid)، دکتر فربد فدایی، روانپزشک و مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی توضیح می دهند:آقای دکتر! گاهی با افرادی برخورد می کنیم که بیش از حد به دیگران بدگمان هستند. از کجا بفهمیم که این قبیل افراد، اظهارنظرهایشان بیمارگونه و به دلیل پارانویا است، یا واقع بینانه و ناشی از یک بینش درست؟
مهمترین ویژگی افراد بدبین یا پارانویید همان سوءظن و بی اعتمادی به دیگران است. مبتلایان به این اختلال شخصیتی می پندارند که دیگران آنان را مورد آزار، بهره کشی یا فریب قرار میدهند، در حالی که واقعیت چنین نیست. این افراد بدون هیچ دلیل، یا بر اساس شواهد ناچیز و بی اهمیت، دچار این شک هستند که دیگران بر ضد آنان توطئه می کنند. احساس میکنند که از فرد یا افراد دیگری به شدت صدمه دیده اند، در حالی که ممکن است هیچ شاهد عینی برای ادعایشان نداشته باشند.آیا چنین تفکری ممکن است باعث آسیب رساندن به نهاد خانواده هم شود؟
بله، این افراد معمولا درباره وفاداری همسر، بستگان و دوستان خویش دچار تردیدهای همیشگی و جدی هستند و اعمال آنها را به دقت زیر ذره بین قرار میدهند تا شواهدی حاکی از اثبات دشمنی آنان بیابند. این قبیل افراد هنگامی که از یک دوست یا خویشاوند، محبت و وفاداری ببینند، چنان شگفت زده میشوند که نمیتوانند این امر را باور کنند، زیرا انتظار دارند که دوستان و خویشاوندانشان فقط درصدد صدمه رسانیدن به آنها باشند.
پس دوستان کمی هم دارند!
همین طور است. مبتلایان به پارانویا از اعتماد کردن به دیگران و صمیمیت با آنها اکراه دارند، زیرا می ترسند اگر چیزی از خودشان به دیگران بگویند، از این اطلاعات بر علیه خودشان استفاده شود. فرد بدبین (پارانویید) ممکن است یک بی توجهی غیرعمدی را از سوی همکار خود، به عنوان یک اقدام برنامه ریزی شده برای توهین به شخصیت خود تلقی کند و یا اشتباه جزیی در محاسبه ی پول از طرف یک فروشنده را، اقدامی عمدی برای دزدی بخواند.اگر از این افراد تعریف و تمجید کنیم، آیا فایده ای دارد؟ ممکن است ذهنشان عوض شود؟
نه! تشویق و تعریف معمولا مورد سوءتعبیر قرار می گیرد. برای نمونه، اگر کسی از آنان به دلیل کار خوبی که انجام داده اند تعریف کند، فرد پارانویید با خود می اندیشد: «منظور این است که کارهای اضافی و تحمیلی را به عهده من بگذارد.»
اگر دوستشان از روی خیرخواهی، پیشنهاد کمک در کاری را به آنان بدهد، با خود می پندارند: «منظور این است که من به تنهایی از عهده کارم برنمی آیم.»
توجه داشته باشید که افراد بدبین، همیشه در حالت لجاجت و کینه توزی هستند و تمایلی به بخشیدن توهین ها یا تحقیرهای تصوری ندارند. هر بی توجهی جزیی از سوی دیگران سبب برانگیختن دشمنی از سوی آنان می شود و احساس دشمنی برای زمانی طولانی ادامه می یابد.
آنان همیشه گوش به زنگ هستند که خصلت های بدخواهانه دیگران را کشف کنند و اغلب احساس می کنند که منش یا اعتبار آنان مورد حمله قرار گرفته و از این رو با خشم، دست به ضد حمله میزنند.آیا حسادت ورزی نیز در این افراد دیده میشود؟
بله، افراد بدبین ممکن است به صورتی بیمارگونه حسود باشند.
اغلب بدون اینکه شواهدی موجود باشد، مظنون به خیانت همسرشان هستند. آنان ممکن است شواهد متعدد و مفصل، اما نامربوط و جزیی، در حمایت از عقاید نادرست حاسدانه خویش داشته باشند. این بیماران ممکن است پیوسته رفت و آمد، اعمال، نیت ها و وفاداری همسر خود را مورد بررسی، پرسش و بحث قرار دهند و از ترس اینکه مورد خیانت قرار گیرند، همه جنبه های رابطه را تحت تسلط خویش درمی آورند.
پس قاعدتا زندگی با این افراد خیلی سخت است!
دقیقا. به سر بردن با مبتلایان به اختلال شخصیت پارانویید مشکل است و اغلب از نظر روابط نزدیک، دچار اشکال هستند. طبیعت بدبین و مجادلهگر آنان ممکن است واکنش خصمان های را در دیگران پدید آورد که موجب تایید بدبینی های این بیماران میشود.
احتمالا چنین افرادی باید از شنیدن انتقاد هم دلخور شوند.
از آنجا که مبتلایان به اختلال شخصیت پارانویید قادر به اعتماد به دیگران نیستند، نیاز شدید به خودکفایی و استقلال دارند. آنها همیشه احتیاج دارند بر اطرافیان خود مسلط باشند و در غیر این صورت احساس آرامش نمیکنند. اینگونه افراد انعطافناپذیر و منتقد همیشگی دیگران هستند، گر چه خود قادر به شنیدن هیچ انتقادی نیستند. به طور کلی افرادی هستند مدافع هجو و بهطور متناوب در جدال های قانونی درگیر می شوند. این افراد انگیزه ی شریران های را به دیگران نسبت می دهند که برونفکنی ترس های خود آنان است. اغلب، خیال پردازی هایی در مورد قدرت و منزلت خویش دارند. به جمع بندی هایی ساده انگارانه از جهان که مردم را به دو گروه خوب و بد تقسیم می کند تمایل دارند. موقعیتهای مبهم آنان را هراسان میکند. گاهی به شکلی خطرناک، نسبت به عقاید خود تعصب می ورزند. در واکنش به فشارهای روانی شدید ممکن است دچار روان پریشی کوتاه مدت، از چند دقیقه تا چند ساعت شوند.برای تشخیص چنین اختلالی، به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
ابتدا توجه داشته باشید که برخی رفتارها که ناشی از زمینه های اجتماعی،فرهنگی یا موقعیت های ویژه زندگی است ممکن است به اشتباه «پارانویا» تلقی شود؛ مثلا افراد وابسته به اقلیت ها، مهاجران، پناهندگان سیاسی و اقتصادی و یا افرادی از ریشه های قومی متفاوت هستند، شاید دستاوردهای احتیاط آمیز یا تدافعی نشان دهند، اما این رفتار ممکن است به علت ناآشنایی باشد، مثلا تسلط نداشتن به زبان کشور جدید و یا ناآگاهی از قوانین آنجا. گاهی احتیاط و حالت تدافعی این گروه ها، واکنشی است نسبت به پیشداوری ها یا غفلت از سوی اکثریت افراد جامعه.
البته این رفتارها به نوبه خود ممکن است در کسانی که با این افراد سر و کار دارند، خشم و سرخوردگی پدید آورد و به این ترتیب یک چرخه معیوب از بی اعتمادی  ایجاد می شود که آن را نباید با این اختلال شخصیت اشتباه کرد.آیا ممکن است این اختلال در دوران کودکی هم نشانه هایی داشته باشد؟
بله؛ در مبتلایان به پارانویید در دوران کودکی، نشانه های زیر دیده میشود:
انزوا و تک روی، رابطه ضعیف با همسالان خود، احساس اضطراب در جمع، نارسایی تحصیلی، حساسیت بیش از حد، نحوه تفکر و تکلم مخصوص به خود و خیال پردازی های ناشی از درون.
این افراد معمولا در کودکی عجیب یا نابهنجار به نظر میرسند و شاید به همین دلیل نیز مورد اذیت وآزار قرار میگیرند.این بدبینی چه قدر شایع است؟
شیوع این اختلال در ۰/۵ تا ۲/۵درصد کل جامعه گزارش شده است و شواهدی وجود دارد که این اختلال بین افراد مبتلا به اسکیزوفرنیای مزمن و مبتلایان به اختلال هذیانی نوع گزند، فروانتر است.پارانویا درمان هم دارد؟
بله، درمان اختصاصی در اختلال شخصیت پارانویا عبارت است از رواندرمانی.
اما ویژگی های شخصیتی این بیماران، مانع عمدهای در ایجاد رابطه درمانی مناسب است. درمان دارویی برای مقابله با اضطراب و پریشانی بیمار و یا دوره های آشفتگی شدید و اندیشه های شبه هذیانی او مفید است.
تهیه مصاحبه: دکتر مجید سلطانی