احکام فقهی اجرایی حج(۷)

از عرفات تا مشعر الحرام
 

یکی از لحظات حساس در مدت فعّالیّت مدیران و معاونان و خدمه کاروانها، از عرفات تا مشعر و از آنجا تا منا است که باید با تلاش و تدبیر، زائران را بطور کامل و سالم به مقصد برسانند، گرچه در سالهای اخیر به سبب وجود راههای متعدد، امکان نرسیدن به موقع تا مشعرالحرام بعید به نظر می‏رسد، لیکن باید دانست که فاصله عرفات تا مشعرالحرام در طرق متعدد از ۴ تا ۶ کیلومتر می‏باشد. بنابر این از دورترین راه هم اگر به سمت مشعر می‏روند، فاصله بیش از ۶ کیلومتر نیست. پس اگر در بین مسیر دچار مشکلی شدند که نتوانستند با اتومبیل حرکت کنند، برای آن که از وقوف بازنمانند می‏توانند زائران را پیاده ببرند، و چنانچه در این مدت برای زائری مشکل خاصی پیش آمد که باید به بیمارستان منتقل شود، حتما این مسأله را با روحانی کاروان در میان بگذارید، تا با راهنمایی وی و انجام وقوف اضطراری بتواند اعمال را به پایان ببرد.

در مشعر الحرام
 

حاجیان شب عید قربان را در مشعر الحرام (مزدلفه) به سر می‏برند و پس از طلوع آفتاب برای انجام اعمال روز عید قربان روانه منا می‏شوند.
حدود مشعر الحرام اکنون با تابلوهای بزرگی مشخص شده است و از سوی منا تا ابتدای وادی محسّر که فاصله‏اش تا منا حدود ۲۵۰ متر است، ادامه دارد، ولی برخی از افراد به غلط تصور می‏کنند نهایت منا تا پلی است که وسط منا زده شده‏اند، و این امر سبب تراکم بسیار زیاد جمعیت، قبل از پل می‏شود، بنابر این دست اندرکاران کاروان می‏توانند برای وقوف آن سمت پل را اختیار کنند که گاهی خلوت‏تر و برای حرکت صبح هم مناسب‏تر است.

وقوف اضطراری برای بانوان
 

بانوان و افراد ناتوان می‏توانند شب عید قربان، پس از آن که مقداری بعد از نصف شب در مشعر الحرام ماندند، به منا بروند، و این همان وقوف اضطراری مشعر الحرام است و بهتر آن است که مسؤولان کاروان ترتیبی اتخاذ کنند که بانوان بویژه سالمندان بتوانند، اعمالشان را به راحتی انجام دهند.
پس از رفتن به منا، بانوان بطور مطلق می‏توانند رمی روز عید را در شب انجام دهند، البته غیر از بانوان، کسانی که نمی‏توانند روز رمی کنند، اشکال ندارد رمی را در شب انجام دهند، و باید توجه داشت که رمی در شب برای بانوان (بطور مطلق) اختصاص به رمی روز عید قربان دارد، ولی نسبت به روزهای ۱۱ و ۱۲ ذی‏حجه تنها بانوانی که نمی‏توانند در روز رمی کنند، رمی شبانه برای آنها جایز است ولی کسانی که بتوانند در روز خودشان انجام دهند، نمی‏توانند شب رمی کنند.
س ـ آیا می‏شود که زنها را در شب دهم بعد از نصف شب از مَشْعَر به منا بیاورند و همان شب آنان را به جمره عقبه ببرند و رمی کنند و بعد به خیمه برگردانند و نزدیک غروب روز یازدهم مجدداً آنان را به جمرات ببرند، تا شب دوازدهم هم رمی روز یازدهم را انجام دهند و هم رمی روز دوازدهم را، با توجه به ازدحام و خطرهای احتمالی؟
ج ـ برای زنها رمی جمره عقبه پس از وقوف به مشعر و آمدن به منا در همان شب عید قربان مانع ندارد، ولی رمی روز یازدهم و دوازدهم در صورتی برای آنان در شب صحیح است که از رمی روز معذور باشند.

قربانگاه
 

یکی از اعمال روز عید و از جمله حساسترین اعمال حج «قربانی» است. در سالهای اخیر تمام افراد نمی‏توانند به قربانگاه بروند، چون بانوان را مطلقا به قربانگاه راه نمی‏دهند، و بسیاری نیز توان این کار را ندارند، بنابر این لازم است مسؤولان کاروانها، ترتیبی اتخاذ کنند، که قربانی تمام زائران به موقع انجام شود و اعمال روز عید قربان به تأخیر نیفتد و کسانی که از طرف سایرین به قربانگاه می‏روند به نکات ذیل توجه داشته باشند.
۱ ـ حتما از کسانی که بناست برایشان قربانی را انجام دهند، نیابت بگیرند و صِرف این که او هم باید قربانی کند و خوشحال می‏شود، کافی نیست.
۲ ـ در انتخاب گوسفندان دقت کنید که دارای شرایط لازم باشد و مهمترین شرایط لاغر نبودن و ناقص نبودن حیوان است.
۳ ـ در ذبح حیوان نیّت و قصد نیابت و جهت قبله و گفتن «بسم اللّه‏ …» فراموش نشود.
۴ ـ چون به فتوای برخی از فقها؛ از جمله حضرت امام خمینی ـ ره ـ ذبح با چاقوی استیل صحیح نیست، چاقویی که مورد استفاده قرار می‏گیرد آهن باشد.
۵ ـ به فتوای حضرت امام خمینی ـ ره ـ ذابح حیوان باید مؤمن باشد، لذا این مسأله هم مورد توجه قرار گیرد.

بیتوته در منا
 

در شبهای ۱۱ و ۱۲ ذی حجه حاجیان باید به نیت یکی از اعمال حج، در منا بمانند، وقت بیتوته از غروب آفتاب تا نیمه شب است و برخی از جمله مقام معظم رهبری حضرت آیه‏الله خامنه‏ای بیتوته در نیمه دوم را نیز جایز می‏دانند. بنابراین خدمه محترم اگر برای انجام کاری از منا خارج شدند توجه داشته باشند که باید هنگام بیتوته در منا باشند، و چنانچه دیر برسند، اگر در حج نیابت داشته باشند نیابت آنها اشکال پیدا می‏کند.

بیرون رفتن از منا
 

بیرون رفتن از منا در روزهای دهم و یازدهم اشکال ندارد و همچنین روز دوازدهم اگر قبل از ظهر برگردد که بعد از ظهر از منا کوچ کند اشکال ندارد. ولی در شبهای ۱۱ و ۱۲ پس از غروب آفتاب، به فتوای کسانی که بیتوته در نیمه شب اوّل را واجب می‏دانند جایز نیست، ولی پس از نصف شب بیرون رفتن از منا اشکال ندارد، ولی باید توجه داشت که نیمه شب، ساعت ۱۲ نیست و محاسبه آن برای بیتوته با محاسبه برای تعیین آخر وقت نماز عشا تفاوت دارد، چون در اینجا باید شب را از اوّل غروب تا طلوع آفتاب حساب کرد.۱۶
اگر مسؤولان کاروان تصمیم دارند در شبهای ۱۱ و ۱۲ یا روزهای ۱۱ و ۱۲ زائران خود را برای طواف به مکه ببرند، باید به مسائلی که بیان شد توجه داشته باشند، که بیتوته را به وقت انجام دهند و رمی جمرات در روزهای ۱۱ و ۱۲ را به وقت خود که از طلوع تا غروب آفتاب است انجام دهند و قبل از ظهر روز دوازدهم از منا خارج نشوند.
گرچه ترک بیتوته برای کسانی که تمام شب را در مکه به عبادت مشغول باشند، مانعی ندارد۱۷ و می‏توانند طواف و سعی و سایر اعمال را انجام دهند ولی اگر اعمال تمام شد نمی‏توانند آن شب را به منا برگردند بلکه باید بمانند و تا صبح عبادت کنند.

برگشت از منا
 

همانگونه که گذشت، حجاج در روز دوازدهم بعد از ظهر می‏توانند از منا خارج شوند. مسؤولان کاروان توجه داشته باشند زودتر از این وقت نباید از حدود منا بگذرند و کسانی که برای رمی جمرات می‏روند و لحظاتی همانجا توقف می‏کنند تا پس از اذان از منا خارج شوند، باید توجه داشته باشند که جمره عقبه، آخرین حدّ منا است و قبل از ظهر از مقابل آن نگذرند.

اعمال مکه
 

اعمال بعد از منا تا آخر ذی الحجه وقت دارد،۱۸ بنابر این کسانی که از انجام اعمال معذورند و در شلوغی نمی‏توانند اعمال را بجا آورند، صبر می‏کنند تا پس از گذشت چند روز خلوت شده و اعمال را بجا می‏آورند.
ولی باید توجه داشت: تا وقتی که طواف حج و سعی را بجا نیاورده‏اند، بوی خوش همچنان حرام است و تا وقتی که طواف نساء و نماز آن را بجا نیاورده باشد، زن و مرد به یکدیگر حرام هستند.۱۹