از قرائت سوره اسراء تا دیدار یار

از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و همچنین از امام صادق (علیه السلام) اجر و پاداش فراوانى براى کسى که این سوره را بخواند نقل شده است از جمله اینکه:
در روایتى از امام صادق (علیه السلام) چنین مى‏خوانیم: من قرء سوره بنى اسرائیل فى کل لیله جمعه لم یمت حتى یدرک القائم و یکون من اصحابه:” کسى که سوره بنى اسرائیل را هر شب جمعه بخواند از دنیا نخواهد رفت تا اینکه” قائم” را درک کند و از یارانش خواهد بود”.
کرارا گفته‏ ایم پاداشها و فضیلتهایى که براى سوره ‏هاى قرآن بیان شده هرگز براى خواندن تنها نیست، بلکه خواندنى است که توأم با تفکر و اندیشه، و سپس الهام گرفتن براى عمل بوده باشد.
مخصوصا در یکى از همین روایات مربوط به فضیلت این سوره مى‏خوانیم: کسى که این سوره را بخواند و به هنگامى که به توصیه‏هاى خداوند در ارتباط با پدر و مادر در این سوره مى‏رسد، عواطف او تحریک گردد و احساس محبت بیشتر نسبت به پدر و مادر کند، داراى پاداشى بسیار است.
بنا بر این الفاظ قرآن هر چند بلا شک محترم و پر ارزش است، ولى این الفاظ مقدمه‏اى است براى معانى و معانى مقدمه‏اى است براى عمل.احسان به والدین
وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَرِیماً (اسراء-۲۳)؛ پروردگارت مقرّر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو نزد تو به پیرى رسیدند، به آنان «اف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجیده و بزرگوارانه سخن بگو.
در احادیث، در مورد احسان به والدین بسیار سفارش شده و آزردن آنان نکوهش شده است:
پاداش نگاه رحمت به والدین، حج مقبول است. رضایت آن دو رضاى الهى و خشم آنان خشم خداست. احسان به پدر و مادر عمر را طولانى مى‏کند و سبب مى‏شود که فرزندان نیز به ما احسان کنند. در احادیث آمده است: حتّى اگر تو را زدند، تو «افّ» نگو، خیره نگاه مکن، دست بلند مکن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، کارى مکن که مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنکه از تو چیزى بخواهند به آنان کمک کن.(تفسیر نور الثقلین)
مردى مادرش را به دوش گرفته بود و طواف مى‏داد، پیامبر(صلی الله علیه و آله) را در همان حالت دید، پرسید: آیا حقّ مادرم را ادا کردم؟ ایشان فرمودند: حتّى حقّ یکى از ناله‏هاى زمان زایمان او را را ادا نکردى. (تفسیر نمونه)
از پیامبر اکرم (صلى اللَّه علیه و آله) سؤال شد: آیا پس از مرگ هم احسانى براى والدین هست؟ فرمود: آرى، از راه نماز خواندن براى آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهى‏هایشان و احترام دوستانشان. (تفسیر مجمع البیان)
در یکى از همین روایات مربوط به فضیلت این سوره مى‏خوانیم: کسى که این سوره را بخواند و به هنگامى که به توصیه‏هاى خداوند در ارتباط با پدر و مادر در این سوره مى‏رسد، عواطف او تحریک گردد و احساس محبت بیشتر نسبت به پدر و مادر کند، داراى پاداشى بسیار است
مردى از پدرش نزد پیامبر شکایت کرد. حضرت پدر را خواست و پرسش نمود، پدر پیر گفت: روزى من قوى و پولدار بودم و به فرزندم کمک مى‏کردم، امّا امروز او پولدار شده و به من کمک نمى‏کند. رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) گریست و فرمود: هیچ سنگ و شنى نیست که این قصه را بشنود و نگرید! سپس به آن فرزند فرمود: «انت و مالک لابیک» تو و دارایى‏ات از آنِ پدرت هستید.(تفسیر فرقان)
در حدیث آمده است: حتّى اگر والدین فرزند خود را زدند، فرزند بگوید: «خدا شما را ببخشد» که این کلمه همان «قول کریم» است.(کافى، ج ۲، ص ۱۵۷)
احسان به والدین، از صفات انبیاست. چنان که در مورد حضرت عیسى (علیه السلام) ، توصیفِ «بَرًّا بِوالِدَتِی» (مریم، ۳۹) و در مورد حضرت یحیى (علیه السلام) «بَرًّا بِوالِدَیْهِ» (مریم، ۱۴) آمده است.
والدین، تنها پدر و مادر طبیعى نیستند. در برخى احادیث، پیامبر اکرم(صلى اللَّه علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) پدر امّت به حساب آمده‏اند. «أنا و علىّ أبوا هذه الامّه». (بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۹۵) هم چنان که حضرت ابراهیم، پدر عرب به حساب آمده است. (تفسیر نور الثقلین) «مِلَّهَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ» (حج، ۷۸) اگر والدین توجّه کنند که پس از توحید مطرحند، انگیزه‏ى دعوت فرزندان به توحید در آنان زنده مى‏شود. «قَضى‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
با تاملی در آیه می توان دریافت:
۱ـ توحید، در رأس همه‏ى سفارش‏هاى الهى است. «قَضى‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ»
۲ـ خدمتگزارى و احسان به پدر و مادر، از اوصاف موحّد واقعى است. «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
۳ـ فرمانِ نیکى به والدین مانند فرمانِ توحید، قطعى و نسخ نشدنى است. «قَضى‏»
۴ـ احسان به والدین در کنار توحید و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد این کار، هم واجب عقلى و وظیفه‏ى انسانى است، هم واجب شرعى. «قَضى‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
۵ـ نسل نو باید در سایه‏ى ایمان، با نسل گذشته، پیوند محکم داشته باشند.
«أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
از پیامبر اکرم (صلى اللَّه علیه و آله) سؤال شد: آیا پس از مرگ هم احسانى براى والدین هست؟ فرمود: آرى، از راه نماز خواندن براى آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهى‏هایشان و احترام دوستانشان
۶ـ در احسان به والدین، مسلمان بودن آنها شرط نیست. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
۷ـ در احسان به پدر و مادر، فرقى میان آن دو نیست. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
۸ـ نیکى به پدر و مادر را بى‏واسطه و به دست خود انجام دهیم. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
۹ـ احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشکّر، مراقبت و امثال اینها مى‏شود. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
۱۰ـ احسان به والدین، حدّ و مرز ندارد. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» (نه مثل فقیر، که تا سیر شود، و جهاد که تا رفع فتنه باشد و روزه که تا افطار باشد.)
۱۱ـ سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است، نه والدین. «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» زیرا والدین نیازى به‏سفارش ندارند و به طور طبیعى به فرزندان خود احسان مى‏کنند.
۱۲ـ هر چه نیاز جسمى و روحىِ والدین بیشتر باشد، احسان به آنان ضرورى‏تر است. «یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ»
۱۳ـ پدر و مادر سالمند را به آسایشگاه نبریم، بلکه نزد خود نگهداریم. «عِنْدَکَ»
۱۴ـ وقتى قرآن از رنجاندن سائل بیگانه‏اى نهى مى‏کند، «أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» تکلیف پدر و مادر روشن است. «وَ لا تَنْهَرْهُما»
۱۵ـ هم احسان لازم است، هم سخن زیبا و خوب. «إِحْساناً … قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً» (بعد از احسان، گفتار کریمانه مهم‏ترین شیوه‏ى برخورد با والدین است.)
۱۶ـ در احسان به والدین و قول کریمانه، شرط مقابله نیامده است. یعنى اگر آنان هم با تو کریمانه برخورد نکردند، تو کریمانه سخن بگو. «وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً»منابع:
۱- تفسیر نمونه، ج ۱۲
۲- تفسیر نور، ج ۷
۳- تفسیر نورالثقلین
۴- تفسیر فرقان
۵- تفسیر مجمع البیان