او «کلمه» خدا بود

حضرت عیسی(ع) از جمله پیامبرانی است که در قرآن‌کریم اشارات زیادی به نحوه و سیر زندگانی وی شده است. از جمله در سوره‌های مریم و آل‌عمران. در این سوره‌ها و دیگر سوره‌های قرآن، نکات بسیار ظریفی درباره حضرت وجود دارد که دستمایه آفرینش‌های فکری و ادبی زیادی در جهان اسلام قرار گرفته است. با این حال اگرچه قرآن به جزئیات زندگانی مسیح (ع) نپرداخته اما به مسائلی اشاره داشته که همواره مورد توجه مسیحیان نیز بوده است- به‌رغم اینکه در برخی موارد تفاوت‌های آشکاری میان روایت قرآنی و روایت انجیلی از زندگی مسیح(ع) وجود دارد- مطلب حاضر، با اشاره به آیات ۴۵ و۴۶ سوره آل‌عمران که درباره حضرت عیسی(ع) نازل شده‌اند، نکاتی چند را یادآور می‌شود.در آیات ۴۵و ۴۶سوره آل‌عمران به بخش مهمی از زندگی مریم، یعنی جریان تولد فرزندش حضرت مسیح(ع) اشاره می‌شود و نکات مهمی در این رابطه شرح داده می‌شود. نخست می‌فرماید: به یاد آور هنگامی را که فرشتگان گفتند: ‌ای مریم! خداوند تو را به کلمه‌ای (وجود با عظمتی) از سوی خودش بشارت می‌دهد که نامش مسیح عیسی(ع) پسر مریم است (و اذ قالت الملائکه یا مریم ان‌الله یبشرک بکلمه منه اسمه المسیح عیسی ابن مریم) در حالی که هم در این جهان و هم در جهان دیگر، آبرومند و با شخصیت و از مقربان (درگاه خدا) خواهد بود (وجیها فی الدنیا و الاخره و من المقربین).
با توجه به این آیات نکاتی چند را می‌توان متذکر شد:
۱- در این آیه و دو آیه دیگر از مسیح به‌عنوان کلمه یاد شده است. این تعبیر در کتب عهد جدید نیز دیده می‌شود. درباره اینکه چرا به عیسی کلمه گفته شده در میان مفسران سخن بسیار است اما بیشتر به‌نظر می‌رسد که علت آن همان تولد فوق‌العاده مسیح است که مشمول «انما امره اذا اراد شیئا ان یقول له کن فیکون» است و یا به خاطر این است که قبل از تولد، خداوند بشارت او را در کلامی به مادرش داده بود و نیز ممکن است علت این تعبیر این باشد که کلمه در اصطلاح قرآن به معنی مخلوق به کار می‌رود مانند: «قل لو کان البحر مدادا لکلمات ربی لنفد البحر قبل ان تنفد کلمات ربی و لو جئنا بمثله مددا». «بگو: اگر دریاها به‌صورت مرکب برای نوشتن کلمات پروردگار من شوند آنها تمام می‌شوند پیش از آنکه کلمات پروردگار من تمام گردد هر چند همانند دریاها را بر آن بیفزاییم.) » در این آیه منظور از «کلمات خدا» همان مخلوقات او است و از آنجا که مسیح(ع) یکی از مخلوقات بزرگ خدا بوده است اطلاق کلمه بر او شده که در ضمن پاسخی به مدعیان الوهیت عیسی نیز بوده باشد.
در واقع، جنبه تکوینی حضرت عیسی(ع) خود کلمه‌‌الله است. یا به تعبیر قرآن کلمه خداوند است که به حضرت مریم القاء شده است. پدر او لاهوتی بوده است. او تنها پیامبری بود که تولد او، تولد الهی است و از این حیث به حضرت آدم شباهت بسیاری دارد و با قول بی‌واسطه الهی تکوین یافته است. قرآن می‌فرماید: مثل عیسی مثل آدم است که او را از خاک آفرید و به او گفت باش و او هستی یافت. این یکی از اسرار مهم آفرینش انسان است و از لحاظ حکمی نیز اهمیت فراوانی دارد.
به هر روی اطلاق کلمه‌الله و کلام خداوند بر عیسی حکمت است. بنابراین حضرت عیسی حکمت خداوند است و با آموزه‌های قرآن هم منافات ندارد و نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که سهم عیسی با محمد تفاوت دارد. در قرآن حضرت محمد(ص) کلام خداوند نیست بلکه آورنده کلام خداست اما در مسیحیت حضرت مسیح کلام خداست. کلام خداوند در اسلام قرآن است.در حالی که کلام‌الله در مسیح انجیل نیست بلکه خود مسیح است. در مسیحیت خود عیسی نقش قرآن و کلام خداوند را دارد. بنابراین انجیل عیسی کلام خداوند نیست یعنی نقل قولی از کلام خداست و روایتی از کلام‌الله است. ملاصدرا در این باره می‌گوید: اگر قرآن را با انجیل مقایسه کنیم فرق این است که قرآن کلام خداست و هم کتاب خداست. اما انجیل فقط کتاب خدا و روایتی از کلام خداست. بنابراین عین کلام خدا نیست. برای اینکه کلام خدا خود مسیح است.
اگر ما بپذیریم که حضرت عیسی کلمه‌‌الله بوده و کلمه خداوند عین حکمت‌الهی است، عیسی حکمت متعالیه محض است بنابراین قول مسیحیان که عیسی را حکمت الهی می‌دانند بر حق است منتها از حیث تفسیر میان مسلمانان و مسیحیت اختلاف است و آنها مسیح را عین خدا و ذات خدا می‌دانند اما تفسیر مسلمانان متفاوت است.
۲- اطلاق مسیح به معنی مسح‌کننده یا مسح شده بر عیسی (ع) ممکن است از این نظر باشد که او با کشیدن دست بر بدن بیماران غیرقابل علاج آنها را به فرمان خدا شفا می‌داد و چون این افتخار از آغاز برای او پیش‌بینی شده بود خدا نام او را قبل از تولد مسیح گذاشت و یا به خاطر آن است که خداوند او را از ناپاکی و گناه مسح کرد و پاک گردانید.
۳- قرآن در این آیه و آیات متعدد دیگر صریحا عیسی را فرزند مریم معرفی کرده تا پاسخی به مدعیان الوهیت عیسی باشد زیرا کسی که از مادر متولد می‌شود و مشمول تمام تغییرات دوران جنین و تغییرات و تحولات جهان ماده است چگونه می‌تواند خدا باشد؟ خدایی که از تمام تغییرات و دگرگونی‌ها بر کنار است. قرآن در آیه‌ای دیگر، یکی از فضائل و معجزات حضرت مسیح (ع)، اشاره می‌کند و می‌گوید: او با مردم در گهواره و در بزرگی سخن خواهد گفت و او از صالحان است (و یکلم الناس فی المهد و کهلا و من‌الصالحین).
همانگونه که در سوره مریم آمده، مریم برای رفع اتهام از خودش که فرزندی بدون پدر به دنیا آورده بود، به فرمان خدا اشاره به گهواره نوزادش عیسی(ع) کرد، او در همان حال به سخن در آمد و با زبان فصیح و گویا مقام بندگی خویش را در مقابل خدا و همچنین مقام نبوت خود را آشکار ساخت و از آنجا که غیرممکن است پیامبری این چنین با عظمت از بطن ناپاکی بیرون ‌آید پاکدامنی مادرش را با این اعجاز اثبات نمود.باید توجه داشت که کلمه «مهد» به معنی محلی است که برای خواب و استراحت نوزاد آماده می‌کنند و نزدیک به معنی گهواره در فارسی است با این تفاوت که در گهواره مفهوم جنبش و حرکت افتاده است در حالی که مهد مفهوم عامی دارد و هر گونه محلی را که برای نوزاد آماده کنند شامل می‌شود.
ظاهر آیات سوره مریم این است که او در همان روزهای آغاز تولدش زبان به سخن گشود، کاری که برای هیچ نوزادی عادتا ممکن نیست و این خود یک معجزه بزرگ بود، ولی سخن گفتن در حال میانسالی و کهولت یک امر کاملا عادی است و ذکر این دو با هم در آیه فوق ممکن است اشاره به این باشد که او در گهواره همانگونه سخن می‌گفت که در موقع رسیدن به کمال عمر، سخنانی سنجیده و پر محتوا و حساب شده، نه سخنانی کودکانه.
این احتمال نیز وجود دارد که این تعبیر اشاره به این حقیقت باشد که مسیح (ع) از آغاز تولد تا زمانی که به سن کهولت رسید همواره سخن حق می‌گفت و در راه ارشاد و تبلیغ خلق گام برمی‌داشت. به علاوه این تعبیر درباره عیسی(ع)، گویا یک نوع پیشگویی و اشاره به آینده عمر او است، زیرا می‌دانیم طبق تواریخ، حضرت‌مسیح(ع) هرگز در این جهان و در میان مردم به سن پیری نرسید، بلکه در سن ۳۳سالگی از میان مردم بیرون رفت و خدا او را به آسمان برد و مطابق روایات متعددی در عصر ظهور حضرت مهدی (عج) به میان مردم باز می‌گردد و با آنها سخن می‌گوید همانگونه که در آغاز عمر سخن می‌گفت. نیز تعبیر از آن حضرت به «من‌الصالحین» نشان می‌دهد که صالح و شایسته بودن از بزرگترین افتخاراتی است که نصیب انسان می‌شود و گویی همه ارزش‌های انسانی در آن جمع است.
نویسنده : حمید نیک آیین