از آنجا که در آغاز تمام سطح زمین را آب حاصل از باران‌های نخستین گرفته بود، از روز دحوالارض این باران‌ها در گودال‌ها جمع کردید و سطح خشکیها پدید آمد و روز به روز گسترده‌تر شد.بنابراین دحوالارض را می‌توان زادروزی برای شروع دوره‌ای جدید برای خلقت زمین دانست.
در هیاهوی زندگی های پر استرس و مشغله این روزها که همه هم و غم انسان ها را در مسائل مادی و اقتصادی با خود درگیر کرده است، باید به دنبال فرصت هایی گشت تا در سایه آن به آرامش وجودی دست یافت. فرصت های معنوی که جسم و روح را نوازش کرد و موجبات آرامش حقیقی فراهم شود.
روز دحو الارض یکی از این فرصت هاست. قدر این فرصت طلایی را بدانیم که به فرمایش رسول خدا: ” اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نََفَحاتٌ فَتَعَرَّضُوا لَها لَعَلَّهُ اَن یصیبَکُمْ نَفْحَهٌ مِنْها فَلا تَشْقَوْنَ بَعْدَها اَبداً “همانا در طول زندگی شما نسیم‌هایی از سوی پروردگارتان می‌وزد. هان! خود را در معرض آنها قرار دهید، باشد که چنین نسیمی سبب شود که برای همیشه بدبختی از شما دور بماند. “(۱)
امام رضا(علیه السلام) موضوع توجه به دین را در حیطه خاور دور شروع کردند. همانند روز دحوالارض که زمین از یک نقطه از زیر آب خود را بیرون کشید امام رضا (علیه السلام) نیز اسلام را در بخش خاور دور به طور گسترده نشان دادند.
طبق روایتى از امام رضا علیه السلام بیست و پنجم ماه ذى القعده، روز دحوالأرض است.(۲) در آغاز تمام کره زمین را آب فرا گرفته بود ، تدریجاً آبها در گودال هاى زمین قرار گرفت، خشکى ها سر بر آورد و گسترده شد، که از آن تعبیر به «دحو الارض» مى شود.(۳)
در آیات قرآن کریم نیز به این اعجاز آفرینش اشاره شده است؛ «و الارض بعد ذلک دحاها؛و زمین را بعد از آن گسترش داد»، «دَحا» از مادّه «دَحْو» (بر وزن محو) به معناى گستردن است، بعضى نیز آن را به معناى تکان دادن چیزى از محل اصلیش تفسیر کرده اند، و چون این دو معنا لازم و ملزوم یکدیگرند به یک ریشه باز مى گردد.(۴)
«وَ اْلأَرْضَ مَدَدْناها؛ زمین را گسترش و توسعه دادیم» لغت «مد» بمعنى کشش و توسعه مى آید. این جمله ممکن است اشاره به کشیده شدن و گسترش تدریجى خشکیها از زیر آب باشد، همان طور که ذکر شد به هنگام وقوع بارانهاى سیلابى در صدها میلیون سال قبل تمام روى زمین را آب فرا گرفته بود، ولى تدریجاً آبها در نقاط پست قرار گرفته و دریاها را تشکیل دادند و خشکیها تدریجاً از آب سر بر آوردند.
اولین خشکی که بیرون آمد، سرزمین مکه بود
طبق روایات اسلامى نخستین نقطه اى که از زیر آب سر بر آورد، سرزمین مکه بود.(۵) و لذا در روایت امام علی(علیه‌السلام) سر نامگذاری مکه را اینگونه عنوان کردند: «لِأَنَّ اللَّهَ مَکَّ الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِهَا أَیْ دَحَاهَا؛ برای آنکه خداوند زمین را از زیر مکه کشیده یا گسترش داده، مکه نامیده شد.»(۶)
اعمال روز روز دحوالأرض
آیت الله میرزاجواد آقاملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» خود آورده است: «کار مهم در ماه ذی القعده، آگاهی از نعمتهایی است که خداوند در روز «دحوالارض»، به بشر ارزانی داشته است، چرا که آگاهی از نعمت و کم و کیف آن، اولین مرتبه شکر است و یکی از نعمتهای بسیار بزرگ خداوند در این روز به بشر این است که خداوند متعال کعبه را خانه خود قرار داد و اجازه داد که مردم، آن را زیارت کنند و با پاداش و رضایت فراوانی این عمل را از آنان می پذیرد و این نهایت لطف و مهربانی و کرم است.»
به شکرانه ی چنین اعجاز و نعمتی برای جهانیان، اعمالی برای روز دحو الارض نقل شده است؛
در روایتى از امیرمؤمنان علیه السلام نقل شده است: اوّل رحمتى که از آسمان به زمین نازل شد، روز بیست و پنجم ذى القعده بود؛ بنابراین اگر کسى آن روز را روزه بگیرد، و آن شب را به عبادت بپردازد، پاداش عبادت یکصد سال را دارد.(۷)
همچنین آن حضرت در فرازی دیگر فرمود: در آن روز، اگر گروهى به ذکر خدا بپردازند، خداوند حاجتشان را پیش از آن که متفرّق شوند برآورده سازد؛ خداوند در این روز هزار هزار رحمت نازل مى کند که قسمتى از آن شامل کسانى است که جمع گردند و به ذکر خدا بپردازند و روزش را روزه بدارند و شبش را عبادت کنند.(۸)
لذا مستحب است در آغاز روز (هنگامى که آفتاب کمى بلند شود) دو رکعت نماز بجا آورد و در هر رکعت، بعد از سوره حمد پنج مرتبه سوره والشمس را بخواند و پس از سلام نماز، این دعا را بخواند:«لا حَوْلَ وَلا قُوَّهَ الَّا بِاللَّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ…(۹)
در این زمینه «شیخ طوسى» فرمود: مستحب است در این روز، این دعا را بخواند:اللهُمَّ داحِىَ الْکَعْبَهِ، وَفالِقَ الْحَبَّهِ، وَصارِفَ اللَّزْبَهِ، وَکاشِفَ کُلِ کُرْبَهٍ…(۱۰)
طبق روایتى از امام رضا علیه‌السلام بیست و پنجم ماه ذى‌القعده، روز دحوالأرض است. در آغاز تمام کره زمین را آب فرا گرفته بود، تدریجاً آبها در گودال‌هاى زمین قرار گرفت، خشکى‌ها سر بر آورد و گسترده شد، که از آن تعبیر به «دحو الارض» مى‌شود.
بهانه‌ای دیگر برای رفتن به زیارت امام رضا(ع)
به نقلی روز دحو الارض را روز زیارت حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) نیز بیان کرده اند. چنانچه شیخ عباس قمی در اهمیت زیارت امام در این روز می نویسد؛ میرداماد، در رساله اربعه ایام خود در بیان اعمال روز دحوالارض فرموده: «زیارت حضرت رضا (علیه السلام) در این روز، بهترین اعمال مستحب و از آداب مورد تأکید است.»(۱۱)به فرمایش مرحوم مجلسی نیز، بزرگان دین بهترین اعمال در این روز را زیارت امام رضا (علیه السلام) می دانند.
بزرگان دلیل این اهمیت و نامیدن روز زیارتی برای حضرت رضا(علیه السلام) در چنین روزی را این گونه بیان کرده اند که؛ دحوالارض مقارن است با روزی که امام رضا(علیه السلام) از مدینه به سمت مرو حرکت کردند. در حقیقت امام رضا(علیه السلام) با حرکتشان به سمت مرو علاوه بر خنثی کردن توطئه دشمنان با بازگو کردن معارف اسلامی در مسیر حرکت و آشنا کردن هر چه بیشتر مردم با مقام ولایت از رواج بسیاری از فرقه های انحرافی جلوگیری کردند.(۱۲)
به عبارتی می توان این گونه گفت که؛ امام رضا(علیه السلام) موضوع توجه به دین را در حیطه خاور دور شروع کردند. همانند روز دحوالارض که زمین از یک نقطه از زیر آب خود را بیرون کشید امام رضا (علیه السلام) نیز اسلام را در بخش خاور دور به طور گسترده نشان دادند.زیارت امام هشتم در چنین روزی، یک عرض تشکر در مقابل آن زحمات و رنج ها و تعالیمی است که برای رساندنش به ما سختی هایی طی شده؛ درس هایی که تمام انحراف های هفت امامی و شش امامی و غیره را کنار زده، چنانچه با قبول امامت هشتمین امام است که شیعیان در یک فرقه جمع شده و تنها دوازده امامی محسوب می شوند.در چنین روزی عرض ارادت خود را با خواندن صلوات خاصه حضرت خدمتشان تقدیم می کنیم؛
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى عَلِىِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا الْمُرْتَضَى الاِْمامِ التَّقِىِّ النَّقِىِّ وَحُجَّتِکَ عَلى مَنْ فَوْقَ الاَْرْضِ وَمَنْ تَحْتَ الثَّرى الصِّدّیقِ الشَّهیدِ صَلوهً کَثیرَهً تآمَّهً زاکِیَهً مُتَواصِلَهً مُتَواتِرَهً مُتَرادِفَهً کَاَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ عَلى اَحَدٍ مِنْ اَوْلِیآئِکَ
پی نوشت:
۱- سیوطی، جامع الصغیر، ج ۱، ص ۹۵
۲-پیام امام امیر المومنین علیه السلام،ج۳،ص ۱۷۷
۳- لغات در تفسیر نمونه ؛ ص۳۵۴
۴- همان ؛ ص۲۲۳
۵-تفسیر نمونه ؛ ج ۵ ؛ ص۳۴۵
۶- بحارالانوار،ج۵۴،ص۶۴
۷- کلیات مفاتیح نوین ؛ ص۸۳۱
۸- اقبال؛ص۳۱۴
۹- مصباح المتهجّد، صفحه ۶۶۹
۱۰- همان
۱۱- قمی ، عباس ، مفاتیح الجنان ، ص ۵۰۱
۱۲- به نقل از مقاله “عملی ویژه و خاص برای روز دحو الأرض” نوشته حجت الاسلام معین شرافتی
