«شیطنت‌های کودک خردسالم و به قول آشنایان و دوستان شیرین‌کاری‌هایش، همیشه مرا رنج میدهد. گاهی اوقات لنگه کفش را به جای گوشی تلفن برداشته و با دوست خیالی‌اش صحبت میکند، در برخی مواقع عصای پدربزرگش را برداشته و با خنده‌های بی‌پایانش، شروع به گفتن لطیفه‌های تکراری و بی‌مفهوم میکند. برخلاف عقیده همسرم که او را کودکی باهوش و شیرین می‌داند و حمایتش میکند، من نگران هستم.»
مادر پسر بچه هفت ساله از شوخ‌طبعی‌های فرزندش نگران است در حالی که به عقیده متخصصان ویژگی شوخ‌طبعی از خصایص انسان‌های باهوش به شمار آمده و پرورش آن در کودکان سبب افزایش خلاقیت و کمک به رشد شناختی کودک می‌شود.
نوع نگرش افراد به زندگی نقش مهمی در شیوه مقابله با فراز و نشیب‌ها و تحقق آمال و آرزوهای آنها دارد. محققان با بررسی روش‌ها و راهکارهای نیل به موفقیت و کسب خوشبختی به این نتیجه دست یافته‌اند.
اندیشمندان شوخ‌طبعی را اصلی مهم برای رسیدن به ارتباط موفق دانسته و استفاده گزینشی و آگاهانه از الفاظ و عبارات لطیف را راهکاری مؤثر برای مقابله با تنش و استرس معرفی می‌کنند.
قابلیت نگریستن با نگاهی طنز به دنیای اطراف از نخستین سال‌های تولد در کودکان وجود دارد و به عقیده متخصصان، پرورش آن از سوی افراد خانواده و محیط‌های آموزشی امکان‌پذیر خواهد بود.
نظر دکتران و روانشناسان کودک در این زمینه
دکتر مهین علامه، روانپزشک کودک شوخ‌طبعی را یکی از ویژگی‌های مهم و شیوه‌ای ارزشمند در رشد کودک و ارتقای تعاملات مثبت اجتماعی او معرفی میکند و در این خصوص معتقد است، خندیدن به مسائل به ظاهر بی‌اهمیت و ساختن داستان‌های خنده‌دار، از موضوعات مختلف و مباحثی که اغلب افراد آنها را جدی می‌گیرند، از خصایص بارز کودکان محسوب شده و کودکان از این طریق به کشف حقیقت و واقعیت‌های زندگی می‌پردازند.
این متخصص اضافه میکند ، تحقیقات بیانگر آن است که کودکان شوخ‌طبع در مقایسه با همسالان خود از زندگی شادتری برخوردار بوده، عزت نفس بیشتری دارند و به کنترل درآوردن اوضاع از ویژگی‌های متداول این افراد محسوب می‌شود. در خانواده‌هایی که پرورش مهارت شوخ‌طبعی از اصول تربیتی والدین محسوب می‌شود، کودکان قادر به انتقال احساسات و عواطف خود به دیگران بوده و روابط اجتماعی قوی‌تری دارند. این کودکان سریع‌تر از افراد دیگر، مهارت‌ها را آموخته و خود را با شرایط جدید و غیرقابل پیش‌بینی سازگار می‌کنند.
این روانشناس اضافه میکند: تجربه نشان میدهد در اغلب خانواده‌ها افکار متفاوت و شوخ طبعانه کودکان جدی گرفته نشده و در برخی مواقع سرکوب می‌شود، این در حالی است که کودکان با استفاده از تفکری که در علم روانشناسی به تفکر جادویی معروف است، دست به اعمالی متفاوت می‌زنند. آنها با این شیوه تفکر با دوستان خیالی خود صحبت می‌کنند، مهمانی راه انداخته و در بازی‌های خود، حرکات و حرف‌های عجیب و خنده‌دار می‌زنند. در صورتی که این رفتار از سوی والدین و مسئولان آموزشی جدی گرفته نشده و کودکان به خلق دنیای خیالی و دروغگویی و شیطنت متهم شوند، مهارت ارتباط موفق و افزایش خلاقیت در آنها کاهش خواهد یافت.
این متخصص اضافه میکند: خندیدن کودکان به مسائل بی‌اهمیت مانند به زمین افتادن یک قاشق طبیعی بوده و برخورد موضع‌گیرانه بزرگ‌ترها و سرکوب خندیدن در آنها عوارض بی‌شماری را در نحوه رشد شخصیتی کودک بر جا خواهد گذاشت.
پرورش مهارت شوخ طبعی
محققان پرورش مهارت شوخ طبعی از دوران نوباوگی در محیط خانواده را از شیوه‌های مؤثر در شکوفایی استعدادها و مهارت‌های آنان معرفی می‌کنند. تحقیقات نشان میدهد افرادی که در خانواده‌های شوخ‌طبع پرورش یافته و همیشه برای خندیدن نکته‌ای را پیدا می‌کنند از سلامت جسمی بیشتری برخوردار هستند. این افراد نسبت به درد مقاوم بوده و سیستم ایمنی قوی‌تری دارند. ضربان قلب افراد شوخ طبع متعادل بوده، میزان فشارخون متناسب و بهبود عملکرد سیستم گوارشی از دیگر مشخصات این افراد محسوب می‌شود. به عقیده متخصصان حس شوخ طبعی از لحظه تولد به صورت فطری در همه افراد وجود داشته و نیازمند پرورش صحیح است.
دکتر ثمین ملکوتی روانپزشک کودک درخصوص شیوه پرورش مهارت شوخ‌طبعی از نخستین سال‌های تولد می‌گوید: نوزادان درک روشنی از نحوه ارتباط متقابل و انتقال حس شوخ‌طبعی ندارند اما معنا و مفهوم لبخند و شادکامی را در افراد مجاور خود بخوبی درک می‌کنند و به محرک‌هایی مانند قلقلک دادن، شکلک و حرکات خنده‌دار به صورت خنده پاسخ می‌دهند. به عقیده این متخصص زمانی که والدین و افراد خانواده، صداهای حیوانات را تقلید می‌کنند، این حرکات برای نوزادان ۹ تا۱۵ ماهه که به دنبال کشف و شناخت دنیای اطراف خود هستند، جالب بوده و می‌خندند. خنده وخوشحالی آنها، نقش مهمی در پرورش حس شوخ طبعی و ارتقای سطح خلاقیت در آنها دارد.
همزمان با رشد کودک و یادگیری زبان، کودک با درک ریتم و مفاهیم طنز گونه آشنا شده و در جملات خود از مفاهیم خنده‌دار استفاده میکند. کودکان در سنین سه تا پنج سالگی در تلاشند والدین خود را بخندانند. برای نمونه زمانی که از یک کودک سه ساله پرسیده می‌شود ، بینی‌ات را نشان بده به کفش‌هایش اشاره میکند و پس از آن با صدای بلند می‌خندد. در این حالت، همراهی والدین با کودک و ادامه شوخی به پرورش حس شوخ طبعی کمک خواهد کرد. کودکان پیش دبستانی، علاقه‌مند به یافتن موضوعات خنده‌دار در میان تصاویر و رسم اشکال‌خنده‌دار هستند. بچه فیلی که عینک آفتابی زده یا اتومبیلی که چرخ‌هایی به شکل مربع دارد، برای کودکان جالب بوده و رسم چنین تصاویری به افزایش مهارت‌ها و کمک به رشد شناختی کودک میکند.
قرار گرفتن کودکان در گروه‌های همسال مهد کودک یا دبستان، نقش مهمی در توسعه حس شوخ طبعی کودک دارد. شکلک در آوردن و تکرار لطیفه‌های ساده، خندیدن‌های بی‌موقع، بزرگنمایی کردن واقعیات، تکرار آنها در موقعیت‌های مشابه و برقراری ارتباط با موضوعات دیگر بطوری که مفهوم طنز پیدا کند از ویژگی‌های کودکان شوخ طبع در این سنین است. بلند خندیدن والدین با کودک، تعریف کردن قصه‌های خنده‌دار، تشویق کودک به خنده و فراهم کردن محیطی فانتزی با چسباندن تصاویر جذاب، اسباب‌بازی، خواندن شعر و اجرای نمایش‌های کمدی برای کودک در توسعه مهارت شوخ طبعی مؤثر است.
به عقیده دکتر مسعود آبیار، روانشناس، سرکوب حس شوخ طبعی در کودکان سبب بروز این حس به نیرویی انتقادگرو عیب‌جو در آینده می‌شود. از طرف دیگر باید توجه داشت خندیدن به اشتباهات کودک، سبب آسیب به عزت نفس و ایجاد استرس بیشتر در کودک می‌شود. با افزایش حس شوخ طبعی در کودکان و آموزش این مهارت می‌توان به کودک کمک کرد تا به خوشحالی درونی دست پیدا کرده و با کسب تجربیات بهتر و آموزش مهارت‌های کنترلی،برای ورود به اجتماع و دست‌یابی به موفقیت آماده شود.
تنظیم برای تبیان :داوودی
