صدایکی ست

ترجمه کتاب تشبه به مسیح در سال ۸۳ و ارائه آن به بازار کتاب در سال ۸۴ بدون تردید به عنوان یکی از مهم ترین حوادث حوزه کتاب در سال گذشته بوده است، چراکه چاپ نخست آن به سرعت در بازار به اتمام رسید و قول ارائه چاپ دوم آن توسط انتشارات هرمس در بهمن ماه، مشتاقان این کتاب را در انتظار گذاشت.این کتاب کوچک که درواقع یادداشت ها و دستورالعمل های معنوی و عرفانی یک کشیش دیرنشین است، به نیت هدایت و راهنمایی راهبان جوان و آشنایی آنان با عمق تعالیم عیسی مسیح نوشته شد، اما به سرعت تبدیل به پدیده ای شد که درباره اش گفته اند: پس از کتاب مقدس، مهم ترین کتابی که در جهان مسیحیت مورد توجه بوده و بیشترین تعداد خواننده را داشته است، این کتاب کوچک بوده؛ کتابی که خوانندگانش چنان تحت تأثیر آن قرار می گرفتند که در بسیاری از موارد مسیر زندگی شان تغییر می یافت. در این میان می توان به گفته ها و نوشته های بزرگانی اشاره کرد که بارها در مقاطع مختلف از تأثیر این کتاب بر اندیشه خود سخن گفته اند بزرگانی نظیر توماس مور، ژنرال گوردن، قدیس ایگناتیوس لویولایی، جان وزلی، قدیس فرانسیس خاویر و دکتر جانسون. دکتر اف.آر.کرویز در اثر خود راجع به توماس آکمپیس، نویسنده کتاب تشبه به مسیح می نویسد: بی تردید، تشبه به مسیح انعکاس اکمل نوری است که عیسی مسیح با خود از آسمان به زمین آورد و والاترین فلسفه مسیحی را صادقانه به تصویر می کشد. آنگاه که منجی الهی ما، بر کوه موعظه می کرد، نمونه خصایص پیروان خود را چنین پیش نهاد؛ خضوع تمام، مسکنت روح، خلوص دل، تواضع، اندوه از برای گناه، بخشودن مظالم و آرامش و سرور در میانه رنج و شکنجه. در هیچ جای دیگر نمی بینیم که به قدر این مجلد کوچک و بی تکلف، این تعالیم را با چنین صراحت و قدرت اقناعی آموخته باشند.
توماس آکمپیس (۱۴۷۱-۱۳۸۰) نویسنده این کتاب ارزشمند در سال ۱۳۷۹ و یا ۸۰ در منطقه ای که اکنون در قلمرو کشور آلمان محسوب می شود، به دنیا آمد و به همراه برادر دیگر خود جان راهی دیر شدند و هر دو از بزرگان دین مسیحیت شدند. توماس در سیزده سالگی خانواده خود را ترک کرد و به دیری رفت که برادرش جان سال ها پیش به آن جا رفته بود و دارای جایگاهی ویژه شده بود. توماس تمام عمر طولانی خود را در صومعه گذراند و به عنوان کشیش دیر قدیس آگوستینی به کار نسخه برداری از کتاب مقدس اشتغال داشت و اثری مانند کتاب تشبه به مسیح را از خود بر جای گذاشت. توماس شخصی خاموش و گوشه گیر بود و چنان که خود می گوید: سکوت رفیقش، کار همراهش و عبادت یارش بود و به تلاش در گمنامی کاملا رضایت داشت. آثار دیگری که از او به جای مانده است عبارتند از: دعاها و تاملاتی در باب حیات مسیح، مواعظی برای نوراهبان، ریاضت های معنوی، ارتقای نفس، حدیث نفس روح، باغ گل سرخ، در بیان ندامت حقیقی دل، در بیان خلوت و خاموشی، در بیان انضباط صومعه و تعدادی زندگینامه از جمله زندگینامه گرارد گروت و فلورنتیوس رادوین.
بدون شک ترجمه چنین کتابی با این جایگاه ویژه در جهان الهیات، شجاعت بسیاری می خواهد؛ شجاعتی که خانم سایه میثمی با اتکا به ویراستاری استاد ملکیان به دست آورده اند و به پشتوانه راهنمایی های ایشان، خیال خواننده را نیز تا حد زیادی آسوده کرده اند. چنان که از همین کتاب ترجمه دیگری به قلم آقای سعید عدالت نژاد تحت عنوان اقتدا به مسیح روانه بازار شد، اما با اقبال تشبه به مسیح مواجه نشد، چرا که شاید نیازمند به مهر تأیید از سوی کسی چون مصطفی ملکیان بود. به هر حال کتاب the limitaition of Christ که برای نخستین بار در سال ۱۹۷۷ توسط انتشارات پنگوئن به بازار ارائه شد به دلیل واقعه انقلاب اسلامی و تغییر فضای فکری جامعه ایرانی برای سال های بسیار به دست جامعه ایرانی نرسید. علاوه بر آن که از سال ۱۳۶۷ کتاب های انتشارات پنگوئن به دلیل برخی مسائل پیش آمده در همان سال در ایران ممنوع اعلام شد و تا زمان آغاز اصلاحات کتاب به فارسی زبانان ارائه نشد.و اما کتاب از چهار دفتر یا چهار فصل تشکیل شده است که هر فصل متشکل از قسمت ها یا باب هایی است که در آن باتوجه به موضوع کلی فصل به دستورالعملی اخلاقی یا معنوی اختصاص دارد که در حکم آشکار کردن راهی از معنویت برای سالک است. دفتر اول که عنوان کلی اش توصیه هایی در باب حیات معنوی است از بیست و پنج باب تشکیل شده است که باب اول آن تحت عنوان: در بیان تشبه به مسیح و باب آخر آن اصلاح شورمندانه زندگانی مان نام دارد. در این فصل توماس آکمپیس می کوشد نشان دهد که چگونه با در دست گرفتن عنان هواهای نفسانی و با غلبه بر کبر و خودپسندی، می توان همچون قدیسان زندگی کرد. در بخشی از باب چهاردهم دفتر اول می گوید:
اگر به جای تکیه بر قدرت تحول بخشنده عیسی مسیح، بر استدلال و توانایی خویش متکی باشی، به ندرت و فقط به کندی، حکمت از آن تو خواهد شد، زیرا خواست خداوند آن است که ما سراپا مطیعش باشیم و سوار بر بال های عشقی سوزان به او، از عقل سرد و خشک تعالی جوییم.
نویسنده در همان نخستین عبارات موضع خود را به صراحت روشن می کند و با پیروی از عقل سوزی خاص عارفان مسیحی تکلیف سالکان را این گونه مقدر می کند که عاقلان نقطه پرگار وجودند ولی / عشق داند که درین دایره سرگردانند.
عدم اعتماد به عقل و دادن عنان کامل به دل از نخستین آموزه هایی است که یک سالک به ویژه سالک مسیحی باید بداند و به آن عمل کند، مسیحیان به ویژه آنان که قصد طی کردن زندگی در صومعه را دارند از هر فرقه و گروهی که باشند در یک اصل مشترکند و آن این که سؤال و چون و چرا، بخشی از وجود شیطان است که می تواند به درون آدمی نفوذ کند و در همان گام های نخست او را از پیمودن راه الهی بازدارد. گام نهادن در راه عشق و هیچ مپرسیدن، قاعده ای کلی برای تمامی آن هایی است که می خواهند وارد وادی معرفت شوند و این مسئله در عرفان مسیحی و زندگی در صومعه در شدیدترین شکل خود قابل رویت است. راهب باید بداند و بتواند که نطفه هر پرسشی را در همان ابتدا در ذهن خفه کند و با سکوت و رضایت سر بر آستان راه مسیح بسپارد و راهی شود. در باب دهم دفتر اول آمده است: تا آن جا که می توانی از مجامع عمومی برحذر باش، زیرا گفت وگو در باب امور دنیوی، حتی اگر بهترین نیات را در پس خود داشته باشد، مانع بزرگی است…
در دفتر دوم که تحت عنوان: در باب حیات باطنی به ثبت رسیده است، نویسنده تلاش می کند تا سالکی را که در مرحله اول به تزکیه خود پرداخته است، پس از قدری ترقی در غلبه بر نفس به تدریج از نور الهی معرفت به خدا، منور گرداند. تماس معیارهای مسیحی ارزش را، اعم از معنوی و مادی، این گونه مطرح می سازد: از رهگذر طهارت باطن و خلوص نیت، آدمی ارتقا می یابد و طاهر می گردد‎/ و با معرفت نفس، از وسوسه قضاوت بر دیگران رها می شود. این دفتر در ادامه به نقل اعجازهای عشق عیسی و شکوه دوستی او می پردازد که تنها محبوبانش با آن آشنایند.
در باب سوم دفتر دوم آمده است: اول خود آرام باش تا بتوانی دیگران را آرامش به ارمغان آوری. انسان آرام، بیش از انسان بسیار فاضل، نافع است، انسان بی قرار، حتی نیکی را به بدی بدل می سازد و به آسانی پلیدی را گوش می سپارد، اما انسان نیک و آرام همه چیز را به نیکی مبدل می کند. آن کس که حقیقتا در آرامش به سر می برد، به احدی بدگمان نیست، اما کسی که ناراضی و بی قرار باشد، از سوء ظن بی حد و حصر، در عذاب می افتد. او نه خود در آرامش است و نه دیگران را رخصت آرامش می دهد… او مراقب است که دیگران به تکالیف خود عمل کنند، اما از تکالیف خویش غفلت می ورزد…)
عرفان مسیحی در این بخش به انجام دادن رفتار و کرداری توصیه می کند که تقریباً در تمام مسلک های عرفانی یکسان است و مشابه آن را در همه کتاب های اخلاقی می توان یافت. توصیه به سکوت، به شناخت خود، به حسن نیت، به مراقبه و تزکیه، به سخت گیری بر خود. اما آنچه که در عرفان مسیحی منحصر به فرد می ماند، توصیه به عشق عیسی مسیح و پیمودن راه صلیب است که ویژگی های خاص خود را دارد.
در باب هفتم از دفتر دوم آمده است: هم در حیات و هم در مرگ، سخت در عیسی بیاویز و خود را به خوش عهدی او بسپار زیرا آن هنگام که همه کس عاجز از یاری توست، تنها او می تواند دستگیرت شود…در دفتر سوم کتاب که تحت عنوان در بیان تسلای باطن ذکر شده، نویسنده در پنجاه و نه باب به ذکر مواردی می پردازد که مرید خواستار پیمودن راه عیسی مسیح است و او وی را در این راه دستگیری و هدایت می کند. آگاهی از خطرها، گوشزد کردن درباره کمین های شیطانی مسیر و نیز دستیابی به امید در عین ناامیدی از جمله مواردی است که در این طولانی ترین فصل کتاب مطرح شده است. در این دفتر نویسنده در اکثر اوقات به ذکر گفت وگوها و مکالمات میان مرید و مراد که همان عیسی مسیح است، اکتفا کرده و عیسی را در موضع یک پاسخگو به مشکلات و مصائب درونی مرید مطرح کرده است. توصیه هایی به صبر، عشق، اطاعت، خضوع و توکل برای طی کردن مسیر کمال.
در دفتر چهارم که با عنوان در بیان نان و شراب مقدس ذکر شده است و با ابواب هجده گانه آن کتاب به پایان می رسد نویسنده تلاش می کند تا نشان دهد این آیین هم شفاعت کارساز قربانی مرگ مسیح بر صلیب است هم تحقق آخرین فرمان مهرآمیزش در شام آخر و هم واسطه معهود لطف و فعال بی همتای پرستش در مسیحیت. از این روی توماس با تأکید بر دعوت ساده و بی واسطه مسیح از اهل ایمان که مشتاق بهره مندی از اویند، آغاز می کند. ماهیت پیشگویانه قربانی های قدیم شریعت را نشان می دهد و نیز این را که در قیاس با پادشاهان و پیامبران گرانقدری که در قبال صندوق عهد، معبد مقدس و قربانی های قدیم، ایمان و اخلاصی چنان فراوان ابراز می داشتند، نسبت به عشای مسیح ایمانی به مراتب عظیم تر حاجت است.
به هر حال این کتاب بسیار خوانده شده همچنان نیازمند خواندن است، برای آنانی که جویای معرفت و حقیقت اند و می دانند که به قول شفیعی کدکنی:
صدا یکی است
ولیکن پرندگان بسیار