“قرآن صاعد” یعنی چه؟

«قرآن صاعد» تعبیری است که حضرت امام خمینی(ره) در بیان و بنان خود بارها از آن استفاده کرده‌اند. ایشان در سخنرانی خود در جمع اعضای جامعه اسلامی بانوان شمیران، به نقل از استاد عرفان خویش، حضرت آیت الله شاه آبادی، می‌گویند: 
«بعض از مشایخ ما می فرمودند: قرآن، قرآن نازل است، آمده است به طرف پایین و دعا از پایین به بالا می‌رود، این قرآن صاعد است.»(۱)
حضرت امام(ره) همچنین در جایی دیگر از از «صحیفه سجادیه» به عنوان «قرآن صاعد» یاد می‌کند و می‌فرماید: 
«صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگترین مناجات عرفانى در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است؛ آن کتابى است الهى که از سرچشمه نور اللَّه نشأت گرفته و طریقه سلوک اولیاى بزرگ و اوصیاى عظیم الشأن را به اصحاب خلوتگاه الهى مى‏آموزد.» (۲) آری، کلام خدا، «قرآن» نازل است و دعای ما، «قرآن صاعد» که بسوی او صعود می‌کنند؛« إِلَیْهِ یَصْعَدُ ٱلْکَلِمُ ٱلطَّیِّبُ…» (فاطر/۱۰)
خداوند در قرآن از دعا به «عبادت» تعبیر کرده و به کسی که از روی تکبر و خودبزرگ‌بینی، دعا را ترک می‌کند، وعده دخول در جهنم را داده است؛ چنانکه می‌فرماید:
«ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی‏ سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ»؛ پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبّر مى‏ورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى‏شوند!(غافر/۶۰)
در این آیه به دو ارزش دعا اشاره شده است:
الف. ارزش مقدمی: انسان نیازها و حاجت‌هایی دارد. یکی از راه‌های رسیدن به حاجات، دعا است. دعا گره‌گشا است و درهای بسته را باز می‌کند، امواج گرفتاری‌ها را رد می‌کند هم برای بلایای طبیعی کار ساز است هم برای بلایای غیر طبیعی اعم از درونی و اخلاقی.
ب. ارزش ذاتی: دعا یک ارزش ذاتی هم دارد؛ زیرا یک نوع عبادت به حساب می‌آید و موجب تقرب به حضرت حق می‌شود، چه انسان در دعا به مقصود مورد نظر، برسد یا نرسد. خداوند دوست می‌دارد که انسان حالت دعا را درک کند و به ارزش ذاتی آن پی ببرد. از این رو، از متون روایی استفاده می‌شود که یکی از دلایل تأخیر استجابت دعا در همین نکته نهفته است.(۳)
در این آیه «ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَکُمْ» به ارزش اول و «إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی» به ارزش دوم نظر دارد.
در روایات نیز گاهی از دعا به عنوان بهترین عمل(۴) زمانی به عنوان عبادت(۵)، و زمانی دیگر به عنوان مخ و اساس عبادت(۶) یاد شده است. در روایتی آمده است: مقام و منزلتی در پیشگاه خداوند وجود دارد که تنها با دعا می‌توان به آن رسید.(۷)روشن است که در این‌گونه روایات به ارزش ذاتی دعا توجه شده است. (۸)
پی‌نوشت‌ها:[۱].سخنرانی امام در تاریخ ۲۱/۴/۵۹، حسینه جماران
[۲]. صحیفه امام، ج۲۱،ص۲۰۹
[۳]. حر عاملى، وسائل‏الشیعه، ج ۷، ص۶۱، مؤسسه آل البیت (ع) قم، ۱۴۰۹ هـ ق.
[۴]. قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع): أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ الدُّعَاءُ»؛ کلینی، کافی، ج ۲، ص ۴۶۸، دار الکتب الإسلامیه تهران، ۱۳۶۵ هـ ش.
[۵]. امام صادق (ع) فرمود: «فَإِنَّ الدُّعَاءَ هُوَ الْعِبَادَهُ»؛ حر عاملی، وسائل‏الشیعه، ج ۷، ص ۳۴.
[۶]. پیامبر (ص) می‌فرماید: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَهِ»؛ حر عاملی، وسائل‏ الشیعه، ج ۷، ص ۲۷.
[۷]. امام صادق (ع) فرمود: «إِنَّ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْزِلَهً لَا تُنَالُ إِلَّا بِمَسْأَلَهٍ»؛ کلینى، کافی، ج ۲، ص ۴۶۷.
[۸]. سایت الام کوئیست