موارد کاربرد روح در قرآن۲

ج- کاربرد روح همراه وحی در قرآن
در بعضی از آیات، روح با کلمه وحی توأم شده است، مثل اینکه در این آیه می فرماید: و کذلک اوحینا الیک روحا من امرنا ما کنت تدری ما الکتاب و لا الایمان؛ و همین گونه ما روحی از امر خود (به صورت قرآن) به تو وحی کردیم، (وگرنه) تو نمی دانستی کتاب و ایمان چیست؟ (شوری/۵۲) ما روحی از امر خودمان (راجع به کلمه از امر بعد صحبت می کنیم که در اغلب این آیات کلمه از امر آمده است) به تو وحی فرستادیم. گفته اند آن که خداوند وحی فرستاده آیات قرآن است، پس اینجا همان نفس آیات قرآن به روح تعبیر شده است. البته مانعی ندارد که ما آیات قرآن را از (نوع) آن حقایق (بدانیم).
مسلم آیات قرآن وقتی بر قلب پیغمبر نازل می شود، به صورت یک حقیقت نازل می شود و بعد صورت لفظی پیدا می کند و به هر حال: ما روحی از امر خودمان به تو وحی کردیم . پس به قول این آقایان یکی از موارد اطلاق کلمه روح، خود آیات قرآن است ولی علامه طباطبائی مدعی هستند که در اینجا هم مقصود از کلمه روح، خود آیات قرآن نیست، همان حقیقتی است که در جاهای دیگر روح الامین و روح القدس گفته است.
به اعتبار اینکه خود او هم کلمه الله است و قرآن این چیزها را کلمات الهی می نامد، وقتی که می فرماید: اوحینا الیک روحا من امرنا معنایش این است که روح الامین را که از امر ما و از جنس امر ماست، بر تو فرو فرستادیم. اصلا معنای اوحینا الیک روحا من امرنا تقریبا نزلنا روح القدس من امرنا می شود، ما روح القدس را از امر خودمان بر تو نازل کردیم.
مقصود از روح در اینجا به عقیده ایشان خود آیات قرآن نیست، بلکه همان حقیقت حامل وحی است، و مقصود از اوحینا هم در اینجا یعنی فرود آوردیم که روی این جهت مقداری بحث می کنند، می گویند همان طوری که به عیسای مسیح روح گفته شده است که یکی از تعبیرات قرآن است به آن حقیقت هم که روح گفته شده است، مقصود این است.
د- کاربرد روح همراه حضرت عیسی و نزول آن بر حضرت مریم در قرآن
یکی دیگر از مواردی که باز کلمه روح در قرآن اطلاق شده است، بر شخص عیسی بن مریم است که لقب روح الهی گرفته است: و کلمته القیها الی مریم و روح منه (نساء/۱۷۱) عیسی کلمه خداست که او را به سوی مریم القاء فرمود و این عیسی روحی از اوست. این هم جایی است که در قرآن این کلمه استعمال شده است.
یکی دیگر (از موارد استعمال کلمه روح) در مورد مریم است، آنجا که مریم بنا بر آنچه قرآن تصریح می کند که حامله شد ولی نه از یک انسان، بلکه خداوند فرشته ای یا حقیقتی غیر از فرشته را فرستاد و او به یک شکل خاصی، این آمادگی را در او به وجود آورد. اینجا هم که به اصطلاح حیات بخشی در کار است، باز کلمه روح آمده است.
تعبیر این است: فارسلنا الیها روحنا ما روح خود را به سوی مریم فرستادیم فتمثل لها بشرا سویا (مریم/۱۷) او در نظر مریم به صورت یک بشر معتدل متمثل شد، که خود فتمثل لها بشرا سویا نشان می دهد بشر نبود ولی به صورت یک بشر بر مریم ظهور کرد. اینجا هم باز فارسلنا الیها روحنا است که بعید نیست بگوییم این همان روحی است که در آیات دیگر با ملائکه ردیف قرار داده شده است و قرآن می خواهد بگوید ما همان را فرستادیم.
ه- استعمال روح در تأیید مؤمنین در قرآن
آیات دیگری که باز کلمه روح در قرآن کریم آمده است زیاد است، مثل مواردی که به عنوان تأیید مؤمنین است. در یک جا در باب تأیید مؤمنین می فرماید: اولئک کتب فی قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه (مجادله/۲۲) خدا ایمان را در دلهای آنها ثبت کرد و آنها را به وسیله روحی از خود تأیید کرد.
مقصود از روح در اینجا چیست؟ آیا مقصود همان حقیقتی است که در عرض ملائکه ذکر می شود (یعنی او را مؤید اینها قرار داد) یا مقصود یک حالت معنوی است، یک القاء معنوی است به قلوب مؤمنین، یک نور معنوی است بر قلوب مؤمنین که فرود می آید، همان را قرآن روح نامیده است، مثلا خداوند الهامی به قلب آنها فرستاد، قدرتی و قوه ای به قلب آنها فرستاد و همان را روح الهی می نامد، یک تأییدی که از ناحیه خدا رسیده است، آن را روح الهی می نامد؟ بعید نیست همین دومی باشد.
و- استعمال روح بمعنای تعدیل و تکمیل کردن وجود آدمی
یکی دیگر از مواردی که تعبیر روح در قرآن کریم آمده است، آنجایی است که درباره انسان و یا انسانها به طور کلی آمده است. درباره آدم که البته از مجموع آیات معلوم می شود که به هر حال به آدم اول اختصاص ندارد (می فرماید:) ثم سویه و نفخ فیه من روحه(سجده/۹) سپس او را تسویه کرد و از روح خود در او دمید می گویند معنای تسویه همان تعدیل کردن و تکمیل کردن است. ظاهرش این است که پس از آنکه خلقت جسمانی آدم را تکمیل کرد، از روح خود در او دمید.
در آیه دیگر راجع به همان آدم اول می فرماید: فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین (حجر/۲۹) وقتی که او را تکمیل کردم و از روح خود در او دمیدم، پس شما او را سجده کنید.