محرم و نامحرم از راه خویشاوندی
برای این‌که بتوان زنانی را که می‌توان با آنها ازدواج کرد، از نظر مقررات اسلام بشناسیم باید محرم را از نامحرم تشخیص دهیم، زیرا با خانمی که به انسان محرم است‌نمی‌توان او ازدواج کرد، و برعکس، زنانی را که به انسان نامحرم هستند (به‌جز موارد خاصی که بیان خواهیم کرد) می‌توان به عقد ازدواج خود درآورد. همچنین شرایطی وجوددارد که محرمی را نامحرم و نامحرمی را محرم میکند و دانستن این شرایط در شناختن زنان قابل ازدواج به ما کمک میکند و از آنجا که ازدواج یگانه راه مشروع و طبیعی اعمال غریزه جنسی و تکوین خانواده است، شناخت دقیق محرم و نامحرم در استحکام این نهاد اصیل و پاکی نسب شما خواهران و برادران دینی تأثیر بسزایی دارد. لذا ما محرم‌ها را که‌از سه راه خویشاوندی، ازدواج و شیردادن به وجود می‌آید در سه درس مستقل بیان‌نموده و در پایان این مطالب که در قالب مواد فقهی بیان می‌شود، دو جدول محرم ونامحرم را که چکیده این مواد هستند، استخراج کرده‌ایم.
۱. هر مردی با مرد دیگر محرم است، هر چند از لحاظ نژاد و زبان و رنگ و پوست وحتی دین مختلف باشد. نیز هر زنی با زن دیگر محرم است، و خلاصه از نظر مقررات‌اسلام، هر مذکر یا مونثی با افراد همجنس خود محرم هستند.
۲. هر زنی با هر مردی نامحرم است و فقط سه عامل (خویشاوندی، ازدواج و شیردادن)سبب محرم شدن زن با مرد می‌شود، که در درس‌های هفتاد و یکم تا هفتاد و سوم به‌تفضیل در مورد این عوامل و کیفیت محرم شدن از طریق آن عوامل توضیح داده خواهدشد.
۳. هر دو نفری که با یکدیگر محرم شدند، می‌توانند به اعضای بدن یکدیگر – غیر ازعورتین – نگاه کنند، به شرط این‌که همراه با لذت و تحریک شهوت نباشد و نیز دو انسان محرم، در هیچ صورت حق ندارند با یکدیگر ازدواج کنند.
۴. دو انسان نامحرم حق ندارند به اعضای بدن یکدیگر نگاه کنند مگر در موارد ومواضع مخصوص که در توضیح المسائل مراجع تقلید آمده است و می‌توانند با یکدیگر ازدواج کنند مگر آن که مانعی وجود داشته باشد، مانند این‌که زن کافره باشد، یا در عده‌شوهر قبلی‌اش باشد و یا خواهرزن باشد و موارد دیگری که در توضیح المسائل مراجع‌تقلید ذکر شده است. این زنان با وجود این‌که به انسان نامحرم‌اند ازدواج با آنها تا رفع مانع جایز نیست.
۵. هر پدر و مادر به دختر و پسر خود محرم‌اند؛ همچنین پدربزرگ و مادربزرگ نسبت‌به نوه‌ها و نبیره‌های خویش محرم هستند.
توضیح: هر انسانی یک پدر و مادر دارد و هر یک از پدر و مادر او هم یک پدر و مادردارند و باز هر یک از آن پدرها و مادرها دارای پدر و مادری می‌باشند؛ بنابراین هر انسانی‌در طبقه سوم نسبش (یعنی سه نسل بالاتر از خود)، دارای چهار پدر و چهار مادر است، به‌این ترتیب ۱) پدر پدر پدرش، ۲) پدر پدر مادرش، ۳) پدر مادر پدرش، ۴) پدر مادر مادرش،۵) مادر مادر مادرش، ۶) مادر مادر پدرش، ۷) مادر پدر مادرش، ۸) مادر پدر پدرش. همه‌اینها اگز زنده باشند به انسان محرم‌اند به اضافه پدر و مادر خودش و پدر و مادر پدر ومادرش که جمعاً چهارده تن می‌شوند و در طبقه چهارم (یعنی چهار نسل بالاتر از خود)شانزده تن دیگر به اینها اضافه می‌شوند. به طور خلاصه ماده پنجم محارم را می‌توان چنین ذکر کرد: پدر و مادر بی‌واسطه و پدر و مادر با واسطه که پدر بزرگ و مادر بزرگ انسان هستند، به انسان محرم‌اند.
۶. فرزندان انسان، چه دختر باشند و چه پسر و هر چه پایین روند، به پدر و مادر خویش‌و نیز به پدربزرگ و مادر بزرگ خودم محرم‌اند.
توضیح: نام طبقات فرزندان و فرزندزادگان در لغت فارسی به ترتیب از این قرار است:
۱ـ فرزند، ۲ـ نوه (که او را نواده و نواسه هم گویند)، ۳ـ نتیجه، ۴ـ نبیره، ۵ـ نبینه یا ندیده(از آنجا که نوعاً عمر انسان به مقداری نمی‌رسد که طبقه پنجم فرزندان خود را ببیند، آن‌طبقه را نبینه یا ندیده نامیده‌اند) و هر فردی از این طبقات، چه دختر باشد و چه پسر، به پدربزرگ و مادر بزرگ اعلای خود محرم است؛ حتی هر دختر سیدی در این عصر با امیرالمؤمنین (ع) و همچنین با پیغمبر اکرم (ص) محرم است و هر پسر سیدی با حضرت زهرا(س) و همچنین با جناب خدیجه مادر حضرت فاطمه (س) محرم است. لذا بند ششم محارم‌را می‌توان چنین خلاصه کرد که فرزندان بی‌واسطه و فرزندان با واسطه به انسان محرم هستند.
۷. هر خواهر و برادری به هم محرم‌اند، چه تنی باشند (از یک پدر و مادر) و چه ناتنی (ازپدر تنها یا از مادر تنها) و نیز فرزندان آنها نسبت به دایی و خاله و عمو و عمه خویش محرم‌اند.
توضیح: اگر مردی از همسر خود پسر و دختر دارد، سپس با زن جدیدی ازدواج می‌کندکه او هم از شوهر پیشین خود، پسر و دختر دارد، این فرزندان برادر و خواهر نیستند، اگرچه در یک خانواده زندگی کنند، زیرا نه پدر مشترکی دارند و نه مادر مشترکی، بلکه‌نامحرم‌اند و می‌توانند با یکدیگر ازدواج کنند، و اولاد آنها هم خواهرزاده و برادرزاده نیستند و می‌توانند با یکدیگر ازدواج کنند. بلی، در صورتی که همسر جدید از این شوهردارای اولاد شود، این اولاد خودش که از شوهر قبلی داشته است محرم‌اند (زیرا مادرشان‌یکی است).
۸. عمو و عمه به برادر زادگان خود محرم‌اند، چه عمو و عمه تنی باشند و چه ناتنی و چه‌عمو و عمه خود انسان باشند یا عمو و عمه پدر و مادر انسان و همچنین عمو و عمه پدربزرگ و مادر بزرگ انسان به انسان محرم‌اند.
توضیح: عمو یا عمه تنی انسان کسی است که با پدر و مادر انسان از یک پدر و مادرباشد و عمو و عمه ناتنی انسان کسی است که با پدر انسان از یک پدر یا یک مادر باشد،بنابراین عمو و عمه برادر و خواهر مادری انسان به انسان محرم نیستند، زیرا آنها برادر وخواهر انسان نیستند (نه تنی هستند و نه ناتنی). بنابراین زنی که دو شوهر کرده و از هرکدام اولاد دارد، عمو و عمه اولاد شوهر اول با اولاد شوهر دوم محرم نیستند همچنین عمو و عمه اولاد شوهر دوم با اولاد شوهر اول نامحرم‌اند.
۹. دایی و خاله به خواهرزادگان خود محرم‌اند، چه دایی و خاله تنی باشند و چه ناتنی، وچه دایی و خاله خود انسان باشد یا دایی و خاله پدر و مادر یا پدر بزرگ و مادر بزرگ.
توضیح: دایی یا خاله تنی انسان کسی است که با مادر انسان از یک پدر و مادر باشد ودایی یا خاله ناتنی انسان کسی است که با مادر انسان از یک پدر یا از یک مادر باشد.بنابراین، دایی و خاله برادر و خواهر پدری انسان به انسان محرم نیستند، زیرا آنها برادرو خواهر مادر انسان نیستند (نه تنی هستند و نه ناتنی). پس، مردی که دو همسر گرفته‌است و از هر دو زنش اولاد دارد، اولاد زن اول با دایی و خاله اولاد زن دوم محرم نیستند وهمچنین اولاد زن دوم با دایی و خاله اولاد زن اول نامحرم‌اند.
۱۰. عموی عموی انسان و عمه عمه انسان وقتی با انسان محرم‌اند که عمو و عمه پدرانسان هم باشند. بنابراین اگر عمو و عمه انسان، پدر و مادری یا پدری نباشند، بلکه فقط مادری باشند و آنها عمو و عمه‌ای داشته باشند، آن عمو و عمه با انسان محرم نیستند،زیرا برادر و خواهر شوهر جده انسان (مادر پدر) می‌شوند و چنانچه گفتیم، خواهر وبرادر شوهر مادر انسان، به انسان محرم نیستند تا چه رسد به خواهر و برادر شوهر جده.و همچنین اگر دایی و خاله انسان، پدر و مادری با مادری باشند، دایی و خاله آنها دایی وخاله انسان هم می‌شوند و با انسان محرم‌اند، ولی اگر دایی و خاله انسان پدری باشند وآنها خاله و دایی داشته باشند، آن خاله و دایی نه با خاله و دایی انسان محرم‌اند و نه با خودانسان.
۱۱. اولاد عمو و عمه و نیز اولاد دایی و خاله انسان به انسان محرم نیستند و می‌توان باآنها ازدواج کرد و همچنین نوادگان ایشان و هر چه پایین‌تر بروند (مانند نتیجه عمو ونبیره خاله) به انسان محرم نیستند.
تبصره: خویشاوندی‌هایی را که تا کنون شرح دادیم، اگر به وسیله و طی به شبهه حاصل شود، محرمیت واقع می‌شود. بنابراین اگر مردی زنی را در شب تاریک زن خودبپندارد و با او آمیزش کند و آن زن باردار شود و کودکی بزاید، آن مرد و زن، پدر و مادرکودک خواهند بود و برادر و خواهر آن مرد و زن، عمو و عمه و دایی و خاله آن کودک محسوب می‌شوند.محرم و نامحرم از راه ازدواج
۱۲. مردی که بازنی ازدواج میکند، در درجه اول مادر آن زن و مادر بزرگ‌های پدری ومادری او با آن مرد محرم می‌شوند، هر چند با آن زن نزدیکی نکرده و فقط صیغه عقدجاری شده باشد، دوم، اگر آن زن از شوهر قبلی‌اش دختر داشته باشد آن دختر «ربیبه»مرد نامیده می‌شود و پس از نزدیکی مرد با همسرش، آن دختر هم به آن مرد محرم‌می‌شود؛ سوم، اگر آن مرد، پدر یا جد و اجدادی داشته باشد – چه جد پدری و چه جدمادری – همه آنها با زن محرم می‌شوند و آن زن عروس همه آنهاست؛ چهارم، اگر آن مرد پسری از زن دیگرش داشته باشد، آن پسر هم با زن پدرش محرم می‌شود، و همچنین با زن پدر پدر و زن پدر مادرش و هرچه بالاتر رود، محرم است.
۱۳. محرمیت عروس با پدر شوهر همیشگی است؛ یعنی اگر عروس طلاق هم بگیرد و باشوهرش نامحرم شود با پدر شوهرش برای همیشه محرم است و حتی اگر بعد از عقد وقبل از نزدیکی هم طلاِق بگیرند، بازهم برای همیشه با پدر شوهر محرم می‌شود وازدواجشان جایز نیست.
۱۴. اگر زن پسر انسان بعد از نزدیکی طلاق گرفت و شوهر دیگری اختیار کرد و از آن‌شوهر دختری آورد، آن دختر با انسان نامحرم است ولی با پسر انسان که شوهر قبلی اوبوده محرم است، زیرا ربیبه اوست و قبلاً گفته شد که ربیبه انسان به او محرم است.
۱۵. اگر مردی بعد از طلاق دادن همسرش داماد شود و از زن دوم خود پسری بیاورد،آن پسر با زن اول محرم و ازدواجشان حرام است و همچنین اگر این مرد از زن اولش پسری دارد، زن دومش به این پسر محرم است و نیز پسر این پسر و نوه این پسر و هر چه‌پایین رود نسبت به زن دوم همین حکم را دارد.
۱۶. محرم بودن مادرزن با دامادش دائمی است، یعنی اگر داماد، زنش را طلاق دهد،بازهم آن داماد با مادر آن زن محرم است اگر چه با خود آن زن نامحرم می‌شود.
۱۷. اگر مردی با زنی ازدواج کند که آن زن از شوهر قبلی‌اش دختری دارد، پس از آن‌که‌با زن نزدیکی کرد، با دختر آن زن محرم می‌شود و همچنین با دختر آن و نوه او و هرچه پایین رود محرم است، در صورتی که هیچ یک از این دخترها با پدر آن مرد محرم نیستند.
۱۸. اولاد شوهر انسان و نوه‌های پسری و دختری شوهر، به انسان محرم‌اند وهمچنین اولاد زن انسان و نوه‌های پسری و دختری او به انسان محرم‌اند، به شرط آن‌که بازن نزدیکی کرده باشد، چه این اولاد از شوهر قبل باشد یا از شوهر بعد. پس اگر زن انسان‌طلاق بگیرد و شوهر جدید اختیار کند و از او دختردار شود، آن دختر به انسان محرم‌است، و نیز اگر پسر زن انسان دختردار شود، آن دختر به انسان محرم است.
۱۹. زن پدر زن انسان به انسان محرم نیست و حکم مادرزن را ندارد، زیرا انسان دامادآن زن نیست بلکه داماد شوهر آن زن است.
۲۰. از آنچه در ماده ۱۲ ضمن جمله سوم، گفتیم دانسته شد که عروس خود انسان وعروس پسرانسان و عروس دختر انسان به انسان محرم‌اند، ولی عروس زن انسان، یعنی‌همسر پسر زن انسان، به انسان محرم نیست. بنابراین پدر و پدر شوهر انسان به انسان‌محرم است و همچنین پدر و مادر شوهر انسان به انسان محرم است، ولی شوهر مادرشوهر انسان به انسان محرم نیست.
۲۱. داماد شوهر انسان، یعنی شوهر دختر شوهر انسان، با انسان محرم نیست.
۲۲. زن عمو زن دایی انسان به انسان محرم نیستند، مگر این‌که زن عمو، خاله انسان وزن دایی، عمه انسان باشند، و همچنین اگر زن عمو و زن‌دایی، مادر زن انسان باشند،بازهم محرم می‌شوند.
۲۳. خواهرزن انسان به انسان محرم نیست، ولی تا وقتی خواهر اول در قید ازدواج‌اوست، نمی‌تواند با خواهر دوم ازدواج کند.
۲۴. اگر انسان بخواهد خواهرزاده یا برادرزاده همسرش را به عقد ازدواج خودش درآورد، باید از همسرش که خاله یا عمه او می‌شود، اجازه بگیرد و بدون اجازه آنها ازدواج جایز نیست.
۲۵. از خویشان زن انسان، غیر از آنچه گفتیم به انسان محرم نیستند. بنابراین، خواهر زن، عمه و خاله زن، زن برادر زن، برادر زاده و خواهر زاده به انسان نیستند.
۲۶. مادر زن پدر انسان به او محرم نیست، یعنی مادر زن جدید یا قدیم پدر انسان به اومحرم نیست. پس اگر پدر انسان غیر از مادر او دو زن دیگر گرفته باشد ـ یکی از مادرانسان و دیگری بعد از مادر او ـ آن دو زن به انسان محرم‌اند، ولی مادران آنها به انسان محرم نیستند.
۲۷. هرگاه مردی زن مدخوله‌اش را طلاق دهد، آن زن مطلقه به آن مرد نامحرم می‌شود،ولی دختر قبلی آن زن به مرد محرم است، همچنین مادر آن زن به مرد محرم است، و نیزپسری که آن مرد از زن سابق داشته با آن زن محرم است و پدر آن مرد با آن زن نیز همین‌حکم را دارد.
۲۸. اگر مردی با زنی زنا کند، دختران زن با زانی نمی‌توانند ازدواج کنند و این عمل‌حرام است. همچنین اگر (نعوذبالله) مردی با مردی لواط کند، خواهر و مادر و دختر مفعول‌به فاعل نامحرم‌اند و ازدواج با آنها حرام است و اگر ندانسته ازدواج کنند، باید هر زمان که فهمیدند، از یکدیگر جدا شوند.
۲۹. دو برادر می‌توانند با دو خواهر ازدواج کنند، و در این صورت، فرزندان آنها عموزاده و خاله زاده یکدیگرند.
