اصلاح الگوی مصرف دربند برداشت‌های نادرست

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بصراحت سال ۸۸ را مبدایی برای حرکت به سمت اصلاح الگوی مصرف نامیدند نه سال اصلاح الگوی مصرف. ایشان ضمن انتقاد از برداشت‌های نادرست از این نام فرمودند: این اصلاح کاری نیست که به یکباره و یکساله انجام شود و سال‌ها طول می‌کشد.
با نامیدن سال ۸۸ به سال «اصلاح الگوی مصرف»، این روزها هر سازمان، وزارتخانه و موسسه‌ای از آمادگی برای اصلاح الگوی مصرف در حوزه عملکرد خود خبر می‌دهد. در حالی که مرور اخبار جاری نشان می‌دهد اصلاح این الگو در برخی موارد با برداشت‌های نادرست و گاهی ناقص همراه است. این برداشت‌ها در نخستین روزهای شروع سال کاری، حتی رهبر انقلاب را به واکنش واداشت.
این سخنان در حالی مطرح می‌شود که برخی کارشناسان، مدیران و مسوولان از مفهوم اصلاح الگوی مصرف دچار کج‌فهمی شده‌اند، حتی در بسیاری موارد این برداشت‌های نادرست به حرکت‌های عوامفریبانه و برنامه‌های ضربتی و بدون کارشناسی منجر شده است. وجود زمزمه‌هایی مبنی بر حذف اضافه کار و برخی مزایا در جمعی از موسسات دولتی و غیردولتی از جمله چنین برنامه‌هایی است. به گفته یکی از کارمندان دولت، به بهانه نامگذاری امسال، پنیر از صبحانه کارکنان سازمان حذف و نان خالی جایگزین شده است. این کارمند دلیل را در سطحی‌نگری مدیران و نداشتن درک درست از مساله می‌داند.اصلاح الگوی مصرف فقط برای دولت
یکی از برداشت‌های نادرست که بویژه در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری تشدید شده، افزایش انتقادات ناشی از اهمال‌کاری و سوءمصرف در دستگاه‌های دولتی است. برخی کارشناسان نقطه آغاز اصلاح الگو را دولت می‌دانند و حتی بار اجرای هرگونه اصلاحی را بر دوش دولت می‌گذارند؛ در حالی که اصلاح هر الگویی در مفهوم عام ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نیز سیاسی دارند و سیاست از بالا به پایین برای تحول در الگوی مصرف یک جامعه در بسیاری موارد با بن‌بست روبه‌رو بوده است.دراین‌باره البته جواد آرین‌منش، نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس می‌گوید: به هر حال باید بپذیریم که دولت بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع و نقش مهمی در تحقق اصلاح الگوی مصرف دارد، به همین دلیل باید پیشگام باشد.
وی البته تاکید می‌کند که این اصلاح نیازمند عزم ملی با مشارکت دولت و مجلس است. وی مهم‌ترین قدم در راه اصلاح الگوی مصرف را اصلاح قوانین، ساختارها و حتی رفتارها و نگرش‌ها می‌داند.مفهومی محدود به خانواده
مفهوم اصلاح الگوی مصرف به ظاهر مفهوم دقیق و روشنی است؛ در حالی که هر کس در حوزه کاری خود، آن را معادل صرفه‌جویی و سیاست‌های انقباضی در نظر گرفته است، این مفهوم به صرفه‌جویی محدود نیست و طبق شرایط اجتماعی و جغرافیایی، این مفهوم تعریف ویژه‌ای دارد، همان‌طور که یحیی آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی تهران به عنوان یک مسوول اقتصادی در جلسه‌ای گفته است: اگر اصلاح الگوی مصرف و اسراف را تنها مربوط به خانواده بدانیم، در تعریف این واژه ساده‌انگاری کرده‌ایم.
وی اضافه کرد: ۹۲ درصد از آب شرب کشور در بخش کشاورزی، ۲ درصد در بخش صنعت و ۶ درصد در بخش خانواده‌ها مصرف می‌شود؛ اما هنگامی که بحث اصلاح الگوی مصرف پیش می‌آید، تمامی فشارها به خانواده‌ها منتقل می‌شود و این در حالی است که بیشترین اسراف به دلیل نامناسب بودن نظام آبیاری در بخش کشاورزی صورت می‌گیرد.
متاسفانه هنوز بسیاری از مسوولان، اصلاح الگوی مصرف را به خانواده و البته زنان محدود می‌دانند و اولین قدم در اصلاح را از این نقطه می‌دانند.فریدون کسمایی، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی دراین‌باره می‌گوید: هرچند خانواده مرکز ثقل اصلاح الگوی مصرف نیست، اما نمی‌توانیم از نقش تعیین‌کننده آن بگذریم؛ چراکه نهادهای جامعه‌پذیری مانند خانواده، مدرسه و رسانه‌ها در فرهنگ‌سازی و آموزش الگوی صحیح مصرف نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.
به گفته وی، اصلاح الگوی مصرف نیازمند تعریف دقیق و تعریف برنامه‌های عملیاتی در هر سازمان و موسسه‌ای است. این اصلاح سطوح خرد و کلان را به طور توامان دربرمی‌گیرد.
کسمایی می‌گوید: کارشناسان هر سازمان که معمولا در اتاق‌های فکر و مراکز پژوهشی آن سازمان استقرار دارند، باید متناسب با مسوولیت و برنامه‌های هر سازمان، نظام اصلاح الگوی مصرف را طراحی کنند. به نظر من، استراتژیست‌های هر سازمان از میزان اسراف‌ها و اهمال‌کاری نسبت به منابع سازمان خبر دارند و آنان هستند که باید خط‌مشی هر اصلاحی را به مدیران تذکر دهند، در حالی که مدیران این روزها به تنهایی و براساس مقاصد فردی یا سازمانی به اظهارنظر می‌پردازند.
در این میان، گاه اصناف و اتحادیه‌ها نیز اصلاح الگوی مصرف را بهانه‌ای برای بیان خواست‌های گروهی و تشکیلاتی عنوان می‌کنند. از جمله این خواست‌ها، افزایش تعرفه واردات یا تغییر نرخ سود بانکی و واقعی شدن نرخ ارز و تقاضای وام بیشتر و… است.آموزش نقطه کانونی اصلاح الگوی مصرف
کوتاه شدن دوره‌های کارشناسی ارشد به بهانه اصلاح الگوی مصرف، کاهش ساعت کاری مدارس ابتدایی به بهانه اصلاح الگوی مصرف، طولانی شدن روند ارتقای شغلی کارکنان به بهانه اصلاح الگوی مصرف، کاهش تبلیغات مصرفی در رسانه‌ها، توجه به کاهش برگزاری سمینارها و همایش‌های متعدد و… از جمله راه‌هایی است که طی دو هفته اخیر برای عملیاتی شدن این اصلاحات، نسخه واحدی پیچیده شده است، در حالی که به نظر می‌رسد با تمرکز بر روی آموزش بویژه نسل نو خاسته کودک ونو جوان و تشکیل کار گاههای عملی در مراکز مختلف بتوان به عمق این فر هنگ در جان و دل مردم دل بست .رهبر انقلاب هم بر این نکته تاکید دارند که در بحث اصلاح الگوی مصرف نباید شعاری رفتار شود، چرا که در بعضی زمینه‌ها تا ۱۰ سال به زمان نیاز است.