افرادی که دارای ناتوانی های فیزیکی(معلولیت) هستند، در نتیجه یک نقص ، به طور کاملیا تا حدی توانایی مراقبت از خود را برای انجام کارهای ضروری ، انجام یک زندگی طبیعی و یا زندگی اجتماعی ، از دست می دهند.
ناتوانی های فیزیکی محدوده وسیعی داشته و می تواند شامل افراد زیر باشد:
۱- افرادی که فاقد یک دست هستند.
۲- افرادHemiplegic ( فلج نیمه بدن) که فقط از یک بازو استفاده می کنند.
۳- مبتلایان به آرتریت های ( التهاب) با مفاصل دردناک متورم و خشک که حرکتشان را محدوده کرده است .
۴- کسانی که بیماری پارکسینون وM.S (Multiple- Sclerosis) دارند.
۵- نابینایان و در نهایت کسانی که برای فعالیت متکی به ویلچر هستند.
ناتوانی های بدنی وفیزیکی ، مشکلاتی در تغذیه این افراد نیز ایجاد می کند. اینگونه افراد ممکن است به هیچ عنوان توانایی خرید غذا را نداشته باشند یا حتی نتوانند غذا را در دهان خود نگه دارند ؛ همچنین برای تهیه غذای مناسب و خرید آن نیز ممکن است ، به دلیل داشتن مشکلات حرکتی، با سختی های بسیاری مواجه باشند. علاوه بر مشکلات فوق، دپرسیون( افسردگی) نیز باعث کاهش اشتها می گردد. این افراد ، ممکن است حتی توانایی عمل بلع یا جویدن غذا را نداشته باشند. در مراکز نگهداری معلولین نیز، معمولاً غذا جذاب نبوده و ظاهر دلپذیری ندارد و یا ممکن است سرد و یا کلاً باب میل افراد نباشد. امکان دارد برای غذا خوردن کمکی نداشنه باشند و یا فرد مددکار ، غذا را سریع یا آهسته داده و در نتیجه معلول نتواند زمان کافی برای خوردن کامل غذا داشته باشد.
وضعیت تغذیه ای فرد با توجه به مشکلات فوق، طبق شرایطی می تواند بهبود یابد. این شرایط بدین صورت است که:
* باید بیشتر به کیفیت غذا و ظاهر خوشایند آن توجه و دقت شود.
* محل صرف غذا، دلپذیر بوده و در صورت لزوم به اندازه کافی مددکار وجود داشته باشد.
* در مورد افرادی که بازوها کاملاً توانایی ندارند، می توان با تکیه دادن بازو به صندلی یا با استفاده از بالش، به آنها کمک نمود.
* وسایل غذا خوری مانند قاشق، چاقو، بشقاب، لیوان و… باید بر اساس نیازهای فردی اصلاح یا طراحی شوند. به عنوان مثال از لیوان نی دار یا لیوانی که دسته آن خیلی داغ یا سرد نباشد، استفاده شود و یا استفاده از قاشقی که با دستگیره به راحتی در دست فرد جای گیرد. هدف از به کارگیری چنین وسایل ویژه ای این است که بیمار را به حرکت واداشته و او بتواند بدون کمک دیگران کارهای خود را انجام دهد.
مشکلات تغذیه ای رایج در معلولین بدنی :
۱- سوء تغذیه
درجه و شدت سوء تغذیه بامشاهده آنالیز شیمیایی خون و ارزیابی آن و صحبت با بیمار، سنجیده می شود. احتمال دارد فرد معلول به مکمل های پرانرژی نیاز داشته باشند. هنگامیکه مددکار به مقدار کافی غذا به بیمار ندهد، ممکن است دچار سوء تغذیه شود.
۲- دهیدراتاسیون( از دست دادن آب بدن)
دهیدراتاسیون یک مشکل عمده در معلولین است . این موضوع به ویژه در بیمارانی که مایعات را از راه مزه مزه کردن آن و به آرامی دریافت می کنند، قابل توجه است . ممکن است این شکل به علت وجود مشکلاتی در مثانه و در نتیجه بی میلی در نوشیدن مایعات و آب ، ایجاد گردد. از این رو باید مراقبت شود که این افراد دچار دهیدراتاسیون نشوند یا چنانچه مایعات را از طریق ورید دریافت می کنند مبتلا بهover hydrate ( افزایش آب بدن) نشوند. ثبت دقیق مایعات دریافتی ، بخش مهمی از مراقبت های تغذیه ای را تشکیل می دهد.
اگر بیماران شخصاً قادر به نوشیدن نمی باشند، باید مکرراً به آنها مایعات داده شود یا وسایل مناسبی جهت راحت نوشیدن ، تهیه و در دسترسشان قرار گیرد.
دریافت مایعات به مقدار کافی در جلوگیری از عفونت های ادراری و دربرخی بیماران ، جهت پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه ، مهم است .
۳- یبوست
اشخاص فلج به علت کاهش قدرت حرکت ، تحرک پذیری اعصاب ، کاهش توینسیته ( قدرت کشش) عضلات و در نتیجه تغییر حرکات روده ، دچار اختلال در دفع مواد زاید و یبوست می گردند. برای پیشگیری از یبوست ، رعایت نکات زیر ضروری است:الف) دریافت مایعات فراوان( ۳-۲ لیتر در روز)؛ بیمار باید به راحتی به آب آشامیدنی دسترسی داشته باشد.
ب) منظم نمودن زمان دفع مدفوع؛ برا ی تحریک اجابت مزاج ، استفاده از آب ولرم، تحریک کردن با انگشت و یا فشار بر شکم می تواند مفید باشد. در برخی بیماران، استفاده از شیاف گلیسیرین نیم ساعت قبل از دفع با تجویز پزشک نیز مؤثر است.
ج) مصرف آب آلو، به خصوص در ابتدای صبح مؤثر است. آبلیمو نیز دفع را راحت تر می کند. به طور کلی میوه های دارای هسته چوبی ، در رفع یبوست بیشترمؤثر هستند.
د) گنجاندن مقدار کافی فیبرغذایی در رژیم غذایی بیمار ( سبزیجات و میوه های خام مثل سیب ، هویج مرکبات و غلات کامل ) .
۴- بی اشتهایی
بی اشتهایی معمولاً به دلیل دپرسیون( افسردگی)، جذاب نبودن غذا و بی علاقگی به آن، وجود زخم های بستروعدم توانایی در انجام ورزش و فعالیت، بروز می کند. همچنین ممکن است به صورت اثر ثانویه ، به علت یبوست بروز کرده باشد.
۵- کمبود مواد مغذی:
وابستگی زیاد بیمار به داروهای ملین می تواند به کمبود مواد مغذی منجر گردد.
۶- اضافه وزن:
کنترل وزن در معلولین از قسمت های مهم مراقبت های تغذیه ای است . این افراد ممکن است در نتیجه پر خوری از یک سو و کاهش فعالیت فیزیکی از سوی دیگر ، مبتلا به چاقی شوند. از این رو رژیم غذایی مربوط به آنان ، باید با دقت تنظیم شده و مواد مغذی مورد نیاز بدن بدون دریافت کالری اضافی در هر روز، مورد مصرف قرار گیرد. برای رسیدن به وزن ایده آل در معلولین چاق، کاهش وزن با سرعت حداکثر نیم کیلوگرم درهفته توصیه می شود.
۷- کمبود ویتامینC :
در این بیماران به دلیل مصرف زیاد غذاهای نرم ِ فرآیند شده ، (Soft Diet) و پرهیزازمصرف میوه جات و سبزیجات تازه، خطر کمبود ویتامینC بسیار زیاد می باشد.
اصول مراقبت تغذیهای در معلولان فیزیکی
به طور کلی معلولیت ها دو نوع هستند: ۱) معلولیت فیزیکی ۲) معلولیت ذهنی.
فردی دارای معلولیت فیزیکی است که توانایی مراقبت یا انجام کارهای ضروری زندگی خود را به علت نقص عضو نداشته باشد و زندگی اجتماعی او دچار نقصان شده باشد. معلولیت های فیزیکی از طیف وسیع و متنوعی برخوردار است که شامل موارد زیر است: ۱)فلج نیمه بدن ۲) فلج قسمت انتهایی بدن ۳) فلج کل بدن ۴) بیماری ام.اس ۵) التهاب مفاصل یا آرتریت روماتویید ۶) بیماری پارکینسون ۷) نابینایان
ناتوانی های فیزیکی مشکلاتی را در امر تغذیه افراد به وجود میآورد، از جمله اینکه: ۱) ممکن است این افراد به دلیل ناراحتی های روحی برای غذاخوردن تلاش کافی انجام ندهند. یا به دلیل مشکلات حرکتی برای تهیه مواد غذایی و مهیاکردن آن دچار مشکلات بسیاری شوند. ۲) ممکن است این افراد در مراکز خاصی نگهداری شوند و نارضایتی از غذای ارایه شده و ارتباط نامطلوب با مددکار اجتماعی و محیط سرو غذا به افسردگی و متعاقب آن بی اشتهایی آنان منجر شود که در نهایت به کاهش دریافت مواد غذایی و سرانجام سوءتغذیه منجر شود.
برای پیشگیری از یبوست رعایت نکات زیر ضروری است:
۱) دریافت فراوان مایعات به میزان دو تا سه لیتر در روز
۲)منظم کردن زمان دفع مدفوع: که در این حالت میتوان برای تحریک عمل دفع از آب ولرم و ماساژ شکم استفاده کرد.
۳) استفاده از مقادیر کافی فیبر غذایی در برنامه رژیم روزانه
۴)استفاده از میوه هایی مانند میوه های دارای هسته چوبی مانند هلو، گیلاس و زردآلو و مصرف آبآلو در صبح ناشتا در درمان یبوست موثرند.
در کنار تمامی مشکلات ذکر شده میتوان با بهبود وضعیت تغذیهای و کیفیت غذا این مشکلات و آسیب های ثانویه را به حداقل رساند. به طور مثال، در مراکز نگهداری خاص این افراد به کیفیت و ظاهر غذا توجه ویژهای شود. علاوه بر آن، محل صرف غذا باید دلپذیر باشد تا سبب افزایش اشتها شود و غذاها به صورت گرم و با تزیینات ارایه شود تا میل به خوردن را افزایش دهد و در کنار آن طراحی های ویژهای روی وسایل غذاخوری معلولان صورت گیرد. برای مثال، از لیوان های نیدار استفاده شود تا بیمار به تحرک وادار شود و حس استقلال و اعتماد به نفس پیدا کرده و بتواند تا حدی بدون کمک دیگران غذایش را مصرف کند.
