معلولان ذهنی به علت مشکلات غذا خوردن و تداخل غذا و دارو و همچنین تغییرات در الگوی رشد و یا وجود اختلالات متابولیکی در معرض کمبودهای تغذیهای قرار دارند و مددکاران اجتماعی و مراقبان معلولان ذهنی بایستی برای کسب اطلاعات تغذیهای و انتخاب غذای مناسب در این باره آموزش لازم را ببینند. زیرا برنامه ریزی صحیح تغذیهای میتواند تاثیر مثبتی روی سلامت جامعه معلول ذهنی داشته باشد.
منظور از معلول ذهنی چیست؟
معلولیت ذهنی چه به صورت حاد و چه به صورت مزمن باید دارای نشانه های زیر باشد:
1- اختلال مغزی یا فیزیکی یا ترکیبی از اختلال مغزی و فیزیکی ۲- تا پیش از سن ۲۲ سالگی این اختلال بروز کند ۳- تا آخر عمر اختلال ادامه یابد.
زیرگروه های معلولیت های ذهنی: ۱- عقبماندگی ذهنی: عقب ماندگی ذهنی به دلایل متعدد از جمله وجود بیماری و یا اختلالات هورمونی و یا آنزیمی به طور مادرزادی بروز کند. ۲- خیال پرستی: بی توجهی به عالم مادی را گویند. این بیماری خاص بچه هاست که به صورت گوشه گیری و انزواطلبی بروز می کند و نوعی بیماری شدید ذهنی است. ۳- فلج مغزی: مانند اختلال در گفتار که با اختلالات حسی و عقب ماندگی ذهنی و حالات گوناگون تشنج بروز میکند ۴- صرع: تحریک شدید سلول های عصبی مغز است که به حمله ناگهانی و غش منجر میشود. ۵- اختلالات عصبی که حواس و هوش فرد مختل میشود.
مشکلات تغذیه ای در معلولان ذهنی:
۱- کاهش آب بدن: کاهش احساس عطش و ناتوانی در مکیدن و جذب آب ۲- اختلال در رشد ۳- یبوست به دلیل اختلال در خوردن و کاهش مصرف آب و مواد فیبری. ۴- کاهش اشتها به دلیل تداخل غذا و دارو که میتواند درنهایت به کم خوری و سرانجام سوءتغذیه منجر شود. ۵- آنمی یا کم خونی: زیرا اغلب از غذاهای نرم و یا عصاره استفاده میشود و میزان بالای مصرف شیر که از نظر آهن منبع فقیری است میتواند به کمخونی منجر شود. ۶- آلرژی های غذایی ۷- نبود تحمل های غذایی ۸- خرابی دندان و ناتوانی در عمل جویدن و بلع و کنترل زبان ۹- کاهش حس چشایی به دلیل کاهش بزاق ۱۰- کاهش احساس عطش و تمایل نداشتن به مصرف آب ۱۱- اختلال در خوردن مانند اشکال در بلع که خطر آسپیراسیون (یا ورود غذا به مجرای ریوی) را دارد. ۱۲- تداخلات غذا و دارو. داروهای ضد تشنج سبب اختلال در جذب اسید فولیک، ویتامین 6B، 12B، C، D و همچنین عناصر کلسیم، منیزیم، روی، فسفر میشود که در نهایت روی سلامت استخوان و دندان اثر منفی می گذارد.
ارزیابی وضعیت تغذیهای: برآورد وضعیت تغذیه در معلولان ذهنی کار بسیار مشکلی است و تاکنون برنامه مشخصی در این زمینه در دسترس نبوده است ولیکن درباره نیاز کالری در بیماران مبتلا به نشانگان داون که یک نقش ژنتیکی است و ۴۷ کروموزومی هستند، در اثر افزایش ژنها عقب ماندگی ذهنی در درجات گوناگون بارز می شود. قامت کوچک و ویژگی سیمای صورت از خصوصیات و علایم مشخص ظاهری این بیماری است و نیاز کالری آنها در سنین ۵ تا ۱۱ سالگی براساس شدت و ضعف معلولیت ذهنی بر طبق جدولهای طراحی شده محاسبه میشود.
توصیه های تغذیه ای برای بهبود نیازهای معلولان ذهنی:
۱- اغلب معلولان ذهنی به دلیل اختلال در اعمال عصبی، عضلانی مانند ناتوانی در جویدن، مکیدن و بلعیدن و یا انسداد در ناحیه خاص و یا در اثر عوامل فیزیولوژیک مشکلاتی در غذا خوردن دارند. برای تحریک ترشح بزاق و بلع آسان استفاده از غذاهای سرد و شیرین در معلولان توصیه میشود.
2- باید به بهداشت دهان و دندان این کودکان توجه کافی شود زیرا فساد دندانی و پیوره یا سایر مشکلات دهانی اگر درمان نشود می تواند سبب محدود شدن تکامل کودک شود.
3- مشکلات رشد و اختلالات وزن: اختلال در رشد، کاهش وزن و یا چاقی مشکل معلول در میان عقب ماندگی ذهنی می باشد و نیاز به توصیه های تغذیهای دارند و عوامل تغذیه ای که روی رشد و وزن این افراد تاثیر می گذارند عبارتند از:
الف) نبود کفایت تغذیهای به علت مشکلات غذا خوردن ب) وجود بیماریهای مزمن مانند بیماریهای قلبی مادرزادی که سبب افزایش نیاز تغذیهای میشود. ج) وجود بیماریهای متابولیکی مانند فنیلکتونوریا، بیماری سلیاک و گالاکتوزمیا.
4- در این افراد به منظور کنترل تشنج و یا مشکلات رفتاری و بهبود عفونت از درمان های طولانی مدت دارویی استفاده می شود که بر وضعیت تغذیهای اثر سوء دارد. به طور مثال، داروهای محرک سیستم عصبی سبب کاهش اشتها و به دنبال آن کاهش رشد می شود یا داروهای ضد افسردگی سبب افزایش اشتها و به دنبال آن افزایش وزن می شود. استفاه از ملین ها در درمان یبوست روی جذب مواد غذایی اثر سو می گذارد.
نیازهای تغذیهای (انرژی) در معلولان ذهنی: کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی دارای نیازهای انرژی متفاوتی هستند به عنوان مثال، کودکان مبتلا به نشانگان داون و فلج مغزی چون فعالیت بدنی اندکی دارند، نیاز به انرژی این افراد کاهش می یابد و به طور معمول افراد دچار چاقی میشوند. از طرف دیگر، بچه های بیش فعال و بچه های دچار فلج مغزی که مبتلا به بی قراری هستند، دچار افزایش نیاز به انرژی میشوند و اگر محاسبه کالری مورد نیاز این افراد به طور صحیح انجام نگیرد، به لاغری این کودکان منجر می شود. در این افراد باید مراحل بلوغ سنی را نیز باید در نظر گرفت چرا که ممکن است بلوغ زودرس یا دیررس داشته باشند.
برای بچه هایی که محدود به تخت نیستند ۵ تا ۱۲ سال نیاز انرژی Kcal/cm9/13
برای بچه هایی که محدود به تخت هستند ۵ تا ۱۲ سال نیاز انرژی kcal/cm1/11
معلولین ذهنی به علت مشکلات مختلفی که در غذاخوردن دارند و همچنین به دلیل داروهای مورد استفاده در آنها یا وجود اختلالات متابولیک، در معرض کمبودهای تغذیه ای قرار دارند.
مشکلات تغذیه ای :
در این افراد، معمولاً مشکلات تغذیه ای شامل: – مشکل در جویدن، بلعیدن، مکیدن و کنترل زبان،
– دچار فساد دندانی هستند،
– به علت بی اشتهایی ، تمایل به مصرف غذا ندارند،
– عموماً مشکلات مختلفی در زمینه کنترل وزن دارند و از اضافه وزن رنج می برند.
تعیین نیاز به انرژی:
برآورد وضعیت تغذیه در معلولین ذهنی، کار دشواری است و تا کنون برنامه مشخصی برای این افراد در دسترس نبوده است. تنها در رابطه با افراد مبتلا به سندرم داون (نقص ژنتیکی مربوط به کروموزوم شماره ۴۷ که درجات مختلف عقب ماندگی ذهنی را بروز می دهد و تغییرات چهره از علائم مشخص این بیماری است که در تصویر بالا دیده می شود) برآورد وضعیت تغذیه از طریق اندازه گیری قد امکان پذیر است؛ چنان که نیاز انرژی آنها در سنین ۵ تا ۱۱ سال به ازای هر یک سانتی متر قد در دختران، برابر ۳/۱۴ کیلوکالری و در پسران، برابر ۱/۱۶ کیلوکالری است.
مشکلات خاص در تغذیه معلولین ذهنی:
در این میان، مشکلات خاصی نیز در زمینه تغذیه این افراد وجود دارد که عبارتند از:
1 – مشکلات غذا خوردن: در اثر اختلال در اعمال عصبی- عضلانی این افراد مثل عدم توانایی در جویدن، مکیدن و بلعیدن یا انسداد در ناحیه خاص یا در اثر عوامل فیزیولوژیک، مشکلاتی در تغذیه این افراد ایجاد می شود که برای تحریک ترشح بزاق و بلع آسان، استفاده از غذاهای نرم و شیرین در این افراد توصیه می شود.
2 – مشکل دندانی: فساد دندان در این افراد از مشکلات جدی به شمار می آید که مراجعه منظم به دندانپزشک و رعایت نکات بهداشتی دهان و دندان بسیار لازم به نظر می رسد که اگر این مشکلات دندانی در زمان مناسب درمان نشود، سبب محدودشدن تکامل کودک می شود.
3 – مشکلات رشد و اختلالات وزن: اختلال در رشد، کاهش وزن یا چاقی، مشکل معمول در بین عقب ماندگان ذهنی است و عوامل تغذیه ای که روی رشد و وزن این افراد تأثیر می گذارند، عبارتند از: عدم کفایت تغذیه ای به دلیل مشکلات غذاخوردن، وجود بیماری های مزمن مثل بیماری های قلبی مادرزادی که سبب افزایش نیاز تغذیه ای می شود و وجود بیماری های متابولیکی مثل فنیل کتونوری، بیماری سلیاک و گالاکتوزمی.
4 – مشکل تداخل غذا و دارو: درمان طولانی مدت دارویی جهت کنترل تشنج یا مشکلات رفتاری و بهبود عفونت در این افراد لازم است و مصرف زیاد دارو روی وضعیت تغذیه آنها تاثیر سوء دارد.
