الف ) سفارش به اطاعت ازآنان
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : اَلْعَبْدُ الْمُطِیعُ لِوَالِدَیْهِ وَلِرَبِّهِ فِی أَعْلَى عِلِّیِینَ.
ینابیع الموده ، ج ۲ ، ص ۷۴ / کنزالعمال ، ج ۱۶ ، ص ۴۶۷
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند : بنده ای که مطیع پدر و مادر و مطیع خداوند باشد جایگاهش برترین جایگاه است.
ب ) اگر والدین ما را به دست برداشتن از باورهای صحیح امر نمایند ، اطاعتشان ممنوع است
۱ . هرگز نباید رابطه ما با پدر و مادر مقدّم بر رابطه ما با خداوند متعال و مکتب باشد.
۲ . وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداکَ لِتُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ .
سوره العنکبوت (۲۹): آیات ۸ تا ۹
ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکى کند، و اگر آنها تلاش کنند که براى من شریکى قائل شوى که به آن علم ندارى، از آنها اطاعت مکن، بازگشت همه شما به سوى من است، و شما را از آنچه انجام مىدادید با خبر خواهم ساخت .
ج ) اگر والدین به ترک و اجب و یا انجام حرام امر کنند ، اطاعتشان ممنوع است
۱ . فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا علیه السلام لِلْمَأْمُون لعنه الله : بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَاجِبٌ وَ إِنْ کَانَا مُشْرِکَیْنِ وَ لَا طَاعَهَ لَهُمَا فِی مَعْصِیَهِ الْخَالِق .
بحارالأنوار ، ج ۷۱ ، ص ۷۲
در چیزهایی که حضرت رضا علیه السلام به مأمون لعنه الله علیه نوشتندآمده است : احسان و نیکی به پدر و مادر واجب است اگرچه مشرک باشند و در معصیتِ پروردگار نباید از آنان اطاعت کرد .
۲ . سؤال : اینجانب تنها پسر خانواده هستم، اکنون که تکلیف شرعى شده که به جبهه بروم، والدینم مخالفت مىکنند، البتّه ایشان معتقد به اسلام و انقلابند، ولى چون مادرم دچار ناراحتى قلبى است مرا از رفتن منع مىکنند، آیا مجاز هستم که بدون توجّه آنان به جبهه بروم؟
جواب : تا موقعى که جبهه ها نیاز به نیرو دارند، شرکت در جبهه واجب است و اذن والدین شرط نیست.
استفتاءات امام ، ج۱، ص: ۴۹۶ ، سؤال ۱۴
۳ . سؤال : جوانى هستم بیست ساله، علاقه زیادى به شرکت در جنگ داشته و دارم ولى پدر و مادرم به علّت این که من تنها فرزند خانواده هستم، با رفتن من به جبهه مخالفت مىکنند، البتّه من مىتوانم بدون اجازه آنها و به زور بروم ولى فکر کردم رفتن من از نظر شرعى شاید اشکال داشته باشد و در قیامت مورد باز خواست قرار گیرم! لطفا تکلیف مرا روشن کنید!
جواب : تا موقعى که جبهه ها نیاز به نیرو دارند، اجازه والدین شرط نیست .
استفتاءات امام ، ج۱، ص: ۴۹۶ ، سؤال ۱۵
۴ . سؤال – پدر اینجانب به جبهه رفته و مرا تا بازگشت خود از رفتن به جبهه منع نموده است وظیفه اینجانب را طبق فتواى امام در شرایط فعلى مرقوم فرمائید؟
جواب – اگر با مراجعه به مسؤولین محرز شود حضور شما در جبهه لازم است منع پدر مانع نیست.
استفتاءات امام ، ج۱، ص: ۵۰۵ ، سؤال ۴۰
۵. سؤال – خواهرى علاقهمند به حجاب است، ولى پدر و مادرش (که در ظاهر مسلمان هستند ولى در عمل مخالف) با حجاب دختر مخالفت مىکنند، و در صورت «پوشش» به او انواع تهمت ها و بر چسب ها مىزنند. حکم خداوند در این مورد چیست؟
جواب – در رعایت حجابِ واجب رضایت پدر و مادر معتبر نیست، و اگر او را أمر مىکنند که حجاب نداشته باشد دستور آنها را مخالفت کند و حجاب را مراعات نماید.
استفتاءات امام ، ج۳، ص: ۲۵۶ ، سؤال ۲۸
سؤال ۷۹۶: اگر روزهدار باشم و مادرم مرا وادار به خوردن غذا یا نوشیدن کند، آیا روزهام باطل میشود؟
جواب : خوردن و آشامیدن روزه را باطل مىکند، هرچند بر اثر درخواست و اصرار شخص دیگرى باشد.
سایت رهبری
یاد سپاری مهم
از مطالبِ قبل یک اصل کلى استفاده مىشود که هیچ چیز نمىتواند بر ارتباط انسان با خدا حاکم گردد که آن مقدم بر همه چیز است، حتّى بر پیوند با پدر و مادر که نزدیکترین پیوندهاى عاطفى است. حدیث معروف « لا طاعه لمخلوق فى معصیه الخالق ؛ اطاعت از مخلوق در عصیان خالق روا نیست » که از امیر مؤمنان على علیه السلام نقل شده معیار روشنى را در این مسائل به دست مىدهد «۱»، ولی در سوره لقمان بعد از عدم اطاعت در مورد امرِ به شرک مىفرماید: « وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً ؛ یعنی در عین اینکه دعوت آنها را به شرک مپذیر در امور دنیا نسبت به آنها ارفاق کن و در معاشرت با آنها به نیکى عمل نما » ؛ زیرا مبادا کسى چنین تصور کند که مخالفت با پدر و مادر در مورد دعوت به شرک، دلیل بر بد رفتارى با آنها است، و این نهایت تاکید اسلام را در مورد احترام به پدر و مادر ثابت مىکند.
ر . ک : تفسیر نمونه، ج۱۶، ص ۲۱۷
(۱)” نهج البلاغه” کلمات قصار جمله ۱۶۵.
د ) در غیر مواردِ اطاعت ممنوع آیا اطاعتِ آنان مطلقاً واجب است یا در صورتی که مخالفت سببِ ناراحتی و اذیّت آنان گردد ؟
اگر مخالفت سببِ ناراحتی و اذیّتِ آنان گردد به فتوای همه حرام است [ مگر آن چه از فرزند می خواهند سببِ عسر و حرج و سختی فراوان بر فرزند باشد و یا متضمّن ضررفوق العاده ی دینی یا دنیوی گردد ] و امّا اگر سببِ ناراحتی و اذیّت نشود مورد اختلاف است به طور مثال :
۱ . سؤال : اطاعت از پدر و مادر تا چه حد بر فرزند لازم است و آیا اجداد و جدّات هم حکم پدر و مادر را دارند ؟
جواب : در اموری که انجام آن موجب ناراحتی آنهاست از حیث شفقتِ پدر و مادری اطاعت شود و فرقی بین پدر و مادر و اجدادِ او نیست .
رساله مؤسسه نشر آثار امام ، مسائل متفرقه ، سؤال ۸۵
۳ . مسأله : سفری که واجب است مانند سفرِِ حجِِ واجب ، نهی والدین اثری ندارد و امّا سفرِ غیرِ واجب اگر مخالفت با آنان سببِ ناراحتی و اذیّتِ آنان گردد حرام است و انسان باید در آن سفر نماز را تمام بخواند و روزه هم بگیرد .
ر . ک : توضیح المسائل مراجع ، مسأله ۱۲۹۵
۴ . مسأله : روزه ی مستحبّى اولاد اگر اسباب اذیت پدر و مادر یا جدّ شود جایز نیست بلکه اگر اسباب اذیت آنان نشود ولى او را از گرفتن روزه ی مستحبّى جلوگیرى کنند احتیاط واجب آن است که روزه نگیرد.
توضیح المسائل مراجع ، مسأله ۱۷۴۱
ه ) در واجبات کفایی ( مانند جهاد و دفن میّت مسلمان و …) اگر به اندازه کافی نیرو باشد و پیشقدم شدنِ فرزند سببِ اذیّت آنان گردد نباید پیشقدم گردد
۱ . عَنْ جَابِرٍ قَالَ أَتَى رَجُلٌ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَقَالَ : إِنِّی رَجُلٌ شَابٌّ نَشِیطٌ وَ أُحِبُّ الْجِهَادَ وَ لِی وَالِدَهٌ تَکْرَهُ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم : ارْجِعْ فَکُنْ مَعَ وَالِدَتِکَ فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَأُنْسُهَا بِکَ لَیْلَهً خَیْرٌ مِنْ جِهَادِکَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ سَنَهً .
الکافی ، ج ۲ ، ص ۱۶۳ ، باب البر بالوالدین
جابر نقل کرده است : شخصی به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد : من جوانی با نشاط هستم . دوست دارم در راه خدا به میدان جهاد قدم بگذارم ولی مادری دارم که حضور مرا در میدان جهاد خوش ندارد پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند : برگرد و با مادرت همراه باش . قسم به آن خدایی که مرا به پیغمبری مبعوث کرد ، ارزشِ یک شب حضور تو نزد مادرت و انس او به تو ، از یک سال حضور در میدان جهاد بیشتر است [ البتّه روشن است که این مسأله در جایی است که نیروی رزمنده در جبهه به مقدار لازم وجود دارد ].
۲ . عن معاویه بن جاهمه عن أبیه : قال : أتیت رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم أستشیره فی الجهاد فقال النبی صلى الله علیه و آله وسلم : ( ألک والدان ؟ ) قلت : نعم قال : ( الزمهما فإن الجنه تحت أرجلهما ) .
میزان الحکمه ، ج ۱۰ ، ص ۷۱۳
شخصی به نام معاویه ین جاهمه نقل کرده است که خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم رفتم تا در موردِ شرکت در جهاد مشورت کنم . حضرت پرسیدند آیا پدر و مادرت هستند ؟ عرض کردم : آری . فرمودند : در خدمتِ آن دو باش ؛ زیرا بهشت زی پای آن دو می باشد .
۳ . در صورتی که انجام گرفتن واجبات کفائیّه توسطِ دیگران معلوم یا مظنون باشد والدین می توانند فرزند خود را از آن واجباتِ کفائیّه منع نمایند .
و ) اگراطاعتِ از آنان مستلزم ترک مستحب و یا انجام مکروهی باشد و مخالفتِ فرزندسببِ ناراحتی آنان گردد ، اطاعتشان لازم است
۱. اطاعت والدین از واجبات مهمّه ی شرعیّه است در جمیع امور مباحه و مستحبّه و مکروهه که اگر امر کردند واجب می شود و اگر نهى کردند حرام می شود .
أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص: ۲۳۹
۲ . قال بعضهم تجب علیه طاعتهما فی کل فعل و إن کان شبهه فلو أمراه بالأکل معهما فی مال یعتقده شبهه أکل لأن طاعتهما واجبه و ترک الشبهه مستحب .
بحارالأنوار ، ج ۷۱ ، ص ۳۶
بعضی از علما فرموده اند : اطاعتِ از والدین حتّی در شبهات واجب است ؛ بنابراین اگر از او بخواهند که با آنان از غذای شبهه ناکی استفاده نماید باید اطاعت نماید ؛ زیرا ترکِ شبهه مستحب ولی اطاعت از آنان واجب است .
بحارالأنوار ، ج ۷۱ ، ص ۳۶
۳ . پدر و مادر در زمانی که وقتِ نماز وسعت دارد اگر فرزند را به کاری امرنمایند ، باید نماز را تأخیر انداخته و امرِ آنان را اطاعت نماید
بحارالأنوار ، ج ۷۱ ، ص ۳۶
ز) تا زنده ایم باید مطیع ِ آنان باشیم
سؤال : اطاعتِ والدین تا چه زمانی واجب است ؟
جواب : همیشه واجب است ؛ یعنی اگر فرزند ، پیرهم شده باشد باید از پدر و مادر اطاعت کند .
جامع الاحکام ، ج ۲ ص ۱۰۴ ، سؤال ۱۵۱۷
ح ) وظیفه ی فرزند در مخالف بودن ِ خواسته ی پدر و مادر با یکدیگر
در صورت مخالف بودنِِ خواسته های پدر و مادر ، اگر خواست یکی از آن دو خلافِ شرع است باید از او اطاعت ننماید و اگر خواست هردو شرعی است در صورتی که فرزند بتواند طوری عمل کند که نظرِهردوجلب شود ، باید چنین کند و اگر جمع کردن میان نظرِ آن دو ممکن نیست بعضی از فقهاء فرموده اند : مخیِّر است یعنی از هرکدام اطاعت کند به وظیفه اش عمل نموده است و بعضی از فقها فرموده اند : باید آنکه مهمّ تر است اختیار نماید و بعضی فرموده اند : رضایتِ مادر را مقدّم بدارد .
۱ . در ارتباط با بحث مشروع بودن به صراط النجاه ، ج۳ ، سؤال ۳۰۰ رجوع شود .
۲ . مرحوم محمّد تقى فلسفى واعظ شهیر ایران زمین در خاطرات خود علّت منبرى شدن خود را جمع نمودن بین دو نظر پدر بزرگوار و مادر مکرّمهشان مىدانند که خواستهاند هر دو را راضى نگهدارند: علّت منبرى شدنِ من خواست مادرم طوبى خانم دختر مرحوم آقا ابوالحسن
تاجر اصفهانى ساکن تهران بود. در آن زمان خانوادهها به روحیّات و اخلاقیّات فرزندان خود بسیار توجّه داشتند. به دخترها قرآن و دعا خواندن یاد مى دادند، ولى نه نوشتن در کار بود و نه خواندن کتب متفرّقه. مادرم نیز از همان قبیل بود. او خیلى بزرگوار و پر عاطفه بود و تا جایى که دستش مى رسید به ضعفا کمک مى کرد. به امور دینى هم علاقهى فراوان داشت و به شرحى که خواهم گفت، علّت منبرى شدن من هم خواست مادرم بود. حتى مدّتى بین او و پدرم در اینباره گفتوگو بود. پدرم معتقد بود که من باید درس بخوانم و مادرم مى گفت که بایستى منبر بروم. عاقبت پدر و مادر توافق کردند که از صبح شنبه تا غروب چهارشنبه، وقت من براى درس خواندن در اختیار پدر باشد؛ و از شب پنجشنبه تا روز جمعه اوقات تعطیلىِ درس طلبگى اختصاص به منبر داشته باشد. بدین ترتیب، مادرم که عاشق حضرت ابا عبدالله علیهالسلام بود، به آرزوى خویش رسید و مرا در مسیر خطابه و منبر قرار داد.
خاطرات و مبارزات حجه الاسلام و المسلمین فلسفی ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، ص ۴۰
۳ . در ارتباط با بحث مخیّر بودن به صراط النجاه ، ج۳ ، سؤال ۳۰۰ رجوع شود
۴ . سؤال : مقامِ مادر بالاتر است یا پدر ؟ در مقامِ تعارض بین امرِ پدر و مادر ، کدام را ترجیح می دهیم ؟
جواب : مقامِ هر دو والاست و تا می توانید در میان آن دو جمع کنید و در صورتی که امکان نداشته باشد بر حسبِ اهمیّت موارد باید عمل کرد و آنچه مهم تر است مقدّم شود .
استفتائات جدید ، آیت الله مکارم ، ج ۳ ، ص سؤال ۱۵۶۳
۵ . سؤال : آیا پدر نسبت به مادر در رابطه با فرزند، ذى حقتر و داراى اولویت است؟ و اگر پدر یا جدّ پدرى اولویّتى ندارند بلکه پدر و مادر هر دو به یک مقدار صاحب حق هستند، آیا هنگام اختلاف، قول پدر مقدّم است یا قول مادر؟
جواب : پاسخ با اختلاف حقوق مختلف مىشود، ولایت بر صغیر به عهده پدر و جدّ پدرى است و حضانت فرزند پسر تا دو سالگى و فرزند دختر تا هفت سالگى با مادر است و بعد از آن با پدر است و حقّ اطاعت و حرمت اذیّت پدر و مادر توسط فرزند به یک مقدار است و فرزند باید حال مادر را بیشتر مراعات کند، در روایات وارد شده که بهشت زیر پاى مادران است .
أجوبه الاستفتاءات رهبری ، سؤال ۱۵۰۴
۶ . سؤال: پسر مىخواهد که عمل سنت بکند، مثل روزه و زیارت و قرآن، پدر راضى نباشد به این مرتبه که اگر امروز پسر من روزه سنّت بگیرد، از او راضى نیستم و مادر بگوید که پسر من امروز را اگر روزه نمىگیرد از او راضى نمىشوم. آیا در این صورت پسر به قول پدر عمل کند یا به قول مادر؟
جواب: هر گاه مردّد شود میان رضا جویى پدر و مادر و جمع ممکن نباشد دور نیست که رضاى والده را مقدّم دارد بر رضاى پدر.
جامع الشتات فی أجوبه السؤالات(للمیرزا القمی)، ج۱، ص: ۲۴۱
ط ) کسانی که اطاعتِ آنان بر اطاعتِ والدین مقدّم است
سؤال : آیا با وجود این که احسان به والدین واجب است آگر شوهر اجازه ی رفتن به منزل آنها را ندهد آیا می شود بدون اذن او به منزلِ والدین رفت ؟
جواب: شوهر می تواند زن را از رفتن به خانه ی پدر منع کند امّا نمی تواند از احسان به وی منع کند چون احسان اعم از رفتن به خانه است .
جامع المسائل ، ج ۱ ، سؤال ۱۶۳۲
