در زمینه یادگیری و اساس آن یعنی حافظه نظریه ها و مکاتب مختلفی وجود دارد . هر کدام از آنها علاوه بر نکات مفید و کاربردی دارای نقاط مورد اختلاف بوده و به راحتی نمی توان فهمید که به طور کامل و صد در صد با هم اتفاق نظر ندارند .به عنوان مثال :
در زمینه یادگیری و فعل و انفعال آن و چگونگی فرایند اموختن در موجودات بیش از پانزده نظریه و مکتب وجود دارد . از جمله : نظریه بازتابی پاولف ، نظریه وابسته گرایی ثورندایک . شرطی شدن عامل . شرطی شدن مجاورتی . نظریه یادگیری گشتالت . نظریه رشد شناختی . نظریه انسان گرایی و … که شاید بحث درباره هر کدام در حوصله این کتاب نگنجد و کاربرد آنچنانی هم برای خوانندگان نداشته باشد . بنابراین سعی کردیم با دقت و حساسیت از میان تمام بحث های مطرح در حوزه روان شناسی نکات مهم و کلیدی را شناسایی و اصول و عوامل مهمی را که برای تقویت حافظه و افزایش قدرت یادگیری لازم است . به زبان اختصار و بیان ساده بازگو کنم . قضاوت درباره مکتبهای مختلف و نظریه های گوناگون را به عهده اهل فن و علاقه مندان آن می گذارم .
نخستین نظریه پردازان حافظه افلاطون و ارسطو بوده اند . ارسطو حافظه را توان نگهداری و به خاطر آوردن را توان یادآوری می دانست .
می توان گفت : حافظه توانایی به خاطر سپردن و قدرت به یاد آوردن است . فیزیولوژیستها با نگاه زیستی حافظه را تغییر در هورمونها و انتقال دهنده های عصبی و در نهایت ماهیت بیوشمیایی سلولهای مغزی می دانستند .
به عنوان مثال : آوانگار در تگزاس تعدادی موش صحرای را که به تاریکی علاقه مند بودند مورد آزمایش قرار داد آنها را به وسیله شوک برقی به سمت دیگر قفس که روشن بود می راند و این کار را آنقدر تکرار می کرد که موشها شرطی شدند و به محض قرار گرفتن در نیمه تاریکی قفس به سمت روشن ان حرکت می کردند سپس این موشهای شرطی شده را کشت و شیره مغزی انها را به موش دیگری تزریق کرد او با تعجب مشاهده کرد انها نیز همانند موشهای قبلی به سمت روشن قفس حرکت می کنند . این بدان معنی است که یادگیری اثر شیمیایی در موشهای اول ایجاد کرده بود .
گروهی دیگر معتقد بودند هر آنچه ما فراموش می کنیم در واقع از ذهن پاک نمی شوند بلکه به وسیله ی عناصر دیگر پوشانده می شوند و امکان دسترسی به ان سخت می گردد . به طور مثال به وسیله هیبنوتیزم می توان اطلاعات به ظاهر فراموش شده ی دوران کودکی را به خاطر اورد . به عنوان مثال داستان ان مرد آلمانی که پس از تصادف و خوردن ضربه به سرش در بیمارستان در حالتی نیمه هوشیار و به زبان اسلاو صحبت کرده و باعث تعجب همگان شده بود زیرا او نه آشنایی خاصی با این زبان داشته و نه در آن سرزمین زندگی کرده بود اما سرانجام مشخص شده بود که در دوران کودکی اش دایه ای اسلاو داشته است که به زبان محلی برای او لالایی می خوانده و آنچه او در حدود ۴۰ سالگی می گفت تکرار ان اشعار بوده است .
نظریه پردازش اطلاعات
تازه ترین رویکرد با دیدگان روان شناسی یادگیری . روانشناسی خبر پردازی یا همان پردازش اطلاعات است . در تمام طول تاریخ همواره به دنبال الگویی بودند که یادگیری ذهنی انسان را با آن مقایسه کنند مثلا : در قرن هفدهم میلادی ساعت و دیگر ماشینهای ساده به عنوان الگوی ذهنی یادگیری آدمی معرفی می شدند . زمانی که رفتار گرایی و شرطی سازی رویکرد غالب بود . یادگیری انسان با یادگیری حیوانات مقایسه و همان روش ها و فرمول ها درباره او به کار گرفته می شد . غافل از این موضوع که شاید به این روش بتوان اصول کلی یادگیری را تبیین کرد اما این روشها هرگز در مورد موجود پیچیده ای به نام انسان و رفتارها و واکنشهای هوشمندانه او کافی نیست . در قرن بیستم بهترین وسیله برای مقایسه کامپیوترها بودند که اطلاعات را دریافت و پردازش کرده و در موقع لزوم ارائه می دادند .
طبق آخرین نظریات حافظه و فرایند آن به سه قسمت تقسیم شد .
۱. حافظه حسی : محرک های محیطی مختلف از جمله نور و صدا ابتدا وارد حافظه حسی شده و برای مدت بسیار کوتاهی از ۱ تا ۳ ثانیه در آنجا می ماند و این همان مدت لازم برای انتقال انها به حافظه کوتاه مدت است . در هر لحظه ذهن در معرض میلیون ها محرک حسی قرار دارد . مثلا در حال مطالعه این کتاب صداهای مختلف به گوش شما می رسند چشمان شما مرتب با نور محیط و فاصله شما ب کتاب تحریک می شوند گیرنه های سطح پوست . با لباس شما و محیط در ارتباط بوده و زبری و نرمی آن را دریافت و به مراکز مغزی مخابره می کنند . این کار به قدری عادی شده که قبل از این اشاره حتی سنگین لباسهای خود را هم بر روی پوست خود احساس نمی کردید اما اکنون و با توجه هوشیارانه انها را حس می کنید . شرط اصلی انتقال این پیام ها توجه است اگر به آنها توجه نکنیم به سرعت حذف و اطلاعات جدید به جای ان وارد می شود این یکی از شگفتی ها و توانایی های مغز است که در صورت نبود ان و به علت تراکم بیش از اندازه ورودی ها و محرک ها مغز به حالت فلج در می امد . پس نخستین عامل در یادگیری توجه و دقت است .
۲. حافظه کوتاه مدت : به طور خلاصه می توان گفت حافظه کوتاه مدت یا حافظه فعال آن بخشی از حافظه ماست که اطلاعات را مدت کوتاهی ۱۵ تا ۰ ثانیه در خود نگهداری می کند اگر اطلاعات در این قسمت مورد پردازش قرار گرفته و تکرار شوند به حافظه دراز مدت منتقل می شوند پس شرط اساسی انتقال به مرحله بعدی در این مقطع پردازش معنایی و تکرار آنها می باشد .
شاید این مطلب کمی ساده به نظر برسد اما در بعضی از کتابهایی که تا کننون مطالعه کردم تمام مفهوم یک کتاب همین مطلب بوده است .
مهمترین فایده حافظه کوتاه مدت رفع نیازهای آنی ماست . وقتی می خواهید به دوستی تلفن بزنید پس از خواندن شماره تلفن از روی دفتر تلفن و یکی دوبار تکرار وقتی که می خواهید شماره مذکور را بگیرید . این اعداد در حافظه کوتاه مدت شما باقی می ماند و پس از ان خود به خود پاک می شوند همچنین پس از درک معنی و مفهوم یک جمله یا پاراگراف کلمات تشکیل دهنده آن از یاد ما می روند در مرحله قبلی یعنی حافظه کوتاه مدت دو علت عمده برای فراموشی وجود دارد . اول چون حجم آن محدود است و اطلاعات جدید باید وارد شوند اطلاعات قدیمی خود به خود پاک می شوند که بعه آن در روانشناسی پدیده جانشینی می گویند . دوم حذف خود بخودی بر اثر گذش زمان یا محو اثر که به آن نظریه رد حافظه می گویند .
۳. حافظه بلند مدت : اطلاعات و موادی که در دو مرحله قبلی بر اثر توجه و تکرار از مابقی اطلاعات جدا شده و به این مرحله رسیدند به خوبی ثبت می شوند حافظه بلند مدت به فراخور نام خود توان نگهداری اطلاعات را به مدت بسیار طولانی و حتی نامحدود دارد . روانشناسان معتقدند که اطلاعات وارد شده به حافظه دراز مدت هرگز از بین نمی روند و با وجود شرایط مناسب همواره قابل بازیابی و یادآوری هستند . عمده ترین دلایل فراموشی ظاهری در این بخش را سرکوبی . تداخل اطلاعات و مشکلات بازیابی می دانند .
جابربن حیان شیمی دان معروف از امام صادق سوال کرد چرا بعضی از مردم حافظه شان ضعیف است . حضرت فرمود : انچه فراموشی می اورد به کار نیانداختن نیروی حافظه است سپس فرمودند : نیروی حافظه مانند سایر نیروهای بدن است اگر بخواهد توانمند باشد باید به کار گرفته شود .
شاید صدها دلیل دیگر وجود داشته باشد . که ما را با این همه ستعداد و توان از دسیابی به هدف فوق باز میدارد .
تو امپراتوری هستی که خوابیده و در خواب می بیند گدا شده است لطفا بیدار شو . تو همان امپراتوری
اشو
تست : لطفا کلمات زیر و شماره هر کدام را در مدت ۱۰۰ ثانیه حفظ کنید .
۱.قدرت ۲.کیف ۳.جعبه ۴.قشنگ ۵.عشق ۶.آبی ۷.لوکوموتیو ۸.صابون ۹.کامپیوتر ۱۰.ستاره ۱۱.شطرنج ۱۲.آهن ۱۳.قضاوت ۱۴.نمکدان ۱۵.فیل ۱۶.خودکار ۱۷.شیشه ۱۸.طلا ۱۹.فلفل ۲۰.عکس
حالا ۵ دقیقه استراحت کرده و مشغول کار دیگری شوید سپس سعی کنید کلمات را با شماره انها به خاطر بیاورید اگر ۵ گزینه و کمتر را نوشتید ناراحت نباشید چرا که ۹۰ درصد مردم همانند شما هستند . اگر بیش از ۵ گزینه را نوشتید به خود ببالید در هر حال نتیجه این تست اصلا مهم نیست چرا که به شما قول میدهم در صورت همراهی و حوصله و با انجام تمرینهای کتاب پس از مدت کوتاهی موفق به حفظ کردن دها لیست ۵۰ و ۱۰۰ کلمه ای خواهی شد .
بدون توجه به سن و سالتان بدون توجه به اینکه چگونه تربیت شدید و بدون توجه به این که کدام مدارج تحصیلی را طی کردید بدانید هنوز از امکانات بالقوه خود استفاده نکرده اید .
