زندگی دنیا از ناملایمات و حوادث ناگوار خالی نیست، همچنین ناکامیها و شکستها و نیز اندیشهی مرگ و فنا، روح و جان انسان را میآزارد و فکر و روان او را پریشان و مضطرب میسازد؛ آنچه که میتواند به فکر و روح او آرامش ببخشد، یکی ایمان به خدا و دیگری اعتقاد به معاد و سرای آخرت است.
۱- هدفمند شدن زندگی
زندگی هدفدار در سایه ایمان به معاد سامان میپذیرد؛ چرا که خدای متعال هیچ موجودی را بیهوده نیافریده و به زودی به سوی او باز میگردند؛ چنانچه فرمود: «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُون»[۱]؛ آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریده ایم و بسوى ما باز نمى گردید؟
انسان مؤمن، کسی است که به معاد ایمان دارد و زندگی را مقدّمهای برای آخرت و دنیا را مزرعهای برای آن میداند؛ از اینرو تلاش و کوشش میکند با مشکلات زندگی مبارزه کند و به سوی آن هدف مقدّس گام بردارد.
۲- آرامش روان
زندگی دنیا از ناملایمات و حوادث ناگوار خالی نیست، همچنین ناکامیها و شکستها و نیز اندیشهی مرگ و فنا، روح و جان انسان را میآزارد و فکر و روان او را پریشان و مضطرب میسازد؛ آنچه که میتواند به فکر و روح او آرامش ببخشد، یکی ایمان به خدا و دیگری اعتقاد به معاد و سرای آخرت است.
از نظر مؤمنان، دنیا جز به صورت کشتزاری برای حیات اُخروی نیست و لذایذ دنیوی تا آنجا مجاز هستند که مانع رسیدن به سعادت ابدی نگردند. در اندیشه و منطق مؤمنان، تحملِ شداید و ناملایمات، با انگیزهی بدست آوردن رضایت خداوند، پاداشهای اُخروی بزرگی را به دنبال دارد.[۲]
از دیدگاه معتقدان به قیامت، مرگ به معنای فنا و بسته شدن پروندهی زندگی برای همیشه نیست، بلکه به معنای انتقال از سَرایی به سَرای دیگر و گذر از حیاتِ موقّت به حیات ابدی است. حضرت علی(علیه السلام) فرمود: «أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّا خُلِقْنَا وَ إِیَّاکُمْ لِلْبَقَاءِ لَا لِلْفَنَاءِ وَ لَکِنَّکُمْ مِنْ دَارٍ إِلَى دَارٍ تُنْقَلُون».[۳]
۳- تعدیل غرایز
رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: «اذْکُرُوا هَادِمَ اللَّذَّاتِ قِیلَ وَ مَا هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ(ص) فَقَالَ(ص) الْمَوْتُ … وَ الْمَوْتُ أَوَّلُ مَنْزِلٍ مِنْ مَنَازِلِ الْآخِرَهِ وَ آخِرُ مَنْزِلٍ مِنْ مَنَازِلِ الدُّنْیَا»[۴]؛ نابود کنندهی لذّتها را یاد کنید، سؤال شد: آن چیست؟ فرمود: مرگ … و مرگ اولین منزل از منازل سرای آخرت و آخرین مرحله از مراحل زندگی دنیاست.
در طول تاریخ نیز به افراد زیادی برمیخوریم که با یاد مرگ از گناهان توبه کرده و در زمره نیکان قرار گرفتند که «فضیل بن عیاض»[۵] یکی از آنان است.
۴- پیدایش فعالیتهای سالم اقتصادی
اعتقاد به معاد در زندگی اقتصادی، آثار و نتایج فراوانی را پدید میآورد و کسی که به آخرت ایمان دارد میداند که در آن دنیا از هر درآمدی سؤال میشود که از چه راهی بدست آمده و در چه راهی مصرف گردیده است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: بنده در روز قیامت قدم از قدم بر نمیدارد تا از چهار چیز مورد سؤال واقع شود: «از عمرش که در چه گذرانده و از جوانى اش که در چه بسر رسانده و از مالش که از کجا آورده و از دوستى ما خانواده![۶]
قرآن کریم میفرماید: «إِنَّ الَّذینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعیراً»[۷]؛ کسانى که اموال یتیمان را به ظلم و ستم مى خورند، (در حقیقت) تنها آتش مى خورند و بزودى در شعله هاى آتش (دوزخ) مى سوزند.
تأثیر دیگر اعتقاد به معاد، جلوگیری از کمفروشی و عدم فریب دادن مشتریان در تجارت و داد و ستد است و قرآن کریم هم در این زمینه میفرماید: «واى بر کم فروشان! آنان که وقتى براى خود پیمانه مى کنند، حق خود را بطور کامل مى گیرند؛ امّا هنگامى که مى خواهند براى دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم مى گذارند! آیا آنها گمان نمى کنند که برانگیخته مى شوند، در روزى بزرگ.[۸]جلوگیری از رباخواری، پیشگیری از بوجود آمدن باندهای فساد اقتصادی، دزدی، مالاندوزی، احتکار و مانند آن همگی از آثار اقتصادی ایمان به آخرت است.
۵- داشتن تعهّد و احساس مسئولیت
یکی از مهمترین و مفیدترین صفات انسانی، بویژه در مسائل اجتماعی، داشتن روحیهی تعهّد و احساس مسئولیت است؛ یعنی انسان نسبت به سرنوشت و سرگذشت دیگران بیتفاوت نباشد و خود را مسئول بداند و برای حل مشکلات مادّی و معنوی دیگران چارهاندیشی کند. ایمان به معاد، نقش مهم و تعیینکنندهای در احیا و پرورش این روحیه در انسان دارد؛ زیرا کسی که به جهان آخرت ایمان دارد، میداند که در آن روز از او سؤال میشود که چه خدمتی به جامعه انسانی عرضه کرده و در مشکلات دیگران چه سهمی داشته است؟
خدای متعال در قرآن کریم میفرماید: «وَ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُون»[۹]؛ و یقیناً شما از آنچه انجام مىدادید، بازپرسى خواهید شد! در آیه دیگر میفرماید: «وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً»[۱۰]؛ همه اعمال خود را حاضر مىبینند.
۶- تقوا و پرهیزکاری
فرد و جامعهای که به جهان آخرت و پاداشها و کیفرهای اُخروی ایمان دارد، از گناه و پلیدی دوری گزیده و به فضیلت و پاکی روی میآورد و اگر دامنش را به گناه آلوده ساخت، فوراً ابراز ندامت کرده، به پیشگاه الهی استغفار میکند؛ از اینرو قرآن مجید یکی از ویژگیهای پرهیزکاران را ایمان به قیامت دانسته است.
۷- تأثیر اعتقاد به معاد در شهادت طلبی
مؤمنان معتقدند در بهشت درجهای است که جز با شهادت به آن نمیتوان دست یافت؛ همچنین انتقال از یک دوره به دورهی دیگر همراه با مصیبت و گرفتاری، از دست رفتن نعمتها و تحمل کمبودها و بیماریها است، در حالی که در دورهی جدید پُر از نعمت و بدون بلا و در عین حال جاودان است.
جهاد و دفاع از دین برای مؤمنانِ الهی، تلخ و ناگوار نمیباشد، بلکه مجاهدان الهی در رسیدن به این فوز عظیم از یکدیگر سبقت میگیرند و شهادت برای آنان از عسل شیرینتر میباشد؛ چنانکه در شب عاشورا وقتی امام حسین(ع) از قاسم بن الحسن پرسید: «کَیْفَ الْمَوْتُ عِنْدَکَ»؟ قاسم گفت: «یَا عَمِّ أَحْلَى مِنَ الْعَسَل».[۱۱]
پی نوشت:
[۱]. سوره مؤمنون، آیه۱۱۵.
[۲]. سوره بقره، آیه۱۵۶ و ۱۵۷؛ سوره معارج، آیه۱۹-۲۷.
[۳].الأمالی (للطوسی)، النص، ص۲۱۶.
[۴]. مصباح الشریعه، ص۱۷۲؛ مصباح الشریعه (ترجمه مصطفوى)، متن، ص۳۷۲.
[۵]. رهاورد خرد (ترجمه تحف العقول)، ص۳۷۷.
[۶]. الأمالی (للصدوق) ترجمه کمرهای، متن، ص۳۹.
[۷]. سوره نساء، آیه۱۰.
[۸]. سوره مطففین، آیه۱- ۵.
[۹]. سوره نحل، آیه۹۳.
[۱۰]. سوره کهف، آیه۴۹.
[۱۱]. الهدایه الکبری، ص۲۰
نویسنده: علی اصغر صرفه جو
