پرسش . برای مردگان چه اعمالی را انجام دهیم؟
پاسخ: با توجه به اهمیت و خطر حق الناس، روشن است اولین و مهمترین کاری که باید برای متوفی انجام داد پرداخت دیون و حقوقی است که جنبه حق الناس دارد و بر گردن او میباشد. و در درجه دوم باید آنچه که جنبه حق اللّه دارد و او آنها را ترک کرده انجام داد. نمازها و روزه ها و حج و زکوه و… را که بر گردن او است به نیابتش انجام دهیم و یا برای انجام آنها اجیر بگیریم. سومین عملی که باید برای مردگان انجام داد، طلب آمرزش و رحمت برای او، و یاد آنها و به زیارتشان رفتن و انجام اعمال مستحبی برای آنها است.
نقل بعضی روایات در این زمینه فواید و درسهای فراوانی دارد: قال الصادق علیه السلام: «یدخل علی المیت فی قبره الصلوه و الصوم و الحج و الصدقه و البرّ و الدعاء، و یکتب أجره للذی یفعله و للمیت» ( بحار ج ۸۲ ص ۶۲ حدیث ۲. ) امام صادق علیه السلام فرمود: در قبر بر مرده نماز و روزه و حج و صدقه و نیکی و دعا وارد میشود (ثواب اینها به او میرسد) و اجر این اعمال هم برای کسی که انجام داده است نوشته میشود و هم برای مرده.
در حدیث دیگری راوی از امام صادق علیه السلام پرسید: آیا از طرف مرده برایش نماز بخوانیم؟ حضرت فرمود: « نعم، حتی انّه لیکون فی ضیق فیوسع اللّه علیه ذلک الضیق، ثمّ یوتی فیقال له خفّف عنک هذا الضیق بصلوه فلان أخیک عنک… » (همان ص ۶۲ حدیث ۱.) حضرت فرمود: بلی (برایش نماز بخوانید) چون مرده گاهی در تنگی و گرفتاری قرار دارد؛ پس خداوند بر او وسعت و گشایش مقرر میفرماید. آنگاه به او گفته میشود این گرفتاری و تنگی به خاطر نمازی که فلان برادرت از سوی تو خواند برطرف شد.
در حدیثی آمده است که پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله فرمود: «برای مردگان هدیه بفرستید. گفتم: هدیه اموات چیست یا رسول اللّه؟ فرمود: صدقه و دعا. فرمود: ارواح مومنین هر جمعه به آسمان دنیا میآیند و در مقابل منزلها و خانههای خود قرار میگیرند و هر یک با آوازی حزین و گریان ندا میکنند: ای خانواده من! و ای فرزندان من و ای پدر و ای مادر من، خویشان من! به وسیله آنچه در دست ما بود و اکنون بدبختی و حساب آن بر ما است و سودش برای غیر ما با اموال خودمان به ما توجهی کنید و از آن در راه ما بدهید. خدا شما را رحمت کند. و هر یک از آنان به خویشاوندان خود ندا میدهند: بر ما به وسیله یک درهم یا یک قرص نان یا یک لباس که در راه ما انفاق میکنید توجه کنید، تا خداوند از لباس بهشت بر شما بپوشاند. سپس پیامبر(ص) گریست و ما نیز همراه او گریستیم و بر اثر شدت گریه، پیامبر قادر بر سخن گفتن نبود. آنگاه فرمود: اینها برادران دینی شما هستند، که بعد از آنکه در شادی و نعمت میزیسته اند اینک خاک و پوسیده شدهاند. اینان اکنون ندا میدهند: وای بر ما! میگویند: اگر ما آنچه در دست داشتیم در راه خدا و رضای او انفاق میکردیم هرگز محتاج شما نبودیم، پس با حسرت و پشیمانی بر میگردند و ندا میدهند: در صدقه دادن برای اموات شتاب کنید.» ( جامع الاخبار ص ۱۶۹ فصل ۱۳۴. )
گاهی بازماندگان اعمالی انجام میدهند که اگر برای مرده زیان نداشته باشد، فایدهای هم ندارد، از قبیل برگزاری مجالس بر اثر چشم و هم چشمی، یا گریه و زاری و لطمه به خود زدن که بعضی اوقات منجر به ارتکاب حرام و حتی تعلق کفاره میشود و میت را نیز در تنگنا قرار میدهد. پیامبر اکرم(ص) از کنار قبری عبور میکردند که شخصی را در آن دفن کرده بودند. بستگان متوفی در کنار قبر گرد آمده و برای او گریه میکردند. حضرت به آنها فرمود: « رکعتان خفیفتان ممّا تحتقرون أحبّ الی صاحب هذا القبر من دنیاکم کلّها» (میزان الحکمه ج ۸ ص ۱۳.) دو رکعت نماز کوتاه و سبک که شما آن را کوچک میشمارید برای صاحب این قبر بهتر است از همه دنیای شما.
