بهداشت و علم پزشکی در اسلام:
چنانکه بهداشت جنبه پیش گیرانه دارد و علم پزشکی، جنبه درمانی، روایات شریف بر امر بهداشت و نظافت تاکیدات زیادی دارند. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: تا آنجا که می توانید نظافت و بهداشت را رعایت کنید. زیرا اسلام بر نظافت بنا شده است و فقط انسان پاکیزه وارد بهشت می شود.[۱] همچنین امام رضا ـ علیه السّلام ـ نظافت و پاکیزگی را از صفات انبیاء الهی می دانند.[۲] و نیز، پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ برای اینکه مخاطبان خود را به حفظ بهداشت و نظافت تشویق نماید، می فرماید: خداوند متعال خود پاک و پاکیزه است و نظافت و پاکی را دوست دارد.[۳]
حال که ضرورت و اهمیت بهداشت از نظر اسلام روشن شد و ما می خواهیم مسلمان واقعی و محبوب خداوند متعال باشیم باید بهداشت را در زمینه های مختلف مراعات کنیم؛ برای رسیدن به این هدف باید ابتدا انواع بهداشت و توصیه های آن را بشناسیم.
انواع بهداشت عبارتند از:
الف) بهداشت غذایی ب) بهداشت فردی ج) بهداشت عمومی د) بهداشت جنسی ه) بهداشت روانی. برای رعایتِ اختصار این نوشتار، و اهمیت «بهداشت روانی» آنرا در مقاله ای مستقل معرفی می نمائیم[۴] و به انواع دیگر بهداشت اشاره می کنیم:
الف) بهداشت غذایی:
۱ ـ دعوت به غذاهای پاک و پاکیزه (طیب): «ای مردم از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه را تناول کنید.»[۵]
۲ ـ ممنوعیت غذاهای غیر بهداشتی (خبیث): «و (آن رسول) بر آنان، هر غذای پاکیزه و مطبوع را حلال و هر چیز پلید و منفور را حرام می گرداند.»[۶]
۳ ـ ممنوعیت گوشت مردار و خوک: «همانا او گوشت مردار و خوک و… را بر شما حرام کرد و… »[۷]
۴ ـ ممنوعیت نوشیدن خون و شراب:[۸] دکتر محمد علی رضائی، در مورد ممنوعیت گوشت مردار و خوک و خون و شراب، بحث های علمی و پزشکی مفیدی نموده اند و نظرات پزشکان متعددی را جمع آوری کرده است.[۹]
۵ ـ سفارش در مورد سبزیجات: نقل می کنند که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ بر سفره ای نمی نشستند الا اینکه بر آن سبزی باشد[۱۰] و برای میوه ها و سبزیجات خواص زیادی ذکر فرمودند که برای اختصار به معرفی منبع آن، بسنده می شود.[۱۱]
۶- توصیه های بهداشتی در مورد غذا خوردن: امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: کسی که دوست دارد، خیر خانه اش، زیاد شود، قبل از شروع به غذا خوردن وضو بگیرد… [۱۲]. همچنین، حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در توصیه ای به امام حسن ـ علیه السّلام ـ به خصلت هایی اشاره نمودند که انسان را از طب بی نیاز می کند. بر سفره منشین الا وقتی که اشتها داری و خوب غذا را بجو… »[۱۳]
ب) بهداشت فردی: در دین ما مسائلی مطرح شده که یکی از آثار آن بهداشت و نظافت است و حکمت هایی نیز دارد که خداوند جهان به آن عالم است.
۱ – وضو: با واجب شدن وضو برای هر نماز، هر مسلمان در ۲۴ ساعت حداقل سه بار باید دست و صورت خود را بشوید.
۲ – غسل: در اسلام غسل های واجب و غسل های بسیار زیاد مستحبی وجود دارد (مثل غسل جمعه) که یکی از اسرار بی شمار این غسل ها، بهداشت و نظافت می تواند باشد. البته حکمت هایی نیز دارد که ما انسان ها بخاطر محدودیت درک به کنه آن نمی رسیم.
۳ – پاکیزگی لباس: که یکی از شرط های لباس نماز گزار است و هر مسلمان برای ۵ نماز واجب خود باید لباس تمیز و پاکیزه بپوشد در غیر نماز هم مسلمان باید لباس پاکیزه بپوشد. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: هر کس لباس می گیرد (و می پوشد) باید آنرا پاکیزه کند.»[۱۴]
۴ ـ بهداشت دهان و دندان: امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: مسواک زدن، پاک کننده دهان است و مورد رضای خداوند.[۱۵] همچنین فرمودند: با خلال کردن، غذا (در لای دندانها) نمی ماند و بو نمی دهد و لذا حضرت ـ علیه السّلام ـ به خلال کردن و نوع چوب آن سفارش می فرمودند.[۱۶]
۵ ـ کوتاه کردن شارب (سبیل، موی روی لب): امام علی ـ علیه السّلام ـ: گرفتن شارب را نوعی نظافت می دانند.[۱۷]
۶ ـ حمام: مولا علی ـ علیه السّلام ـ در تعریف و تمجید از این مکان فرمودند: «چه جای خوبی است حمام که به یاد آتش جهنم می اندازد و چرک را می برد.»[۱۸]
۷ ـ حجامت: آن حضرت ـ علیه السّلام ـ این کار را موجب سلامتی بدن و استحکام عقل، می دانند.[۱۹] و دستورات و مطالب دیگری که به این تعداد بسنده می شود.
ج) بهداشت عمومی: برای نمونه می توان دو مورد زیر را مورد توجه قرار دهیم:
۱ ـ جمع آوری زباله: مولا علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: دستمال آلوده را در خانه نگذارید زیرا محل رشد شیطان (میکروب) است.[۲۰]
۲ ـ بهداشت خانه: امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «جارو کشیدن خانه، فقر را می برد.»[۲۱] و امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: خانه هایتان را از تار عنکبوت پاک کنید و الا باعث فقر می شود.[۲۲] و نیز فرمودند: خاکروبه را پشت در قرار ندهید زیرا محل شیطان (میکروب) است.[۲۳]
د) بهداشت جنسی: در مسایل بهداشت جنسی مسائلی مطرح شده که علم روز نیز آن را تاکید کرده است.
ـ ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه: قرآن می فرماید: «و از تو درباره حیض سوال می کنند، بگو چیز زیان باری است و لذا در حالت قاعدگی از زنان کناره گیری نمائید و با آنها نزدیکی ننمائید تا پاک شوند.»[۲۴]
ـ ممنوعیت زنا: که قرآن از آن به «فاحشه» یاد کرده است.[۲۵]
ـ ممنوعیت هم جنس بازی (لواط)[۲۶]
ـ ممنوعیت استمنا (خود ارضائی) که حرام است.[۲۷]
——————————————————————————–
[۱] . الری شهری محمد، میزان الحکمه، دار الحدیث، الطبعه الاولی، ج ۴، ح ۲۰۳۲۷.
[۲] . همان، ح ۲۰۳۳۰.
[۳] . همان، ح ۲۰۳۱۴.
[۴] . ر. ک: پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ج ۲، صص ۴۰۴-۳۹۵ ـ بهداشت روان در اسلام، مهدی صانعی، مجموعه مقالات اولین همایش بین المللی نقس دین در بهداشت روان، (آذر ۷۶)، دفتر نشر نوید.
[۵] . سوره بقره، آیه ۱۶۸، و نیز: سوره مائده، آیه ۸۸، سوره انفال، آیه ۶۹، سوره نحل، آیه ۱۱۴.
[۶] . سوره اعراف، آیه ۱۷۵.
[۷] . سوره انعام، آیه ۱۴۵ و نیز: سوره نحل، آیه ۱۱۵، سوره بقره، آیه ۱۷۳، سوره مائده، آیه ۳.
[۸] . همان و سوره بقره، آیه ۲۱۹.
[۹] . ر.ک: پژوهش در اعجاز علمی قرآن، ج ۲، صص ۳۱۹ – ۳۱۵، صص ۳۲۵ – ۳۲۰، صص ۳۳۰ – ۳۲۷، صص ۳۴۱ – ۳۳۶.
[۱۰] . الحر العاملی، تفصیل وسائل الشیعه، تحقیق و نشر، موسسهآل البیت لاحیاء التراث، الطبعه الثانیه، ۱۴۱۴ ق، ج ۲۴، ص ۴۱۹، ح ۳۰۹۴۶.
[۱۱] . دشتی محمد، مجموعه الگوهای رفتاری امام علی ـ علیه السّلام ـ، بهداشت و درمان، تهران، سازمان تحقیقات نیروی مقاومت بسیج، چاپ اول، ۱۳۸۰، فصل ۸.
[۱۲] . الشیخ صدوق، الخصال یا التحقیق، علی اکبر الغفاری، جماعه المدرسین الحوزه العلمیه، ص ۱۳.
[۱۳] . وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۲۴۵، ح ۳۰۴۵۱.
[۱۴] . میزان الحکمه، ج ۴، ح ۲۰۳۳۲.
[۱۵] . الشیخ الکلینی، فروع الکافی، التحقیق، علی اکبر الغفاری، دارالکتب الاسلامیه، آخوندی، الطبعه الثالثه، ۱۳۶۷ ه، ج ۶، ص ۴۹۶، باب السواک، ح ۴.
[۱۶] . وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۲۵.
[۱۷] . الحرانی ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ، التحقیق علی اکبر الغفاری، موسسه النشر الاسلامی لجماعه المدرسین، الطبعه الثانیه، ۱۴۰۴ ق، ص ۱۰۰.
[۱۸] . وسائل الشیعه. ج ۲، ص ۲۹، ح ۱۳۸۳.
[۱۹] . مجلسی محمد باقر، حلیه المتقین، باب ۹، فصل ۱۲.
[۲۰] .. واژه شیطان، به هر دو موجود پلید گفته می شود. فروع الکافی، ج ۶، ص ۲۹۹، باب النوادر، ح ۱۸.
[۲۱] . میزان الحکمه، ج ۴، ح ۲۰۳۲۱.
[۲۲] . همان، ج ۴، ح ۲۰۳۲۶.
[۲۳] . همان، ج ۴، ح ۲۰۳۲۳.
[۲۴] . سوره بقره، آیه ۲۲۲.
[۲۵] . سوره اسراء، آیه ۳۲ و نیز سوره ممتحنه، آیه ۱۲، سوره نور، آیه ۳ و ۲.
[۲۶] . ر. ک: سوره شعرا، آیه ۱۶۵، سوره اعراف، آیه ۸۰، سوره عنکبوت، آیه ۲۸.
[۲۷] . دکتر رضائی در مورد حکمت ها و اسرار علمی و پزشکی این چهار مورد توضیحات مفصلی دارند، ر. ک: پژوهش در اعجاز علمی قرآن، ج ۲، صص ۳۷۰- ۳۷۵، صص ۳۷۹ – ۳۸۴، صص ۳۸۹- ۳۹۱، صص ۳۹۴ – ۳۹۲.
سید تقی موسوی – مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه
