ذکر خدا در هر حال آغاز دعوت پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) از ذکر نام خدا شروع شد ،« اقرأ باسم ربک، علق ،۱» بخوان بنام پروردگارت که آفرید. و جالب اینکه تمام زندگانى پر بار او آمیخته با ذکر خدا و یاد خدا بود .ذکر خداوند با هر نفسش توأم بود ، برمى خاست ، مى نشست ، مى خوابید ، راه مى رفت ، سوار مى شد ، پیاده مى شد ، توقف مى کرد همه با یاد خدا بود و با نام الله . هنگامى که از خواب بیدار مى شد مى فرمود : الحمد لله الذى احیانا بعد ما اماتنا و الیه النشور . ابن عباس مى گوید : شبى خدمتش خوابیده بودم ، هنگامى که از خواب بیدار شد سر به سوى آسمان بلند کرد ، و ده آیه آخر سوره آل عمران را تلاوت فرمود : «ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار … ».
سپس عرضه داشت : «اللهم لک الحمد انت نور السموات و الارض و من فیهن … اللهم لک اسلمت و بک آمنت و علیک توکلت و الیک انبت … »: خداوند ستایش مخصوص توست ، تو روشنایی آسمانها و زمین و آنچه در آن است ، می باشی.بار خدایا فقط تسلیم تو هستم و تنها به تو ایمان می آورم و تنها به تو توکل می کنم و تنها به سوی تو بازگشت و انابه می کنم.و هنگامى که از خانه بیرون مى آمد مى فرمود :« بسم الله ، توکلت على الله ، اللهم انى اعوذ بک ان اضل ، او اضل ، او ازل ، او اظلم ، او اظلم ، او اجهل او یجهل على »: من هم خدا بر خدا توکل کردم ، بار خدایا به تو پناه می برم از اینکه گمراه شوم و یا کسی را گمراه کنم یا بلغزم یا ظلم کنم یا مورد ظلم واقع شوم ، نادان شوم یا اینکه مورد جهالت واقع شوم. . و هنگامى که وارد مسجد مى شد مى فرمود :« اعوذ بالله العظیم و بوجهه الکریم و سلطانه القدیم من الشیطان الرجیم»: پناه می برم به خدای بزرگ و به وجه کریمش و سلطنت ازلی اش از شیطان رانده شده .
و هنگامى که لباس نوى در تن مى کرد مى فرمود :« اللهم لک الحمد انت کسوتنیه اسئلک خیره و خیر ما صنع له و اعوذ بک من شره و شر ما صنع له »: بار خدایا ستایش مخصوص تواست ، تو مرا پوشاندی از تو بهترش را می خواهم و بهتر از آنچه که برای آن ساخته شده است و به تو پناه می برم از شر آن و شر آنچه که برای آن ساخته شده است. و هنگامى که به خانه باز مى گشت مى فرمود : «الحمد لله الذى کفانى و آوانى و الحمد لله الذى اطعمنى و سقانى»: بار خدایا ستایش مخصوص کسی است که مرا کفایت نمود و مرا پناه داد و ستایش مخصوص کسی است که مرا طعام داد و مرا سیراب نمود. و به همین ترتیب تمام زندگى او با یاد خدا و نام خدا و تقاضاى الطاف خداوند عجین و آمیخته بود .
در حدیث است که آن حضرت فرمود : در شب معراج وارد بهشت شدم ، فرشتگانی دیدم که بنائی می کنند ، خشتی از طلا و خشتی از نقره ، و گاهی هم از کار کردن دست می کشند . به ایشان گفتم : چرا گاهی کار می کنید و گاهی از کار دست می کشید ؟ پاسخ دادند : تا مصالح بنائی برسد . پرسیدم : مصالحی که می خواهید چیست ؟ گفتند : ذکر مؤمن که در دنیا می گوید : «سبحان الله والحمدلله ولااله الا الله والله اکبر » .هر وقت بگوید ما می سازیم و هر وقت خودداری کند ما نیز خودداری می کنیم . در حدیث دیگر آمده است که آن حضرت فرمودند : ” هر کس که بگوید سبحان الله خدا برای او درختی در بهشت می نشاند ، و هرکس بگوید الحمدلله خدای برای او درختی در بهشت می نشاند و هر کس بگوید لااله الا الله خدا برای او درختی در بهشت می نشاند و هر کس بگوید لله اکبر خدابرای او درختی در بهشت می نشاند .
مردی از قریش گفت : پس درختان ما در بهشت بسیار است . حضرت فرمودند : بلی ، ولی مواظب باشید که آتشی نفرستید که آنها را بسوزاند ، و این بدلیل گفتار خدای عزوجل است که : ای کسانی که ایمان آوردید خدا و فرستاده او را فرمان برید و عملهای خویش را باطل نکنید، محمد ، ۳۳ ” یعنی همچنانکه با کارهای نیک این جریانتان ، درختان بهشت را بوجود می آورید ، با اعمال بد خویشتن نیز آتش جهنم را شعله ور می سازید و ممکن است این آتش ، آنچه را که حسنات شما ایجاد کرده اند نابود سازند .توصیه به یاد کردن خداوند و مخصوصا ذکر کثیر کرارا در آیات قرآن وارد شده است ، و در اخبار اسلامى نیز اهمیت فراوان به آن داده شده ، تا آنجا که در حدیثى از ابو ذر مى خوانیم که مى گوید : وارد مسجد شدم و به حضور پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) رسیدم … به من فرمود : «علیک بتلاوه کتاب الله و ذکر الله کثیرا فانه ذکر لک فى السماء و نور لک فى الارض ! »: بر تو باد که قرآن را تلاوت کنى و خدا را بسیار یاد نمائى که این سبب مى شود که در آسمانها ( فرشتگان ) یاد تو کنند و نورى است براى تو در زمین .
و نیز در حدیثى دیگر از پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) نقل شده که به یارانش فرمود : «الا اخبرکم بخیر اعمالکم و از کاها عند ملیککم ، و ارفعها فى درجاتکم ، و خیر لکم من الدینار و الدرهم ، و خیر لکم من ان تلقوا عدوکم فتقتلونهم و یقتلونکم ؟ قالوا : بلى یا رسول الله ! قال : ذکر الله کثیرا »: آیا بهترین اعمال و پاکیزه ترین کارهاى شما را نزد پروردگار به شما بگویم ؟ ، عملى که برترین درجه شما است ، و بهتر از دینار و درهم ، و حتى بهتر از جهاد و شهادت در راه خدا است ؟ عرض کردند : آرى ، فرمود : خدا را بسیار یاد کردن . البته هرگز نباید تصور کرد که منظور از ذکر پروردگار با این همه فضیلت تنها ذکر زبانى است ، بلکه در روایات اسلامى تصریح شده که منظور علاوه بر این ذکر قلبى و عملى است ، یعنى هنگامى که انسان در برابر کار حرامى قرار مى گیرد به یاد خدا بیفتد و آن را ترک گوید .
هدف این است که خدا در تمام زندگى انسان حضور داشته باشد و نور پروردگار تمام زندگى او را فرا گیرد ، همواره به او بیندیشد و فرمان او را نصب العین سازد . مجالس ذکر مجالسى نیست که گروهى بیخبر گرد هم آیند و به عیش و نوش پردازند و در ضمن مشتى اذکار اختراعى عنوان کنند و بدعتهائى را رواج دهند و اگر در حدیث مى خوانیم که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود : بادروا الى ریاض الجنه ؟ : به سوى باغهاى بهشت بشتابید . یاران عرض کردند : و ما ریاض الجنه ؟ : باغهاى بهشت چیست ؟ فرمود حلق الذکر مجالس ذکر است . منظور جلساتى است که در آن علوم اسلامى احیا شود و بحثهاى آموزنده و تربیت کننده مطرح گردد ، انسانها در آن ساخته شوند و گنهکاران پاک گردند و به راه خدا آیند .
* * *
منبع : عدل الهی ص ۲۶۱-۲۶۰ ،تفسیر نمونه ج : ۲۷ ص : ۱۶۱ تفسیر نمونه ج : ۱۷ ص : ۲۶۷-۲۶۶
