اهمیت وکارکرد انتخابات

– انتخابات دارای چه فایده و کارکردی است؟انتخابات در نظام مردم‌سالار کارکردهای ممتازی دارد که اهمیت انتخابات و ضرورت توجه به آن را بیش از پیش آشکار می‌کند. در مروری سطحی به مسئله می‌توان موارد زیر را به منزله اهم کارکردهای انتخابات برشمرد:۱‌ – انتخابات عالی‌ترین مظهر حضور مردم در عرصه سیاسی و مهم‌ترین مجرای تحقق حاکمیت مردم است. نظام مردم‌سالار نظام حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش، نظام داشتن حکومتی برخاسته از مردم و پاسخگو در برابر مردم است. ۲‌ –  انتخابات فرصتی است برای مردم که نظر خودشان را نسبت به شیوه حکومت و مدیریت یک دولت ابراز کنند و اگر نسبت به آن نارضایتی داشته باشند، کسی یا گروهی دیگر را که مناسب‌تر و با کفایت‌تر می‌شناسند، جایگزین کنند. بدین وسیله سیستم سیاسی رو به اصلاح و بهبودی و تکامل تدریجی پیش می‌رود.۳‌ – یکی از مهم‌ترین کارکردهای انتخابات، قاعده‌مند کردن انتقال قدرت سیاسی از گروهی به گروه دیگر است. فقدان قاعده‌ای برای انتقال و توزیع قدرت سیاسی و مسئولیت اداره جامعه، مصائب سیاسی گوناگونی به دنبال می‌آورد. انتخابات به گروه‌هایی که برای تصاحب قدرت سیاسی رقابت می‌کنند، تضمین می‌دهد که بهترین راه و شیوه کسب قدرت، حضور در انتخابات است. کسب قدرت از راه انتخابات ضمن دارا بودن مشروعیت لازم از سوی مردم، مسالمت‌آمیزترین شیوه در رسیدن به اریکه قدرت است.۴‌ –  انتخابات زمینه‌های لازم برای چرخش نخبگان و دگرگونی در بخش‌هایی از گروه حاکمه را به طور مستمر فراهم می‌کند. در یک نظام مردم‌سالار قدرت در چرخش است و به طور مداوم دست به دست شده و هیچ کس برای همیشه از دستیابی به قدرت محروم نمی‌شود.۵‌ – برگزاری انتخابات مشارکت‌آمیز و رقابتی، احساس مسئولیت نظام در مقابل خواست‌های جامعه را افزایش می‌دهد.۶‌ –  انتخابات و فضای شور رقابتی پیش از آن موجب افزایش آگاهی‌های سیاسی‌ـ اجتماعی ملت شده و فضای مناظرات و میتینگ‌های تبلیغاتی نامزدها، زمینه آگاهی مردم از وضعیت کشور در حوزه‌های مختلف را فراهم می‌آورد.۷‌ –  سازماندهی انتخابات واقعی با افزایش مشارکت و گسترش رقابت سیاسی بین گروه‌های مختلف سیاسی‌ـ اجتماعی،  بستری مناسب برای رقابت تشکل‌های موجود در جامعه به وجود می‌آورد و حتی شرایط و زمینه‌های لازم برای ظهور گروه‌های جدید سیاسی‌ـ اجتماعی فراهم می‌شود. بر اساس این، انتخابات به منزله عرصه مبارزه در رقابت گروه‌ها با بسط علایق سیاسی در بین آحاد مردم، آنها را با حقوق سیاسی خودشان آشنا کرده و باور شهروندان را به رعایت ارزش‌های مردم‌سالارانه تقویت می‌کند. از سوی دیگر، رقابت مسالمت‌آمیز بین گروه‌های سیاسی را برای تصاحب قدرت نهادینه کرده و موجب تقویت آنها می‌شود.۸‌ – در نهایت مهم‌ترین کارکرد ویژه انتخابات و مشارکت سیاسی مردم، خنثی‌سازی توطئه‌ها و تهدیدات دشمنان است که در عین حال موجب افزایش اقتدار نظام و امنیت ملی کشور شده و پیامدهای مثبت منطقه‌ای و بین‌المللی برای هر نظام سیاسی خواهد داشت.۱- مهمترین دستاورد شرکت در انتخابات چیست؟
آنچه به عنوان محور کلیدی بحث انتخابات می‌توان مورد توجه قرار گیرد، مسئله «کارآمدی» است. کارآمدی تا آنجا در مسئله مدیریت کشور اهمیت دارد که می‌توان شاخصه‌ای برای مشروعیت داشتن یا مشروعیت نداشتن کارگزاران در نظام اسلامی قرار گیرد. حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای درباره نسبت بین کارآمدی و مشروعیت می‌فرمایند: «مشروعیت همه‏ ما بسته به انجام وظیفه و کارآیی در انجام وظیفه است. بنده روی این اصرار و تکیه دارم که بر روی کارآیی‏ها و کارآمدی مسئولان طبق همان ضوابطی که قوانین ما متخذ از شرع و قانون اساسی است، بایست تکیه شود. هر جا کارآمدی نباشد، مشروعیت از بین خواهد رفت. اینکه ما در قانون اساسی برای رهبر، رئیس ‏جمهور، نماینده‏ مجلس و برای وزیر شرایطی قائل شده‏ایم و با این شرایط گفته‏ایم این وظیفه را می‏تواند انجام بدهد، این شرایط، ملاک مشروعیتِ برعهده گرفتن این وظایف و اختیارات و قدرتی است که قانون و ملت به ما عطا می‏کند.»(۳۱/۶/۱۳۸۳)
از یک منظر می‌توان گفت، همه ملاک‌ها و معیارهایی که برای انتخاب کارگزاران نظام اسلامی مشخص شده، معطوف به کارآمدی است؛ یعنی وجود ملاک‌ها و معیارها حتی در حاکم اسلامی نیز لازمه‌ رسیدن به اهداف حکومت اسلامی است. وگرنه خداوند متعال در این فکر نبوده است که برای افراد یا تباری خاص یا طبقه‌ خاص، شأنیتی متمایز از دیگران قائل شده و دیگران را به تبعیت از ایشان سوق دهد؛ چرا که در بحث حکومت اسلامی، مسئله‌ اصلی، پذیرش مسئولیت است؛ مسئولیتی که قرار است کاری را به انجام رساند که همانا تحقق اهداف حکومت دینی باشد؛ وگرنه ذات مسئولیت در نظام اسلامی برای فرد مسئول، جایگاه و شأن خاصی به همراه ندارد؛ به همین دلیل حضرت امام(ره) می‌فرمایند: «اینجا صحبت از مقام نیست بلکه صحبت از وظیفه است.» معظم‌له بر این باور هستند: «اگر مردم، کارآمدی را در مسئولان کشور مشاهده کنند، اعتقادشان به آنها و به نظام اسلامی و اسلام روزبه‌روز بیشتر خواهد شد.»(۱۳/۱۲/۱۳۸۱)
ایشان تأکید دارند: «آنچه که برای مردم در این انتخابات و همه‌ گزینش‌های ملی و انتخابات‌ها مهم است، این است که سطح کارآمدی نظام روزبه‌روز ارتقا پیدا کند؛ این اساس مسئله است. اگر مردم دنبال رئیس‌جمهور یا دنبال نماینده‌ مجلس می‌گردند یا دنبال دیگر کسانی هستند که می‌خواهند آنها را با انتخاب تعیین کنند، در پی آن هستند که انسان‌های کارآمدی را بر اریکه‌ مسئولیت بنشانند تا آنها بتوانند سطح کارآمدی نظام را افزایش بدهند و مشکلات مادی و معنوی مردم را حل کنند؛ این خواست مردم است. حالا گروه‌ها و احزاب و عناصر سیاسی هم هر کدام نقطه‌نظرهایی دارند؛ آن نقطه‌نظرات برای خودشان است. مردم می‌خواهند کسانی مسئولیت‌ها را به‌عهده بگیرند که دلسوز، با کفایت و کارآمد باشند. بحمدالله امروز کارهای زیادی شده؛ زیربناهای مهمی از کشور آماده‌ی بهره‌برداری شده است. بازوان قوی و باکفایت یک مسئول مؤمن و وفادار به آرمان‌های انقلاب‌ـ که آرمان‌های مردم است‌ـ خواهد توانست بسیاری از گره‌ها را باز کند؛ مردم دنبال این هستند.»(۲۴/۸/۱۳۸۳)
در نتیجه کارآمدسازی نظام جمهوری اسلامی را می‌توان مهمترین دستاورد انتخابات دانست. انتخاباتی که در آن رای دهندگان با آگاهی کامل و مبتنی بر فهم صحیحی از شرایط و نیازها و اولویت‌های کشور، به نامزدهایی رای دهند که شایسته ترین افراد برای تصدی قدرت در قوه مقننه باشند. لذا بنظر می‌رسد به جای توجه به مولفه‌های فرعی و بزرگنمایی برخی شاخصه‌های ثانوی و برای تعیین مجلسی که در دهه پنجم انقلاب اسلامی با وجود مشکلات متعدد و دشمنی های فراوان، راه دشواری را در پیش رو دارد، بیش از پیش به تشکیل مجلسی کارآمد با حضور نمایندگان باتجربه و کارآمد نیازمندیم و باید مراقب بود با شعار زدگی، کسانی را به مجلس نفرستیم که از توانایی لازم برای انجام امور نمایندگی در حد کافی برخوردار نیستند.
 ۲- در نگاه حضرت امام خمینی(ره) شرکت در انتخابات از چه اهمیتی برخوردار است؟
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی(ره) همواره در پیام‌ها و سخنرانی‌هایشان بر اهمیت انتخابات و ضرورت مشارکت حداکثری ملت در انتخابات تاکید داشتند.
ایشان درباره اهمیت شرکت مردم در انتخابات می‌فرمایند: «این وظیفه‌ای است الهی، وظیفه‌ای است ملی، وظیفه‌ای است انسانی، وظیفه‌ای است که ما باید به آن عمل بکنیم، همه‌مان باید در انتخابات شرکت بکنیم.»(۱۴/۱۲/۶۲)
امام خمینی(ره) درباره لزوم بالا بودن سطح مشارکت مردم می‌فرمایند: «شما چنانچه سطح رای‌تان از زمان سابق خدای نخواسته کمتر بشود، بوق‌های تبلیغاتی خارج و شکست خورده‌های فراری به خارج خواهند گفت که ایران از اسلام رو برگردانده و از جمهوری اسلامی روبر گردانده است» (۷/۷/۶۰)
آن حضرت همبستگی میان مردم را عامل اصلی خنثی نمودن توطئه‌های دشمنان در داخل و خارج می‌دانستند، لذا به دعوت همه اقشار ملت برای حضور در پای صندوق‌های رای پرداخته و می‌فرمایند: «عزیزان من! که امید نهضت اسلامی به شماست، در روز تعیین سرنوشت کشور بپاخیزید، و به صندوق‌ها هجوم آورید و آرای خود را در آنها بریزید و با کمال آرامش و مراعات کامل اخلاق انسانی – اسلامی، این امر مشروع را انجام دهید.» (۲۱/۱۲/۵۸)
حضرت امام(ره) به عنوان مرجه عالیقدر شیعه هشدار می‌دهند: «اگر خدای نخواسته بر اسلام یا کشور اسلامی از ناحیه عدم دخالت در سرنوشت جامعه لطمه و صدمه‏ای وارد شود، یک یک تمام ملت در پیشگاه خدای قهار توانا مسئول خواهیم بود و نسل‏های آینده که ممکن است از کناره‏گیری‏های کنونی مورد هزار گونه تجاوز واقع شوند ما را نبخشند. یکی از وظایف مهم شرعی و عقلی ما برای حفظ اسلام و مصالح کشور حضور در حوزه‏های انتخابیه و رای دادن به نمایندگان صالح و کاردان و مطلع بر اوضاع سیاسی جهان و سایر چیزهایی که کشور به آنها احتیاج دارد می‏باشد و مجلس محتاج به متخصصین رشته‏های مختلفی است که کشور احتیاج به آنها دارد.» (۲۲/۱۱/۶۲)۳- رهبر معظم انقلاب تاکید فراوانی بر حضور در انتخابات دارند. از نگاه ایشان برگزاری انتخابات پرشور چه دستاوردی برای کشور خواهد داشت؟
انتخابات یکی از نمادهای حاکمیت مردم در یک نظام سیاسی است. حضور و مشارکت بالای مردم در انتخابات گوناگون نماد رضایت آنها از حاکمیت و توانایی کارگزاران در مدیریت و اداره کشور است. افزایش رضایت و مشروعیت مردمی نظام سیاسی، اعتبار بین‌المللی را برای کشور به همراه داشته و نظام را در مواجهه با تهدیدات و زیاده‌خواهی‌های دشمنان توانا می‌کند. از سویی دیگر اعتماد به نفس و شجاعت مسئولان را برای تحقق برنامه‌ها و پیشبرد برنامه‌های توسعه بالا برده، آنان را در برنامه‌ریزی و تلاش همه‌جانبه برای ساختن کشور مصمم می‌کند.
با مروری بر رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی برخی از دستاوردهای برگزاری باشکوه انتخابات ریاست‌جمهوری را به شرح زیر می‌توان بررسی کرد:
۱ – تجلی تأثیرگذاری مردم در سرنوشت اجتماعی: «انتخابات جلوه‌ بسیار زیبا و جذاب مشارکت عمومی است؛ مؤثرترین وسیله برای این است که هر فردی بتواند آرمان‌ها و خواست‌ها و مطلوب خود را در قالب اجرایی قرار دهد و آن را به تحقق نزدیک کند. اگر کسی را طبق آرمان‌ها و آرزوهای خودتان انتخاب کردید، این امکان که آن آرزوها تحقق پیدا کند، به واقعیت نزدیک می‌شود. کسی که فکر می‌کنید برای تحقق خواست‌ها و آرزوها و گشودن گره‌های مهمی که برای شما در زندگی مطرح است، مناسب و شایسته است، وقتی او را انتخاب کردید، در واقع بلندترین قدم را برداشته‌اید، برای اینکه این مشکلات از بین برود.» (۱۱/۲/۱۳۸۴)
۲‌ –  نماد حاکمیت اسلام در کشور: «انتخابات از جهت دیگر هم مهم است، و آن این است که انتخابات نماد حرکت اسلامی در کشور ماست. انتخابات، هدیه‌ اسلام به ملت ماست. امام بزرگوار ما حکومت اسلامی به روش انتخاباتی را به ما یاد داد. حکومت اسلامی در ذهن‌ها و خاطره‌ها به شکل خلافت‌های موروثی به یادگار مانده بود؛ خیال می‌کردند حکومت اسلامی یعنی مثل خلافت بنی‌امیه و بنی‌عباس یا خلافت ترکان عثمانی؛ یک نفر با نام و شکل ظاهری خلیفه، اما با باطن و عمل فرعون و پادشاهان مستبد؛ بعد هم که از دنیا می‌رود، یک نفر را به جای خود معین کند. در ذهن مردم دنیا، حکومت اسلامی به این شکل تصویر می‌شد؛ که بزرگ‌ترین اهانت به اسلام و حکومت اسلامی بود. امام، حکومت اسلامی به روش انتخابات مردم و حضور مردم و تعیین منتخب مردم راـ که لب اسلام است‌ـ بار دیگر برای مردم ما معنا کرد و در جامعه‌ ما تحقق بخشید.»(۱۴/۳/۱۳۸۴)
۳‌ –  ایجاد مصونیت و اقتدار: «انتخابات می‌تواند برای کشور و ملت ما یک وسیله‌ مصونیت و یک نمودار اقتدار باشد و ملت و نظام اجرایی کشور را در مقابله‌ با چالش‌های گوناگون جهانی، از گذشته مستحکم‌تر کند. انتخابات می‌تواند نظام جمهوری اسلامی را جوان‌تر از آنچه هست، بکند. انتخابات پرشور از سوی مردم می‌تواند روز نویی را برای آنها رقم بزند. انتخابات، هم در صحنه‌ خارجی و در مقابل چشم بیگانگان، هم در صحنه‌ داخلی، و هم برای پیشرفت کشور، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین رویدادهاست.» (۱۱/۲/۱۳۸۴)
۴‌ –  ابطال‌کننده ترفندهای دشمنان انقلاب اسلامی: «کسانی که با نظام جمهوری اسلامی و با هویت اسلامی ملت ایران به شدت مخالفند و آن را بر خلاف منافع خودشان می‌دانند، به خاطر پشتیبانی مردم از نظام جمهوری اسلامی، درمانده‌اند؛ و الا قدرت‌های مادی دنیا بمب اتم و توپ و تانک و اراده‌های خبیث و خدانشناسی و بی‌رحمی و سنگدلی کم ندارند. آن چیزی که تا امروز مثل سدی جلوی تعرض آنها را به نظام جمهوری اسلامی گرفته، حضور شما مردم است. حضور مردم در روز انتخابات، حضوری واضح‌تر از همه جای دیگر است. همه‌ مردم کشور پای صندوق‌های رأی می‌آیند و می‌توانند بیایند؛ این یک حضور همگانی است. هر کس پای صندوق رأی می‌آید، در واقع رأی به جمهوری اسلامی، رأی به قانون اساسی و رأی به مواد غیرقابل تغییر قانون اساسی‌ـ یعنی اسلام و ارزش‌های اسلامی‌ـ می‌دهد. حضور مردم، یعنی دفاع از جمهوری اسلامی؛ یعنی دفاع از قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی. این برای دشمنان ملت ایران مطلوب نیست؛ لذا سعی می‌کنند حضور مردم را کم رنگ کنند.»(۲۵/۳/۱۳۸۴)
 ۴- چرا شرکت در انتخابات به معنای رای به نظام اسلامی است؟
واقعیت در حوزه مسائل سیاسی آن است که مشارکت مردم در هر انتخاباتی به نوعی پذیرش چارچوب نظام سیاسی و اعتماد به آن است. به واقع اگر ملت به نظام سیاسی، قوانین و انتخابات آن اعتماد نداشته باشد، حاضر نخواهد شد در آن چارچوب بازی کند، پای صندوق‌های رأی بیاید، نامزدی را از میان نامزدهای احراز صلاحیت شده برگزیند و به وی رأی دهد. به همین سبب است که ضد انقلاب در طول چهار دهه اخیر همواره تلاش کرده است توده‌ها را متقاعد کند به دلیل وجود برخی نابسامانی‌ها، مشروعیت نظام را نشانه بروند و با حضور نداشتن در پای صندوق‌های رأی، به نوعی رأی منفی خود را به نظام سیاسی کشور اعلام کنند. سیاست سوخته‌ای که تاکنون در هیچ انتخاباتی نتیجه نداده است.
اتفاقاً، گذشت زمان در طول دو دهه اخیر از روندی برعکس حکایت دارد، به نحوی که در ادوار انتخابات شاهد رشد فزاینده جمعیت شرکت‌کننده هستیم. این نشان می‌دهد نسل سوم انقلاب به خوبی دانسته است وجود برخی ضعف‌ها و ناکارآمدی‌ها از طریق قهر با صندوق‌ها و بازی در پازل دشمن حل نمی‌شود، بلکه اتفاقاً با اعتماد به نظام سیاسی و حضور و مشارکت در صحنه انتخابات، ضمن تأیید جمهوری اسلامی می‌تواند بر ضعف‌ها غلبه کند و نامزدهای مطلوب خود را به قدرت رساند تا چاره‌ساز مشکلات و تأمین‌کننده مطالبات باشند.
رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی می‌فرمایند: «هر رأیی که شما به یکی از این نامزدهای محترم بدهید، رأی به جمهوری اسلامی داده‌اید. رأی به هر نامزدی، رأی به جمهوری اسلامی است؛ رأی اعتماد به نظام و سازوکار انتخابات است»(۱۴/۳/۱۳۹۲)۵- انتخابات مطلوب، از چه ویژگی‌هایی برخوردار است؟
انتخابات مطلوب انتخاباتی است که دارای مؤلفه‌های متعددی به طور توأمان باشد و از دل یک رقابت سیاسی صحیح و سالم بیرون بیاید. به فرموده رهبر معظم انقلاب اسلامی: «رقابت سالم این است که همه خوب بازی کنند، همه خوب حرکت کنند.»
فراموش نکنیم مجلس مطلوب نیز از دل انتخابات مطلوب حاصل خواهد شد؛ لذا با رعایت این ملاحظات خواهیم توانست انتخاباتی در تراز انقلاب اسلامی در ابتدای دهه پنجم محقق کنیم:
۱ – تلاش برای مشارکت حداکثری: تلاش برای تحقق مشارکت حداکثری و آوردن همه اقشار ملت به پای صندوق‌های رأی، یکی از ملاحظاتی است که باید مقدم بر رأی آوردن این یا آن جناح لحاظ شود و همه فعالان سیاسی باید به مثابه یک شاخص مهم در منافع ملی به آن توجه کنند؛ لذا هر اقدامی که به این اصل حیاتی در انتخابات لطمه زند باید کنار گذاشته شود.
دشمن در این روزها به شدت این مشارکت حداکثری را نشانه گرفته است. اغتشاشات طراحی شده به بهانه گرانی بنزین اقدامی همه‌جانبه برای بی‌اعتمادسازی و کاهش مشارکت سیاسی مردم در انتخابات بود که برای خنثی‌سازی عوارض آن باید تلاش دوچندان داشت.
۲ – آرامش انتخابات: حفظ آرامش انتخابات یکی از دغد‌غه‌هایی است که برای تحقق آن همه گروه‌های سیاسی باید تلاش کنند. انتخابات همواره باید مظهر وحدت و انسجام ملی باشد و لازمه و نشانه آن وجود آرامش در انتخابات است. تشنج، درگیری و ناامن‌سازی فضای انتخاباتی، اقداماتی است که از تبدیل فرصت انتخاباتی به تهدیدی برای انسجام و امنیت ملی کشور حکایت دارد. اقدامی که معمولاً با تحرکات و سناریوهای طرح‌ریزی شده در بیرون از مرزها و حمایت ایادی داخلی دشمن و غفلت و سوءتدبیر جناح‌های سیاسی داخلی و گاه هواداران نامزدها به وجود می‌آید.
۳ – حفظ سلامت انتخابات: ملاحظه دیگر با توجه به افزایش فعالیت‌های انتخاباتی، تلاش برای حفظ سلامت رقابت‌های انتخاباتی در چارچوب اخلاق است. مسائلی، از قبیل پرهیز از دروغ، تهمت و افترا، تخریب، بزرگ‌نمایی مشکلات، اسراف، هزینه‌های غیر شرعی، دادن وعده‌های غیر واقعی، خرید رأی و… نمونه‌هایی از دغدغه‌هایی است که توجه به آن می‌تواند متضمن سلامت انتخابات باشد. باید به این اصول در سطوح مختلف رقابت انتخاباتی، همچون تبلیغات، مناظرات و گفت‌وگوها و مصاحبه‌ها با رسانه‌های مختلف، یادداشت‌ها و تحلیل‌های مطبوعات وابسته به جریان‌های سیاسی و همچنین رقابت نزد طرفداران و هواداران توجه شود.
۴ –  صیانت از رأی ملت: صیانت از رأی ملت و حفظ سلامت برگزاری انتخابات یکی از دغدغه‌های مهم در این زمینه است. فراموش نباید کرد که رأی ملت امانتی است که در اختیار مسئولان امر قرار دارد و ایشان موظفند با تمام توان در حفظ و سلامت آن بکوشند. سلامت انتخابات هم به مرحله پیش از انتخابات و هم حین انتخابات و هم پس از انتخابات توجه دارد. به واقع باید به تمام فرایند انتخابات از زمان آغاز فعالیت سیاسی جناح‌ها تا اعلام و تأیید نتایج نهایی انتخابات توجه شود. مسئولیت حفظ سلامت انتخابات تنها با ستاد انتخابات کشور و شورای نگهبان نیست، بلکه همه جناح‌های س