در میان ماه های قمری سه ماه رجب و شعبان و رمضان از بقیه ماه ها با فضیلت ترند و اعمال عبادی در آن ماه ها ثواب مضاعف دارد. حضرت رسول الله صلی الله و علیه و آله در مورد این سه ماه می فرمایند: «ماه رجب ماه خداست و ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امت من.» [۱]
و نیر درباره فضیلت ماه رجب فرموده اند: «آگاه باشید که رجب، ماه ساکت خداوند است است (شَهْرُ اللَّهِ الْأَصَمُّ) و آن، ماه با عظمتی است و ماه رجب را (اصم) نامیده‌اند؛ چون هیچ ماهی در احترام و فضیلت، به آن نمی رسد. در زمان جاهلیت مردم، این ماه را بزرگ می شمردند. پس هنگامی که اسلام هم آمد، بر بزرگی و فضیلت آن افزود.»[۲]
ماه رجب ماه آمرزش، رحمت و استجابت دعا
پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در بیانی فرمودند: «رجب ماه ریزان خداست؛ (شَهرُ اللّهِ الأصَبُّ) خداوند در این ماه رحمت [خود] را بر بندگانش فرو می ریزد.» [۳]و نیز در روایت دیگری فرمودند: «خداوند متعال، در آسمان هفتم، فرشته‌ای را مأمور کرده است که به او، “داعی” می‌گویند و چون ماه رجب فرا می‌رسد، آن فرشته، هر شبِ آن ماه را تا صبح، ندا می‌دهد: “خوشا بر ذاکران، خوشا بر اطاعت‌کنندگان”خداوند متعال نیز می‌فرماید: “من، همنشین کسی هستم که با من، همنشین باشد و مطیع کسی هستم که اطاعتم کند و آمرزنده کسی هستم که از من، آمرزش بخواهد. ماه، ماه من است و بنده، بنده من و رحمت، رحمت من. هر کس در این ماه مرا بخوانَد، پاسخش می دهم و هر کس از من [چیزی] بخواهد، به او می دهم و هر که از من هدایت بخواهد، راهنمایی اش می‌کنم. این ماه را رشته ای بین خودم و بندگانم قرار داده‌ام. هر کس به این رشته (ریسمان) چنگ زند، به من می رسد.» [۴]
ثواب شب زنده داری در ماه رجب
یکی از چند شبی که شب زنده داری در آن توصیه شده است شب اول ماه رجب است. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در این‌باره فرموده‌اند: «این، مرا خوشحال می‌کند که هر شخص در طول سال، چهار شب را به عبادت بپردازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اوّل ماه رجب».[۵]
ثواب روزه گرفتن در ماه رجب
از سوی بزرگان دین بر روزه گرفتن در ماه رجب تأکید فراوانی شده است. مثلاً پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند: «در بهشت قصری وجود دارد که فقط کسی که ماه رجب را روزه بگیرد می‌تواند وارد آن شود.»[۶]
در روایت دیگری حضرت امام موسی کاظم علیه‌السلام می‌فرمایند: «رجب نام نهری است در بهشت که از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‌تر است، هر کس یک روز از رجب را روزه بگیرد، خداوند از آن نهر به او می‌نوشاند».[۷]
ثواب روزه روز اوّل ماه رجب
از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که فرمودند: «حضرت نوح علیه‌السلام روز اوّل ماه رجب سوار کشتی شد، و به همراهان خود فرمان داد آن روز را روزه بگیرند، و فرمود هر کس این روز را روزه بگیرد، آتش دوزخ به فاصله یک سال راه از او دور می‌شود.» [۸]
ثواب روزه روز عید مبعث
امام رضا علیه‌السلام در این باره می فرمایند: «خداوند حضرت محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله را در بیست و هفتم ماه رجب به نبوت و پیامبری مبعوث نمود. از این رو، روزه گرفتن در آن روز مانند هفتاد سال روزه گرفتن است.» [۹]
ثواب روزه روز اول و نیمه و آخر ماه رجب
حضرت باقر علیه‌السلام فرمود: «هرکس روز اول و یا وسط و یا آخر ماه رجب را روزه بگیرد خداوند بهشت را برای او واجب می‌گرداند و او را در بهشت همنشین ما قرار می‌دهد؛ و هر کس دو روز از ماه رجب را روزه بگیرد به او گفته می شود گذشته های تو بخشوده گردید، عمل خود را از سر بگیر؛ و هر کس سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد به او گفته می‌شود گذشته و آینده تو بخشیده شد، پس برای هر کس می خواهی از برادران و اهل معرفت خود شفاعت کن؛ و هر کس هفت روز از ماه رجب را روزه بگیرد درهای هفتگانه دوزخ به روی او بسته می‌شود؛ و هر کس هشت روز از ماه رجب را روزه بگیرد درهای هشتگانه بهشت به روی او گشوده می‌گردد و از هر دری از درهای بهشت که بخواهد می‌تواند وارد شود.»[۱۰]
کسانی که برای روزه گرفتن عذر دارند
یک روایت مفصلی وجود دارد از نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله که ثواب روزه گرفتن در ماه رجب را به تعداد روزها بیان فرموده به این صورت که اگر یک روز از ماه رجب را روزه بگیری ثوابش فلان است و اگر دو روز روزه بگیری فلان تا اینکه اگر ۳۰ روز ماه رجب را روزه بگیری ثوابش فلان است.در این بین کسی پرسید: «ای پیامبر خدا، اگر کسی به دلیل ضعف یا بیماری نتوانست ماه رجب را روزه بگیرد، یا زنی بود که پاک نبود، چه کند که به این ثواب‌ها که بیان کردید برسد؟» حضرت فرمود: «هر روز گرده نانی به بینوایان صدقه دهد. سوگند به آن کسی که جانم به دست اوست، اگر کسی هر روز این صدقه را بدهد، به تمام آنچه گفتم و به بیشتر از آن خواهد رسید، و اگر همه خلق آسمان‌ها و زمین جمع شوند تا اندازه اجر او را اندازه بگیرند، از عهده اندازه گیری یک‌دهم آن فضایل و درجاتی که در بهشت به آن‌ها می رسد هم بر نخواهند آمد.»
در این بین یک نفر دیگری پرسید: «ای رسول خدا، اگر کسی نتوانست این صدقه را بدهد چه کند که به این ثواب ها که بیان فرمودید برسد؟» فرمود: «در هر روز از ماه رجب تا روز سی ام صدبار این تسبیح را بگوید: “سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لَا ینْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ هُوَ لَهُ أَهْل” »[۱۱]
پی نوشت:
[۱]. أَلَا وَ إِنَّ رَجَبَ شَهْرُ اللَّهِ وَ شَعْبَانَ شَهْرِی وَ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرُ أُمَّتِی/ فضائل الأشهر الثلاثه، ص: ۲۴
[۲]. أَلَا إِنَّ رَجَبَ شَهْرُ اللَّهِ الْأَصَمُّ وَ هُوَ شَهْرٌ عَظِیمٌ وَ إِنَّمَا سُمِّی الْأَصَمَ لِأَنَّهُ لَا یقَارِنُهُ شَهْرٌ مِنَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حُرْمَهً وَ فَضْلًا وَ کانَ أَهْلُ الْجَاهِلِیهِ یعَظِّمُونَهُ فِی جَاهِلِیتِهَا فَلَمَّا جَاءَ الْإِسْلَامُ لَمْ یزْدَدْ إِلَّا تَعْظِیماً وَ فَضْلا./ فضائل الأشهر الثلاثه، ص: ۲۴
[۳]. رَجَبٌ شَهرُ اللّهِ الأصَبُّ، یصُبُّ اللّهُ فیهِ الرَّحمَهَ علی عِبادِهِ./عیون أخبار الرِّضا: ۲/ ۷۱/ ۳۳۱.
[۴]. إنَّ اللّهَ تَعالی نَصَبَ فِی السَّماءِ السّابِعَهِ مَلَکا یُقالُ لَهُ: الدّاعی، فَإِذا دَخَلَ شَهرُ رَجَبٍ یُنادی ذلِکَ المَلَکُ کُلَّ لَیلَهٍ مِنهُ إلَی الصَّباحِ: طوبی لِلذّاکِرینَ! طوبی لِلطّائِعینَ ویَقولُ اللّهُ تَعالی: أنا جَلیسُ مَن جالَسَنی، ومُطیعُ مَن أطاعَنی، وغافِرُ مَنِ استَغفَرَنی، الشَّهرُ شَهری، وَالعَبدُ عَبدی، وَالرَّحمَهُ رَحمَتی، فَمَن دَعانی فی هذَا الشَّهرِ أجَبتُهُ، ومَن سَأَلَنی أعطَیتُهُ، ومَنِ استَهدانی هَدَیتُهُ، وجَعَلتُ هذَا الشَّهرَ حَبلًا بَینی وبَینَ عِبادی؛ فَمَنِ اعتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إلَیَ./الإقبال: ج ۳ ص ۱۷۴، بحار الأنوار: ج ۹۸ ص ۳۷۷ ح ۱.
[۵]. «یعجِبُنی أن یفَرِّغَ الرَّجُلُ نَفسَهُ فِی السَّنَهِ أربَعَ لَیالٍ: لَیلَهَ الفِطرِ، ولَیلَهَ الأَضحی، ولَیلَهَ النِّصفِ مِن شَعبانَ، وأوَّلَ لَیلَهٍ مِن رَجَبٍ»/الجعفریات: ۴۶، فضائل الأشهر الثلاثه: ۴۶/ ۲۳،
[۶]. إنَّ فی الجَنّهِ قَصْرا لا یدخُلُهُ إلّا صُوّامُ رَجَبٍ./ بحار الأنوار: ۹۷/ ۴۷/ ۳۲.
[۷]. رَجَبٌ نَهَرٌ فِی الْجَنَّهِ أَشَدُّ بَیاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ مَنْ صَامَ یوْماً مِنْ رَجَبٍ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ ذَلِک النَّهَر/ فضائل الأشهر الثلاثه، ص: ۲۳
[۸]. إِنَّ نُوحاً رَکبَ السَّفِینَهَ أَوَّلَ یوْمٍ مِنْ رَجَبٍ فَأَمَرَ مَنْ مَعَهُ أَنْ یصُومُوا ذَلِک الْیوْمَ وَ قَالَ مَنْ صَامَ ذَلِک الْیوْمَ تَبَاعَدَتْ عَنْهُ النَّارُ مَسِیرَهَ سَنَهٍ./فضائل الأشهر الثلاثه، ص: ۲۲
[۹]. بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً لِثَلَاثِ لَیالٍ مَضَینَ مِنْ رَجَبٍ فَصَوْمُ ذَلِک الْیوْمِ کصَوْمِ سَبْعِینَ عَاماً./ فضائل الأشهر الثلاثه، ص: ۲۱
[۱۰]. مَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ یوْماً وَاحِداً مِنْ أَوَّلِهِ أَوْ وَسَطِهِ أَوْ آخِرِهِ أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ الْجَنَّهَ وَ جَعَلَهُ مَعَنَا فِی دَرَجَاتِنَا [دَرَجَتِنَا] یوْمَ الْقِیامَهِ وَ مَنْ صَامَ یوْمَینِ مِنْ رَجَبٍ قِیلَ لَهُ اسْتَأْنِفْ فَقَدْ غُفِرَ لَک مَا مَضَی وَ مَنْ صَامَ ثَلَاثَهَ أَیامٍ مِنْ رَجَبٍ قِیلَ لَهُ غُفِرَ لَک مَا مَضَی وَ مَا بَقِی فَاشْفَعْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْ مُذْنِبِی إِخْوَانِک وَ أَهْلِ مَعْرِفَتِک [مَغْفِرَتِک] وَ مَنْ صَامَ سَبْعَهَ أَیامٍ مِنْ رَجَبٍ أُغْلِقَتْ عَنْهُ أَبْوَابُ النِّیرَانِ السَّبْعَهُ وَ مَنْ صَامَ ثَمَانِیهَ أَیامٍ مِنْ رَجَبٍ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجِنَانِ الثَّمَانِیهُ فَیدْخُلُهَا مِنْ أَیهَا شَاء/ فضائل الأشهر الثلاثه، ص: ۱۹
[۱۱]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص: ۵۸
