این هفته هم با تمام دغدغه های ریز و درشتش، با همه ی اتفاقات خوب و بدش گذشت و دوباره به آخر آن رسیدیم … شب جمعه و روزها و وقت هایی که ما زندگان از آن ها سرسری عبور می کنیم و ارزش آن را حتماً آن هایی بیشتر می دانند که دستشان از این دنیا کوتاه شده و آرزو می کنند که ای کاش فرصتی دیگر داشتند تا توشه ی خویش را پربارتر کنند؛ «هَلْ اِلَى مَرَدِّ مِنْ سَبِیْل»؛ (آیا راهى به سوى بازگشت وجود دارد؟) (۴۴ سوره شوری) در جایی دیگر می گویند: (اى کاش بار دیگر به دنیا بازگردیم و از نیکوکاران باشیم)؛ «اَو تَقُولُ حِیْنَ تَرَى الْعَذابَ لَو اَنَّ لِی کَرَّهً فَاَکُونَ مِنَ الْمحْسِنِیْنَ» (۵۸ سوره زمر)
در سوره «مومنون» آیه۱۰۷ از قول عده ای آمده است: «رَبَّنا اَخْرِجْنا مِنْها فَاِنْ عُدْنا فَاِنّا ظالِمُونَ»؛ (پروردگارا! ما را از دوزخ بیرون فرست، اگر بار دیگر بازگشت کردیم ما مسلماً ظالم و ستمگریم)!
و گروهى نیز به هنگامى که فرشتگان مرگ را مى بینند، مى گویند: «رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّى اَعْمَلُ صالِحاً فِیْما تَرَکْتُ»؛ (پروردگارا! مرا باز گردانید، شاید در آنچه کوتاهى نمودم و ترک گفتم عمل صالحى انجام دهم)
اما در همه جا با «کَلاّ»؛ (چنین چیزى ممکن نیست) و یا تعبیرات مشابهى روبه رو مى شوند. …
باید بدانیم که این روزها و ساعاتی که در آن هستیم، ایام با ارزشی است مخصوصاً روزها و ایام خاصی چون شب جمعه … مهم تر آنکه بدانیم این فرصت ها به سرعت در حال عبور و تمام شدن هستند و اگر غنیمت ندانیم حتما ضرر بزرگی کرده ایم.
سخن از شب جمعه به میان آمد، این شب هم برای ما انسان هایی که زنده ایم و فرصت داریم تا برای خود ره توشه های ارزشمندی جمع کنیم، با ارزش است و هم برای عزیزانی که در میان ما نیستند و با چشم امیدی که به نسل و بازماندگانشان دارند، تا از این طریق چراغی برای تاریکی هایشان فرستاده شود.
سخن از اموات و عزیزان از دست رفته شد . عزیزانی که روزی همه ی زندگی و وجودمان بودند، کسانی که بدون هیچ حرفی نگرانی و غم و غصه و ناامیدی را از چشمانمان می خواندند و با حرف هایشان امید را برایمان زنده می کردند … بله، از پدران و مادران مهربانی صحبت می کنم که عده ای این نعمات را از دست داده اند … سخن امروز ما با عزیزانی است که از نعمت پدر و مادر یا یکی از آن ها محروم هستند.
همه ی ما در زندگی هایمان دچار گیر و گرفتاری هایی شده ایم ، در این شرایط یکی از نسخه هایی که به تاکید و توصیه ی بزرگان برای رفع این گرفتاری آمده است؛ این است که به هنگام گرفتاری به دست بوسی پدر و مادرت برو تا گشایشی حاصل شود و به تجربه هم این تأثیر به جد دیده شده که گشایش های بسیار مجربی اتفاق افتاده، حال سؤال این است که این خیری که در حیات پدر و مادر هست، آیا در زمانی که از دنیا نیز می روند این خیر برای فرزندان ادامه دارد یا خیر؟
حتما قبول دارید که هر اندازه فردی به انسان نزدیک تر باشد، مسئولیت انسان نسبت به او بیشتر است. در این میان هیچ کس از پدر و مادر به ما نزدیک تر نبوده و نیست و این موضوع را حتی خدای مهربان در قرآن کریم بیان کرده است ؛ وَ قَضی رَبُّک اَلاّ تَعْبُدُوا اِلاّ اِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ اِحْساناً
شخصی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ می پرسد بهترین اعمال چیست؟ حضرت می فرمایند: «نماز در وقت، نیکی با پدر و مادر و جهاد در راه خدا» [محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۴، باب ۲، حوادث ۹۹٫]
این نکته شایان ذکر است که احسان و نیکی به والدین انجام یکی سری از وظایف در قبال آن ها اختصاص به زمان حیات آنها ندارد، بلکه اگر وفات نمودند نیز جای احسان باقی است و انسان نسبت به آنها بی تکلیف و مسئولیت نیست.
در روایتی داریم که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: پدر یا مادر فردی از دنیا می رود، در حالی که این فرزند عاق والدین بوده و حقوق آنان را به جا نیاورده است؛ اما بعد از مرگ آنان پیوسته به آنان دعا کرده، استغفار می کند. (برای آنان اعمال نیک انجام می‌دهد) خدای متعال چنین فرزند تلاشگر را در ردیف ابرار قرار می دهد.[ کنز العمال، ج۱۶، ص۴۷۸]
در ادامه به یک سری از این وظایف که در روایات و احکام اسلامی به عنوان حق واجب و یک سری دیگر به عنوان مستحبات مؤکد آمده می پردازیم:
– انجام تکالیف پدر که در حال حیات خود به عللی ترک نموده است، بر پسر بزرگ تر واجب است.[ در این خصوص مراجعه شود به توضیح‌المسائل مراجع عظام تقلید، احکام نماز و روزه قضا.]
– همچنین بر فرزندان دیگر و نیز قضای اعمال واجب مادر در صورتی که به انجام آن وصیت کرده باشد.
– اگر پدر و مادر به دیگران بدهکار است، انسان وظیفه دارد که بدهی و دین آنها را ادا نماید. در روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ در این زمینه آمده است: و یقضی عنهما الدین [محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۴، باب ۲، حدیث ۹۶٫]
– یک سری از اعمال نیز مستحبات است که انجام آن ها در حق پدر و مادری که دستشان از دنیا کوتاه است ، تأکید شده چنانچه امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: «چه چیز مانع می‌شود که شما نسبت به پدر و مادر نیکی کنید. زنده باشند یا مرده، در صورت مرگ آنها فرد می تواند از جانب آنها نماز بخواند، صدقه دهد، حج گذارد و روزه بگیرد. [محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۴، باب ۲، ح۷٫]
کلام آخر
خیراتی که برای پدر و مادر نثار می شود، نماز و روزه و اطعامی که صورت می گیرد، این ها علاوه بر اینکه برای پدر و مادر اثرات فراوانی دارد برای خود فرزند هم برکت دارد . [به نقل از بیانات دکتر محسن میرباقری، مفسر قرآن در برنامه عطر عاشقی]
در روایتی امام صادق (علیه السلام) به نقل از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرماید: «به زیارت قبور رفتگانتان بروید؛ زیرا آنان از زیارت شما خوشحال می شوند. انسان باید بعد از آن که بر سر قبر پدر و مادر خود برایشان دعا کرد حاجت خود را [از خدا] بخواهد.» [کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۳، ص ۲۳۰]
