کودکان و نـوجوانانی که مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته‌اند، می‌توانند از یـک سـری اختـلالات روانـــی و رفتاری به اشدت کم و زیاد هم در کوتاه مدت و هم در دراز مـدت رنـج بـبـرنـد. از جـمله ایـن مشـکلات می‌توان بـه افـسردگـی، اضطـراب، احساس گناه، ترس، اختلالات جنسی، و گوشه گیری اشـاره کرد. بستـه به‌شدت حـادثـه، قــربانیان آزار و اذیت جنسی می‌توانند ترس و اضطراب خاصـی نسبت به جنـس مـخـالـف خـود داشتـه بـاشنـد و از خـود رفـتــارهای جنسی نامتعادل بروز دهند.
اما به هر حال یکی از دلایل عدیده‌ای که یک کودک را می‌تواند در معرض آسیب‌های جنسی قرار دهد، ناآگاهی است. ناآگاهی او از مسائل جنسی، و چگونگی واکنش نشان دادن نسبت به میل جنسی از جانب کودک.
تأثیرهای ابتدایی و موقتی سوء استفاده جنسی تا ۲ سال پس از اتمام آزار و اذیت ادامه خواهد داشت. این تأثیرات بسته به شرایط و مراحل رشد کودک، مختلف میباشد، اما به‌طور کلی می‌توان اظهار داشت که شامل موارد زیر هستند: رفتارهای بازگشتی در کودک (مانند مکیدن انگشتان و خیس کردن جای خواب)، اختلالاتی پیرامون خواب، مشکلات خوراکی، مشکلات رفتاری و تحصیلی در مدرسه، و عدم مشارکت در فعالیت‌های جمعی مدرسه و اجتماع.
از سوی دیگر مشکلاتی که پیرو سوء استفاده‌های جنسی در افراد ایجاد می‌شود، می‌تواند تا مدت‌ها ادامه داشته باشد و حتی تا دوران بزرگ‌سالی نیز به قوت خود باقی بماند. افرادی که در کودکی خود به نحوی مورد سوء استفاده‌های جنسی قرار گرفته‌اند در بزرگ‌سالی دچار افسردگی می‌شوند. به‌علاوه میزان بالای اضطراب در این‌گونه افراد می‌تواند منجر به ایجاد رفتارهای مخرب نظیر شراب خواری، استفاده از مواد مخدر، حملات ناگهانی استرس، اختلالات اضطراب محیطی، و بی‌خوابی شود. بسیاری از قربانیان در زمان بزرگ‌سالی با شریک جنسی خود مشکل پیدا می‌کنند و از نظر جنسی قادر به دنبال کردن زندگی سالمی نخواهند بود.
قربانی کردن مجدد نیز از دیگر عوارضی است که این‌گونه افراد مرتکب آن می‌شوند. تحقیقات گویای این مطلب هستند که قربانیان آزار و اذیت جنسی در دوران کودکی به‌احتمال زیاد در بزرگ‌سالی خود به دیگران تجاوز می‌کنند و یا در روابط جنسی سوء استفاده گرایانه شرکت می‌نمایند.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت که تأثیرات ناخوشایند سوء استفاده‌های دوران کودکی از وسعت بسیار زیادی برخوردار است. می‌توان گفت که این مسئله دارای یک سری علائم و نتایج خاصی است و همه قربانیان تجربه مشابهی ندارند. برخی از کودکان حتی گزارش کرده‌اند که از نظر فیزیکی درد کمی را احساس نموده‌اند و یا حتی به‌کلی دردی نداشته‌اند، اما ممکن است این حرف‌ها را به این خاطر زده باشند که ترسیده بودند و یا از بیان احساسات اصلی‌شان خودداری می‌کنند تا به نحوی بتوانند با انجام این کار به‌عنوان یک مکانیسم به مشکل خود فائق آیند. سایر کودکان ممکن است چیزی به نام “تأثیر خواب رو” داشته باشند، به این ترتیب که در ابتدای حادثه هیچ گونه آسیب و اذیتی را احساس نمی‌کنند اما در دوره‌های بعدی زندگی خود با مشکلات جدی مواجه می‌شوند.
آیا کودک می‌تواند از آزار و اذیت جنسی بهبودی پیدا کند؟
در بررسی تأثیرات سوء آزار و اذیت‌های جنسی، محققان و روانشناسان به نتایجی دست پیدا کردند که به‌واسطه آن می‌توانند تا حدودی تأثیرات این حادثه ناگوار را در زندگی قربانیان کاهش دهند. البته این امر نیازمند تحقیقات گسترده‌تر در این زمینه میباشد، اما به هر حال از عوامل دخیل در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: سن کودک، مدت زمان، تعداد دفعات، شدت آزار و اذیت، میزان فشار بکار گرفته شده، و ارتباط آزار دهنده جنسی با کودک.
تعبیر و تفسیر کودک از آزار جنسی و سرعت در میان گذاشتن آن با سایرین نیز از دیگر عواملی است که می‌تواند بر روی عواقب کوتاه مدت و دراز مدت سانحه تأثیر بسزایی بگذارد. کودکانی که می‌توانند به یک بزرگ‌سال قابل اعتماد جریان را بازگو کنند در مقایسه با کودکانی که قضیه را همچنان بازگو نشده نگه می‌دارند، با آسیب کمتری مواجه خواهند شد. همچنین کودکانی که به‌محض قربانی شدن قضیه را بازگو می‌کنند، خیلی کمتر از کودکانی که این مطلب را برای سال‌ها مانند یک راز نگه می‌دارند لطمه می‌بینند.
برخی از محققان در پی پاسخ دادن به این سؤال هستند که آیا این امکان وجود دارد که فرد مورد آزار جنسی قرار گرفته، بتواند به‌طور کامل بهبود پیدا کند یا خیر. مطالعه بر روی کودکان و نوجوانانی که مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته‌اند، نشان می‌دهد که حمایت از جانب خانواده، حمایت از جانب اقوام، عزت نفس بالا، و داشتن روحیه مذهبی می‌توانند در کمک کردن به آن‌ها در بهبود از آسیب و صدمه مؤثر باشد.
قربانیان باید سعی کنند هر طور که شده از هر گونه احساس گناهی چشم پوشی کنند. برخی از قربانیان گزارش کرده‌اند که پیوستن به کارگاه‌ها و کنفرانس‌های مربوط به آزار و اذیت جنسی کودکان، مطالعه در این مورد، و مشورت با روان‌پزشک می‌تواند به آن‌ها کمک کند و سبب شود که راحت‌تر به زندگی نرمال گذشته خود باز گردند.
تحقیقات همچنین اثبات کرده‌اند که مقوله زمان نیز در این مبحث یکی از کلیدی‌ترین فاکتورها برای بهبودی محسوب می‌شود.
مشاوره و سایر سرویس‌های پشتیبانی نیز در این میان خالی از تأثیر نخواهند بود. یکی از مهم‌ترین عوامل بهبود کودک به نحوه مادری و حمایت خانوادگی کودک باز می‌گردد. (البته این امر در شرایطی مطرح می‌شود که شخص آزار دهنده یکی از اعضای خانواده نباشد و اگر بوده، خانواده را ترک کرده باشد.)
حمایت از کودکان در برابر آزار و اذیت جنسی
نصیحت کلیشه‌ای “با غریبه‌ها صحبت نکن” در این مورد کاربردی ندارد. بسیاری از افرادی که دست به سوء استفاده جنسی می‌زنند معمولاً جزء آشناهای کودک هستند.
به بچه‌ها آموزش ندهید که اقوام و یا بستگان را ببوسند و آن‌ها در آغوش بگیرند. اجازه دهید محبت و علاقه خود را آن طور که می‌خواهند به دیگران نشان دهند.
به کودکان آموزش‌های ابتدایی جنسی را یاد بدهید. به آن‌ها بگویید که هیچ کس حق ندارد قسمت‌های “خصوصی” بدن آن‌ها را لمس کند. اگر والدین در مورد بازگو کردن یک چنین مسائلی با کودک خود راحت نیستند می‌توانند از یک متخصص و یا یک مشاور کمک بگیرند.
با فرزندان خود ارتباط تنگاتنگی برقرار کنید. آن‌ها را تشویق کنید که در مورد ندانسته‌های خود از شما سؤال بپرسند و تجربیات خود را با شما در میان بگذارند. به آن‌ها اهمیت اطلاع دادن را آموزش دهید.
سعی کنید دوستان کودک و خانواده‌هایشان را به‌خوبی بشناسید.
به آن‌ها یاد بدهید که رابطه جنسی از طرف بزرگ‌ترها بد و خلاف قانون است. باید به آن‌ها آموزش دهید که در صورت مشاهده هر گونه رفتار مشکوکی سریعاً به شما اطلاع دهند.
به آن‌ها آموزش دهید که هیچ وقت اجازه ندارند بدون شما سوار ماشین کسی بشوند، حتی اگر آشنا باشد.
به آن‌ها بگویید که بدنشان مال خودشان است و اشکالی ندارد که اگر دوست نداشته باشند کسی آن‌ها را بغل کند و یا هر گونه ارتباط لمسی دیگری با آن‌ها برقرار کند.
به یاد داشته باشید که حتماً لازم نیست برای سوء استفاده جنسی فرد به‌زور متوسل شده باشد. کودکان به‌راحتی اعتماد می‌کنند و به دلیل وابستگی، نیاز به تأیید شدن و محبت هر کاری که از آن‌ها خواسته شود را انجام می‌دهند.
اگر احساس کردیم کودکی مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته چه‌کار کنیم؟
* برای کودک محیط امن و آرامی را فراهم آورید تا بتواند در مورد این جریان با شما و یا شخص دیگری که به او اعتماد دارد، صحبت کند. او را تشویق کنید که در مورد تجربه خود با شما حرف بزند، اما به هیچ وجه به او نگویید که این اتفاق نباید رخ می‌داد و تو مقصری.
از بروز هر گونه احساساتی که ممکن است منجر شود که کودک از دادن اطلاعات دست بردار خودداری کنید.
برای کودک یک وقت معاینه پزشکی بگیرید. باید او را نزد متخصصی ببرید که تجربه در آزمایش کودکان و تشخیص آسیب‌های جنسی و فیزیکی داشته باشد. باید برای کودک به‌دقت توضیح دهید که معالجه پزشکی و آزار و اذیت جنسی با هم فرق می‌کنند.
به او اطمینان خاطر بدهید که مرتکب هیچ کار بدی نشده و او مقصر نبوده.
برای کودک یک مشاور روانی نیز بگیرید.
در بیشتر مناطق این قانون وجود دارد که اگر فردی مشکوک شده که کودکی مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته باید فوراً این مطلب را به پلیس گزارش دهد. در اکثر مناطق پرسنل پزشکی، متخصصین اعصاب و روان، معلم و نیروی‌های قانونی برای مبارزه با سوء استفاده‌های جنسی از کودکان در دسترس شما قرار دارند.
نویسنده: محسن عزیزی
