تجسم برزخی اعمال

پرسش . تجسم برزخی اعمال انسان را شرح دهید. 

پاسخ: عالم برزخ ـ چنانکه گذشت ـ ملکوت و باطن و حقیقت این عالم است چنانکه هر موجود علاوه بر صورت مادی و محسوس و ظاهری خود، یک باطن و یک حقیقت و یک چهره ملکوتی دارد که این چهره برای ما قابل ادراک نیست. مثلاً «غیبت» یک صورت ظاهر دارد که همان سخن گفتن پشت سر برادر مومن جهت تنقیص او است. ولی ملکوت غیبت به تعبیر قرآن کریم «خوردن گوشت برادر مرده انسان» است. می‏فرماید: « وَلاَ یَغْتَب بَعْضُکُم بَعْضاً أَیُحِبُ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ» (حجرات: ۱۲) بعضی از شما از بعض دیگر غیبت نکند، آیا هیچیک از شما دوست دارد گوشت مرده برادرش را بخورد؟ از آن اکراه دارید. و از خدا پروا داشته باشید که خداوند تواب و رحیم است. 
   
نکته قابل توجه اینکه زشتی غیبت در آیه کریمه به خوبی تصویر شده است. زیرا: ۱. انسان خوردن گوشت مردار را ناخوش می‏دارد؛ هر چند مردار برّه‏ای چاق باشد. ۲. در بین مردارها، مردار انسان تنفرآورتر و وحشتناک‏تر است. ۳. اگر مرده برادر انسان باشد خوردن گوشتش بسیار زشت‏تر است. ۴. در حالی که غذاهای پاک و حلال در اختیار انسان است مردار خوری بسیار ناپسند است. یعنی قرآن چهره زشت غیبت را به شکل زشتی به توان چهار معرفی کرده است. به هر حال این ملکوت و حقیقت غیبت است. همچنین قرآن کریم حقیقت خوردن مال یتیم را خوردن آتشی معرفی می‏کند که به زودی از درون انسان شعله‏ ور می‏شود: « إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْماً إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَاراً وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیراً» (نساء: ۱۰) هر چند در دنیا نیز افراد معدودی هستند که چشم برزخی دارند و می‏توانند ملکوت اشیاء را مشاهده کنند. چنانکه ائمه علیهم السلام گاهی به بعضی از صحابه دید برزخی بخشیدند؛ ولی انسانها نوعاً قادر نیستند در دنیا به باطن اشیاء راه پیدا کنندو ملکوت اشیاء را مشاهده کنند؛ ولی پس از مرگ همه این قدرت را پیدا می‏کنند و حقیقت همه چیز را چنانکه هست مشاهده می‏کنند. دراین حال باورها و اعتقادات صحیح، صفات و خصلتهای پسندیده و اعمال صالح خود را در بهترین چهره‏ها و زیباترین صورتها و خوشبوترین بوها مجسم می‏بینند؛ چنانکه عقاید نادرست و رذایل اخلاقی و اعمال ناپسند و گناهان خود را در زشت ترین چهره‏ها و متعفن ترین بوها مشاهده می‏کنند. نماز و روزه و حج و سایر اعمال صالح از یک طرف و ما فوق همه اینها ولایت اهلبیت علیهم السلام به عنوان برترین اعتقاد نزدش حاضر شده و از او در مقابل خطرها و آزار شیاطین دفاع می‏کند.

ابوبصیر از یکی از صادقین علیهما السلام نقل می‏کند که فرمود: وقتی مومن دفن شد، شش چهره زیبا با او وارد قبر می‏شود. یکی در جانب راست و دیگری در سمت چپ، سومی روبرو و چهارمی پشت سر و صورت پنجمی در پایین پای او می‏ایستند و یکی از آنها (آخری) که از همه زیباتر است در بالای سرش می‏ایستد. به این ترتیب او را از هر طرف محافظت می‏کنند. آنگاه آنکه از همه زیباتر است از بقیه می‏پرسد شما کیستید؟ خداوند جزای خیر به شما دهد. آنکه در سمت راست مرده است می‏گوید: من روزه هستم. آنکه پشت سر او است، می‏گوید: من حج و عمره اویم. آنکه در پایین پایش ایستاده می‏گوید: من نیکیهای او به برادران دینی‏اش هستم. سپس آن پنج صورت از آن چهره نورانی می‏پرسند: تو کیستی که از همه ما زیباتر و خوشبوتر و با هیبت‏تر هستی؟ او گوید: من ولایت آل محمد(ص) هستند.   ( بحار ج ۶ ص ۲۳۴. )   باید توجه کرد که اولاً: ملکوت اعمال فوق، نماز، روزه و… و اعتقاد به ولایت اهلبیت در دنیا نیز همان نقشها و چهره‏ ها را دارند. ثانیاً: اعمال قبیح و باورهای باطل نیز چنین‏اند. بعضی چهره‏هایی بس قبیح و زشت و سختی دارند؛ همانند مارهای بسیار خطرناک. شیخ بهائی(ره) می‏گوید: بعضی اصحاب در مورد کلام حضرت که فرمود: نود و نه مار عظیم بر مرده متوکل می‏شوند گفته‏اند شاید مراد رذایل اخلاقی او هستند که در قبر در این چهره ظاهر شده ‏اند( ر.ک، بحار ج ۶ ص ۲۱۹.) 
 
از امیر المومنین علیه السلام نقل شده است که فرمود: اگر انسان دوستان خدا باشد، در قبر شخصی نزد او می‏آید که زیباترین چهره‏ها و خوش بوترین و خوش جامه ترین افراد است و به او می‏گوید: بشارت باد بر تو به خاطر نسیم‏های روح افزای الهی و گلهای خوشبو و بهشت پر نعمت؛ مقدمت مبارک باد! ولیّ خدا می‏پرسد تو کیستی؟ گوید: من عمل نیکوی تو هستم که از دنیا به سوی بهشت آمده‏ام. و اگر شخص از دشمنان خدا باشد، کسی نزد او می‏آید که بدلباس‏ترین و بدبوترین خلق است و به او می‏گوید: بر تو باد به آب جوشان و ورود به دوزخ…    (تفسیر المیزان ج ۱ ذیل آیات ۱۵۳ تا ۱۵۷ بقره. )  

نه تنها اعمال انسان در برزخ این گونه تجسم می‏یابند که عقائد انسان نیز چنین هستند. در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است که آن چهره به شخص می‏گوید: من رأی و اعتقاد صحیح و پسندیده‏ای هستم که به آن معتقد بودی و عمل صالحی که انجام می‏دادی. (وافی ص ۹۴ به نقل از کافی.)  و (در این مورد روایات و اتفاقاتی که برای بعضی افراد افتاده زیاد است. به کتابهای بحار ج ۶ ، محجه البیضاء ج ۵ و کتابهایی که در زمینه معاد نوشته شده است مراجعه کنید.)