تغذیه در بیماریهای گوارشی

ریفلاکس و ازوفاژیت : ریفلاکس بازگشت محتویات معده به مری از ورای اسفنکتر تحتانی مری ( LES ) بوده و به طور طبیعی بعد از صرف هروعده غذا رخ میدهد ( GER) . ولی اگر برگشت زیاد و تماس مری با محتویات برگشتی طولانی مدت باشد منجر به ایجاد علامت شده و غیر طبیعی تلقی می شود ( GERD ) .
اهداف تغذیه ای در این بیماری کاهش حجم و دفعات ریفلاکس ، اجتناب ازکاهش فشار اسفنکتر تحتانی و کاهش تحریک بافت ملتهب مری ( کاهش سوزش سردل و درد ) ، بهبود حرکات دودی مری ، بهبود تخلیه مری و کمک به تخلیه سریعتر معده است ولی چون اساس ایجاد تمام علایم را اسید معده تشکیل میدهد مهمترین هدف خنثی کردن اسید یا کاهش ترشح اسید ازمعده است . دراین بیماری پایش رشد و وزن دستیابی به وزن ایده آل و متناسب با سن و اطمینان از دریافت کافی مواد غذایی ضروری برای بدن در هنگام تنظیم رژیم غذایی فرد باید مورد توجه قرار گیرد
ریفلاکس و ازوفاژیت : ریفلاکس بازگشت محتویات معده به مری از ورای اسفنکتر تحتانی مری ( LES ) بوده و به طور طبیعی بعد از صرف هروعده غذا رخ میدهد ( GER) . ولی اگر برگشت زیاد و تماس مری با محتویات برگشتی طولانی مدت باشد منجر به ایجاد علامت شده و غیر طبیعی تلقی می شود ( GERD ) .
اهداف تغذیه ای در این بیماری کاهش حجم و دفعات ریفلاکس ، اجتناب ازکاهش فشار اسفنکتر تحتانی و کاهش تحریک بافت ملتهب مری ( کاهش سوزش سردل و درد ) ، بهبود حرکات دودی مری ، بهبود تخلیه مری و کمک به تخلیه سریعتر معده است ولی چون اساس ایجاد تمام علایم را اسید معده تشکیل میدهد مهمترین هدف خنثی کردن اسید یا کاهش ترشح اسید ازمعده است . دراین بیماری پایش رشد و وزن دستیابی به وزن ایده آل و متناسب با سن و اطمینان از دریافت کافی مواد غذایی ضروری برای بدن در هنگام تنظیم رژیم غذایی فرد باید مورد توجه قرار گیرد .
۱- پرهیز از نوشابه های گازدار ، نوشابه های کافئین دار ، چای پررنگ ، شکلات ، قهوه ، نسکافه ، نعناع و عرق نعناع ، سیر و پیاز ، الکل و مصرف سیگار چون باعث کاهش فشار اسفنکتر تحتانی می شوند .
۲- مصرف غذای کمتر در دفعات بیشتر برای کم کردن فشار داخل معده و کم کردن ریفلاکس از طریق مکانیزم و اگوواگال .
۳- اجتناب از پوشیدن لباسهای تنگ که به معده فشار می آورند و همچنین کاهش وزن در افراد چاق و امتناع از فعالیت هایی که باعث افزایش فشار داخل شکم می شوند .
۴- امتناع از نوشیدنی های گازدار که با افزایش گاز در معده باعث اتساع معده و افزایش فشار داخل معده می شوند . این نوشیدنی ها باعث افزایش ترشح اسید معده نیز می شوند .
۵- پرهیز از مصرف غذا ۲-۱ ساعت قبل از خوابیدن و امتناع از دراز کشیدن ۲-۱ ساعت بعد از مصرف هر وعده غذا باعث کمک به تخلیه مری به کمک نیروی ثقل می شود .
۶- سروتنه بیمار حداقل ۱۰ سانتیمتر بلند باشد تا نیروی ثقل به تخلیه مری کمک کرده و از حجم مواد برگشتی کاسته شود .
۷- امتناع از خوردن غذاهای خیلی چرب مانند سس مایونز ، مارگارین ، پنیر خامه ای ، کره که تخلیه معده را کم می کنند و خوردن رژیم غذایی پرپروتئین که به علت ترشح هورمونی به نام گاسترین موجب افزایش فشار اسفنکتر تحتانی مری می شوند .
۸- اجتناب از غذاهای اسیدی یا پرادویه ( Spicy ) مانند آب مرکبات ، گوجه فرنگی ، سس گوجه فرنگی ، آب میوه های صنعتی ، چیپس ، پیتزا که موجب تحریک مستقیم مری ملتهب و حساس شده می شوند .
۹- اجتناب از جویدن آدامس و استفاده از نی در نوشیدن و خوردن تنقلات چون همراه آنها هوای زیادی بلع شده ( آئروفاژی ) و باعث اتساع معده ، افزایش فشار داخل معده ، افزایش اسید معده و افزایش مقدار و تعداد حملات ریفلاکس می شوند .
۱۰- در بعضی موارد در زمان بروز علائم ، نوشیدن مکرر آب به مقدار کم و جویدن آدامس از طریق افزایش بزاق و بلع باعث تخلیه سریعتر مری شده و به کاهش سوزش و درد کمک می کند .
۱۱- در شیرخواران اگر ریفلاکس علامتی به جز برگشت شیر( رگورژیتاسیون ) ندارد بالا آوردن سر و تنه شیرخوار به مقدار ۶-۴ اینچ و سفت کردن شیر داده شده با سرلاک کافی است و برگشت شیر معمولا خود به خود تا ۱۸-۱۲ ماهگی خوب می شود . به این حالت ریفلاکس فیزیولوژیک ( GER ) می گویند .
۱۲-درشیرخواران اگر علائم تنفسی ، کاهش رشد ، کاهش تغذیه ، بی قراری شبانه ، امتناع از خوردن ، کم خونی و … وجود داشته باشد علاوه بر موارد فوق باید درمان دارویی نیز انجام شود . به ریفلاکس علامت دار در شیرخواران ریفلاکس پاتولوژیک ( GERD ) گفته می شود .
۱۳- مصرف به موقع وعده های غذایی متناسب با بیماری به خصوص صبحانه برای جلوگیری از خالی ماندن طولانی مدت معده و در صورت اجتناب از مصرف مرکبات و گوجه فرنگی مصرف کردن سایر منابع ویتامین به خصوص ویتامین C مانند سبزیجات و میوه ها در رژیم روزانه مهم است .
 زخم معده و اثنی عشر : زخم ( Ulcer ) به گسیختگی مخاط پوشاننده معده و دوازدهه به علت عدم تعادل سیستم دفاعی مخاط در برابر اسید مترشحه از معده که عمق آن به زیر مخاط رسیده باشد اطلاق می شود . درمعده اغلب در انحنای کوچک در محل آنتروم و دردوازدهه اغلب در ۳ سانتیمتر ابتدایی بعد از دریچه پیلور ایجاد شده و اکثرا” قطری کمتر از ۱ سانتیمتر دارند . در کودکان اکثر زخم ها ثانویه به علت مصرف دارو خصوصا کورتون ها ، مسکن های غیر التهابی ، آنتی بیوتیک ها و بیماریهای حاد و دربالغین اغلب زخم ها به علت عفونت با میکروب هلیکوباکترپیلوری است . استرس هایی مانند سوختگی ، تصادف ، ضربه به سر ، بستری در ICU نیز ممکن است موجب زخم ثانویه شوند . استرس های روانی مانند ، اضطراب ، سیگار کشیدن و الکل علت ایجاد زخم نیستند ولی احتمال ایجاد زخم و بروز علائم آن در افراد مستعد را زیاد کرده و احتمال بهبود آنرا کاهش می دهند .
بروز زخم در بستگان درجه یک بیمار بیشتر است که احتمالا” به علت تاثیر ژنتیک نیست بلکه به علت افزایش شیوع عفونت با هلیکوباکترپیلوری در افراد خانواده آنها ست . چون این باکتری به آنتی ژنهای O می چسبد خطرایجاد بیماری درافراد گروه خونی O بیشتر است . هلیکوباکترپیلوری بعنوان مهمترین علت زخم دستگاه گوارش فوقانی از راه دهانی – مدفوعی منتقل می شود و اگرچه این باکتری علت ۹۰-۸۰ درصد زخم های معده و اثنی عشر است ولی ۹۰-۸۰ درصد افراد مبتلا به این عفونت هرگز دچار زخم معده یا اثنی عشر نمی شوند . درمان دارویی این عفونت مهمترین قسمت درمان و پیشگیری از عود زخم است .
۱- استفاده از وعده های مختصر غذایی که محتوی پروتئین زیاد و چربی کم و ویتامین C کافی داشته باشند . پرهیز از غذاهای پرحجم به خصوص قبل از خواب باعث کاهش اسید معده می شود . با کم کردن حجم هر وعده بهتر است تعداد وعده های تغذیه زیاد نشود چون باعث افزایش مقدار کل اسید ترشح شده در روز می شود .
۲- اجتناب از مصرف نوشابه های کولادار و حاوی کافئین به خصوص در زمان خالی بودن معده یا قبل از خواب مهم است چون باعث افزایش اسید معده می شوند . ( محدودیت قهوه ، نسکافه ، چای ، شکلات و نوشابه های صنعتی و گازدار) .
۳- اجتناب از مصرف الکل و مصرف دخانیات و سیگار .
۴- آرام غذا خوردن و جویدن خوب باعث هضم بهتر غذا و تخلیه سریعتر معده با آماده کردن قبلی آن توسط دندانها و بزاق می شود .
۵- تاثیر مثبت اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶ به علت تحریک ساخت پروستاگلاندین ها بعنوان موادی که دردفاع مخاط دستگاه گوارش در برابر اسید نقش مهمی دارند در بعضی مطالعات ثابت شده است .
۶- اجتناب از خوردن داروهای مسکن و ضد التهاب های غیر استروئیدی ( NSAIDS ) مانند آسپرین ، بروفن ، متاسین ، ناپروکسن و … ولی می توان از استامینوفن برای تسکین درد استفاده کرد .
۷- امتناع از مصرف داروهای کورتیکوستروئید معروف به کورتون ها مانند دگزامتازون ، بتامتازون و پردنیزولون .
۸- ریشه کنی عفونت هلیکوباکترپیلوری و مصرف داروهای کاهش دهنده ترشح اسید از معده یا خنثی کننده اسید تحت نظر پزشک معالج و با تجویزمتخصص گوارش بعد از اثبات وجود زخم و عفونت انجام می شود . از مصرف خوسرانه درمواردی که وجود بیماری یا عفونت ثابت نشده است باید امتناع شود . درصورت وجود زخم درمعده پی گیری برای اطمینان از بهبود آن و درصورت درمان عفونت هلیکوباکتر پی گیری برای اطمینان ازریشه کنی آن ضروری است .
۹- سنین بالاتر از ۵۰ سال ، زخم های مقاوم به درمان ، وجود سابقه خانوادگی بیماریهای بدخیم در دستگاه گوارش فوقانی و زخم های واقع در محل غیر معمول نیازمند بررسی از نظر علت و رد احتمال بد خیمی توسط متخصص گوارش هستند .
۱۰- امتناع از خوردن میان وعده های غذایی و اسنکهای شبانه دیروقت برای کاهش یا تسکین علائمی که اغلب در نیمه های شب رخ میدهد به منظور پیشگیری از افزایش مقدار کل ترشح اسید درطی ۲۴ ساعت و عدم انجامدرمان اساسی بیماری باید مورد توجه قرار گیرد .
۱۱- امروزه رژیم غذایی Liberal bland توصیه می شود که درآن مصرف همه غذاهای مجاز است به جز موادی که موجب تحریک معده برای افزایش ترشح اسید یا اختلال دفاع مخاط در برابر اسید و یا ایجاد علامت می شوند . مانند الکل ، سیگار ، مواد کافئینی ، داروهای استروئیدی ، مسکن های غیر استروئیدی ، اثرات مضر مصرف ادویه جات و چاشنی ها همراه با غذا به جز در مواردی که ایجاد علامت می کنند ثابت نشده است .سوء هاضمه : سوء هاضمه عملکردی یا دیس پپسی فانکشنال به وجود علایم مربوط دستگاه گوارش فوقانی مانند احساس نفخ ، درد ، سوزش ، تهوع و بی اشتهایی بدون وجود یک علت عضوی و پاتولوژیک خاص اطلاق می شود . اثبات عدم وجود زخم یا التهاب دستگاه گوارش فوقانی و یا ریفلاکس مری توسط آندوسکوپی در صورت تداوم علائم بعد از تجویزیک دوره تجربی و کوتاه مدت داروهای مهارکننده ترشح اسید ضروری است .
۱- رژیم غذایی کم چرب ، پرپروتئین که خوب پخته شده باشد و ادویه زیاد نداشته باشد .
۲- به آرامی غذا خوردن و خوب جویدن غذا همراه با امتناع از خوردن مقدار زیادی غذا در هر وعده وپرهیز از مصرف مایعات و آب وسط وعده های غذایی .
۳- امتناع از خوردن نوشابه های گازدار ، نوشابه های کافئینه و آب میوه های صنعتی که حاوی قندهای غیر قابل جذب و مواد افزودنی یا نگهدارنده هستند .
۴- اجتناب مطلق از مصرف الکل و استعمال دخانیات .
۵- درصورت وجود علایم سندرم روده تحریک پذیر مصرف غذاهای حاوی مقادیر کافی فیبر در رژیم ۲۴ ساعته ( وزن + ۵ برحسب گرم ) شامل میوه ها ، سبزیجات و سبوس موجب بهبود علائم می شود .
۶- زنجبیل به عنوان ضد تهوع ، نعناع و عرق نعناع بعنوان ضد اسپاسم ، شیرین بیان بعنوان ضد اسید معده توصیه شده و عوارض جانبی محدودی دارند . ولی تاثیر آنها در کارآزمایی بالینی ثابت شده نیست .
۷- مصرف داروهای ضد اسید معده ، کاهش دهنده های ترشح اسید معده ، ریشه کنی عفونت هلیکوباکترپیلوری ، ضد افسردگی های سه حلقوی ، آرامبخش ها و … گاهی اوقات و فقط با تجویز پزشک معالج لازم است ولی مصرف داروها یا گیاهان دارویی بدون تجویز پزشک اکیدا توصیه نمی شود .