جایگاه جهنم در قرآن
جهنم کمینگاه
خداوند در سوره نبأ آیات ۲۱ تا ۲۵، جهنم را کمینگاه بزرگ معرفی می کند و می فرماید: إن جهنم کانت مرصادا* للطاغین مآبا * لابثین فیها أحقابا * لا یذوقون فیها بردا و لا شرابا * إلا حمیما و غساقا* جزاء وفاقا؛ جهنم کمینگاهى است بزرگ! و محل بازگشتى براى طغیانگران! مدتهاى طولانى در آن مى مانند. در آنجا نه چیز خنکى مى چشند، و نه نوشیدنى گوارایى. جز آبى سوزان و مایعى از چرک و خون! این مجازاتى است موافق و مناسب اعمال آنها. مرصاد اسم مکان است به معنى جایگاهى که در آن کمین مى کنند، راغب در مفردات مى گوید: مرصد بر وزن مرقد و مرصاد هر دو یک معنى دارند، با این تفاوت که مرصاد به مکانى گفته مى شود که مخصوص کمین است. در اینکه چه کسى در دوزخ در کمین طغیانگران است گفته اند: فرشتگان عذاب، زیرا طبق آیه ۷۱ سوره مریم، همه انسانها اعم از نیک و بد از کنار دوزخ، یا از بالاى آن عبور مى کنند و إن منکم إلا واردها کان على ربک حتما مقضیا. در این گذرگاه عمومى و همگانى فرشتگان عذاب در کمینند و دوزخیان را مى ربایند! معروف میان مفسران این است که منظور از احقاب در اینجا این است که مدتهایى طولانى و سالیان دراز پى در پى مى آید و مى گذرد، بى آنکه پایان یابد، و هر زمانى که مى گذرد زمان دیگرى جانشین آن مى شود. در بعضى از روایات نیز آمده است که این آیه درباره گنهکارانى است که سرانجام پاک مى شوند و از دوزخ آزاد مى گردند نه کافرانى که مخلد در آتشند. سپس به گوشه کوچکى از عذابهاى بزرگ جهنم اشاره کرده، مى افزاید: آنها در آنجا نه چیز خنکى مى چشند که گرماى وحشتناک دوزخ را فرو نشاند و نه نوشیدنى گوارایى که عطش شدید آنها را تسکین بخشد لا یذوقون فیها بردا و لا شرابا؛ نبا/۲۴، جز آبى سوزان، و مایعى از چرک و خون إلا حمیما و غساقاو جز سایه دودهاى غلیظ و داغ و خفقان آور آتش که در آیه ۴۳ سوره واقعه آمده است و ظل من یحموم. حمیم به معنى آب بسیار داغ و غساق به معنى چرک و خونى است که از زخم جارى مى شود و بعضى آن را به معنى مایعات بد بو تفسیر کرده اند. این در حالى است که بهشتیان از چشمه هاى گواراى شراب طهور به وسیله پروردگارشان سیراب مى شوند و سقاهم ربهم شرابا طهورا دهر/ ۲۱ و نوشیدنیهایى در ظرفهاى زیباى بهشتى است که مهر بر آن نهاده شده، مهرى که از مشک است ختامه مسک ،مطففین/ ۲۶. ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا؟ و از آنجا که ممکن است وجود این کیفرهاى سخت و شدید در نظر بعضى عجیب آید در آیه۲۶ سوره نبا مى افزاید: این مجازاتى است موافق و مناسب اعمال آنها جزاء وفاقا. چرا چنین نباشد؟ در حالى که آنها در این دنیا قلبهاى مظلومان را سوزاندند، روح و جان آنها را به آتش کشیدند و با ظلم و ستم و طغیان خود بر کسى رحم نکردند، سزاوار است که در آنجا کیفرشان چنان باشد، و نوشابه هایشان چنین!
اصولا همان گونه که بارها تاکید کرده ایم از آیات قرآن استفاده مى شود که حد اقل بسیارى از کیفرهاى قیامت تجسمى است از اعمال دنیاى انسانها، چنان که در سوره تحریم آیه ۷ مى خوانیم: یا أیها الذین کفروا لا تعتذروا الیوم إنما تجزون ما کنتم تعملون؛ اى کافران امروز عذر مخواهید، چرا که جزاى شما تنها اعمالى است که انجام مى دادید که اکنون تجسم یافته و در برابر شما حضور پیدا کرده. سپس به توضیح علت این مجازات پرداخته، مى فرماید: این به خاطر آن است که آنها امیدى به حساب و ترسى از عقاب خداوند نداشتند إنهم کانوا لا یرجون حسابا، نبا/۲۷ و همین بى اعتنایى به حساب و روز جزا مایه طغیان و سرکشى و ظلم و ستم آنها شد، و آن ظلم و فساد چنین سرنوشت دردناکى را براى آنان فراهم ساخت. در حقیقت عدم ایمان به حساب عاملى است براى طغیان، و آن هم عاملى است براى آن کیفرهاى سخت.
در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام ص نقل شده است که فرمود: هذه الایه اشد ما فى القرآن على اهل النار؛ این آیه شدیدترین آیه اى است که در قرآن مجید درباره دوزخیان آمده است تفسیر کشاف جلد ۴ صفحه ۶۹۰. این حدیث در تفسیر صافى ذیل آیه مورد بحث نیز آمده است و همچنین در تفسیر روح البیان جلد ۱۰ صفحه ۳۰۷. خداوند در آیه۱۸سوره رعد، جهنم را بد جایگاه و بد محل اقامتی معرفی می کند: للذین استجابوا لربهم الحسنى و الذین لم یستجیبوا له لو أن لهم ما فی الأرض جمیعا و مثله معه لافتدوا به أولئک لهم سوء الحساب و مأواهم جهنم و بئس المهاد؛ براى آنها که اجابت دعوت پروردگارشان را کردند سرانجام و پاداش و نتیجه نیک است، و آنها که اجابت دعوت او را نکردند آن چنان در وحشت عذاب الهى فرو مى روند که اگر تمام آنچه روى زمین است، و همانندش، از آن آنها باشد همگى را براى رهایى از عذاب مى دهند ولى از آنها پذیرفته نخواهد شد براى آنها حساب بدى است و جایگاهشان جهنم و چه بد جایگاهى است. در جای دیگر نیز همین توصیف از جهنم را دارد و می فرماید: چرا که جهنم بد جایگاه و بد محل اقامتى است إنها ساءت مستقرا و مقاما؛ فرقان/۶۶.
جهنم دارالبوار :
و در سوره ابراهیم آیات ۲۸-۲۹ جهنم را دارالبوار معرفی می کند و می فرماید: أ لم تر إلى الذین بدلوا نعمت الله کفرا و أحلوا قومهم دار البوار * جهنم یصلونها و بئس القرار؛ آیا ندیدى کسانى را که نعمت خدا را به کفران تبدیل کردند و جمعیت خود را به دار البوار نیستى و نابودى کشاندند. دار البوار همان جهنم است که آنها در آتش آن وارد مى شوند و بد قرارگاهى است. آیه فوق این واقعیت را ثابت مى کند که استفاده از نعمتهاى الهى و مخصوصا نعمت رهبرى پیشوایان بزرگ که از مهمترین نعمتها است، نتیجه و ثمره اش عائد خود انسان مى شود و کفران این نعمتها و پشت کردن به این رهبرى پایانى جز هلاکت و سرنگون شدن به دار البوار ندارد. قرآن سپسدار البوار را چنین تفسیر مى کند: جهنم است که در شعله هاى سوزانش فرو مى روند و بدترین قرارگاهها است جهنم یصلونها و بئس القرار. سپس صریحترین تهدیدهاى خود را متوجه پیروان شیطان کرده مى گوید: جهنم میعادگاه همه آنها است و إن جهنم لموعدهم أجمعین.
