پرسش : من خیلی دلم میخواهد نمازهایم را خوب و دقیق بخوانم ولی هر چقدرسعی میکنم سر نماز با توجه به اینکه معانی آن را میدانم، باز احساس میکنم که حواسم پرت شده به جاهای دیگری فکر میکنم. گاهی اوقات دو بار سه بار نماز میخوانم و میگویم این بار دیگر من به چیز دیگری فکر نمیکنم ولی باز متوجه میشوم که چیزهای دیگر به فکرم آمده است.
پاسخ: قبلاً راه های حضور قلب را گفته بودیم، اما در اینجا من به آن پنج شش مورد اشاره میکنم.
یکی اینکه انسان از قبل از اینکه وقت نماز فرا برسد یواش یواش خودش را آماده بکند، از زمانی که میخواهد وضو بگیرد حتی قبل از اینکه میخواهد وضو بگیرد یواش یواش بفهمد که میخواهد در مقابل خداوند متعال بایستد، و میخواهد با خدا سخن بگوید. اینجور نباشد که مشغول به امور متفرقه باشد تا زمانی که میخواهد تکبیره الاحرام را بگوید، آن زمان تازه میخواهد وارد نمازبشود. اگر اینگونه باشد تا رکعت سوم و چهارم وارد نماز نمیشود، تا میرود وارد نماز بشود فکرش را عوامل متعدد درونی و بیرونی پراکنده میکنند، و از نماز منحرف میکنند. و باز اواخر نماز یادش میآید که دارد نماز میخواند تا دوباره بخواهد برگردد به نماز، نماز دیگر تمام شده است. این یک نکته که انسان از قبل خودش را آماده کرده باشد.
نکته دوم اینکه اگر واقعاً انسان دقت کند در معنای نماز منتها این در معانی نماز دقت کردن را قبل از اینکه کلمه را بگوید، معنایش را به ذهنش بیاورد، نه بعد از اینکه رد میشود، ذهن به دنبال معنا برود وقتی میخواهد بگوید «اهدناالصراط المستقیم» (الفاتحه: ۶) قبلاً به ذهنش معنای جمله را بیاورد.
نکته سوم اینکه در حال نماز توجه داشته باشد که ۱) با کی سخن میگوید ۲) خداوند الآن به او توجه کرده است؛ یعنی الآن نظر خداوند متعال متوجه اوست. اگر این توجه باشد که خداوند دارد مرا میبیند و به من توجه کرده است و این نماز خواندن من به خاطر آن لطف و نظر رحمت خداست، و او هم از این نمازمن خشنود است، این را اگر انسان دقت داشته باشد که مطلب مهمی است، ونیاز به بحث مفصلی دارد حضور قلب قطعاً میآید. نسبت به انسانهای معمول هم اینجوری است. اگر مثلاً یک شخصیت بزرگی با ما صحبت بکند، هرگزحواسمان پرت نمیشود، و وقتی دارد با ما صحبت میکند ما فکرمان جای دیگری نیست، طوری که اصلاً نفهمیم چه داریم میگوییم یا او دارد چه میگوید؟ ما مثلاً میخواهیم با رهبر معظم انقلاب صحبت بکنیم هرگز فکرمان منحرف نمیشود که نفهمیم داریم چه میگویم، دقیقاً کلمه به کلمه و حرف حرفی که استعمال میکنیم رویش عنایت داریم. حالا انسان دارد با خدا سخن میگوید این خود به خود حواسش جمع میشود و هیچ عاملی حواس او را پرت نمیکند.
نکته چهارم اینکه توجه داشته باشد حضور قلب چه فایده هایی دارد، عدم حضور قلب چه ضررهایی دارد. اما اگر چیزی برایمان مهم باشد فایده اش را تصور کرده باشیم، باور کرده باشیم اصلاً حواسمان از آن منحرف نمیشود. گاهی ممکن است شب نگذارند بخوابیم، یک امر مهمی که از نظر ما فایده اش خیلی مهم باشد،حالا چه فایده مادی چه معنوی. اگر چنین امر مهمی داشته باشیم، خواب و خوراک را از ما میگیرد. حالا اگر توجه داشته باشیم این حضور قلب چقدر ارزش دارد وچه فایده با عظمتی دارد، امکان ندارد که حواس انسان پرت شود.
نکته دیگر این که انسان، حالتِ نمازگزار به خودش بگیرد. لباس خاص، لباس تمیز، حتی المقدور سفید، معطر، و خلاصه در زیّ نمازگزار دربیاید، و خود این لباس مؤثر است. انسان اگر بخواهد با لباس معمولی ورزش کند، معمولاً نمیتواند ورزش کند جست و خیزش نمیآید. اما همین قدر که لباس را عوض میکند و لباس ورزش میپوشد، در عین حالی که مثلاً سنش بالا است ورزشکار هم نیست اماهمین لباس او را به حرکت درمی آورد. حال اگر انسانی حالت نمازگزار به خودش بگیرد، زیّ نمازگزار داشته باشد، آداب و شرایطی که گفتم را مراعات کند اگرمرد است عبا به دوشش بیندازد، با لباس تمیز و معطر به نماز بایستد. مثلاً درروایات و فتواها هم داریم که دکمه های لباس باز نباشد.
نکته آخر این که بعد از نماز انسان مشغول به تعقیب بشود، به عبارت دیگر،نماز ما پنج دقیقه نباشد، یک ربع قبلش شروع بکنیم، یواش یواش وارد نماز بشویم و یک ربع بعدش هم داخل نماز باشیم، این نماز اثر دارد، و قلب را حاضرنگه میدارد. و خواندن نوافل که در روایات زیاد به آن اشاره شده برای همین است: امام باقر(ع) فرمود که: نماز مقداریش قبول میشود که توجه و حضور قلب دارید، راوی گفت که پس ما هلاک و بدبخت شدیم، امام فرمودند: نوافل جبران میکند. نافله ها جبران میکند. خواندن نافله ها مخصوصاً نافله هایی که قبل ازنماز خوانده میشود مثل نوافل ظهر و عصر و نافله صبح آن نافله هایی که قبل ازنماز خوانده میشود، انسان را آماده ورود به نماز میکند گرچه در نمازهای دیگرهم کم و بیش این هست، این نافله ها هم خود به خود کمبود حضور قلب را ترمیم میکند. البته این بحث به توضیحات بیشتری نیاز دارد.
