حقوق والدین

پرسش. حقوق پدر و مادر بر فرزند چیست؟ اگر دیدار فرزند با پدر و مادر موجب می‏شود که برخورد پیش آید آیا درست است که به دیدار آنها نرو و تنها از لحاظ مالی آنها را تأمین کند؟

پاسخ: حقّ پدر و مادر بر فرزند و حق فرزند بر پدر و مادر به گونه دو طرفه، از مسلمات متون شرعی است. البتّه حق والدین بر فرزند ترجیح دارد. فرزند وجود خود را مدیون والدین است. افزون بر این، زحمت‏هایی که پدر و مادر در نگهداری و پرورش فرزندشان کشیده‏اند، فرزند را مکلّف می‏کند تا به خدمت پدر و مادر همت گمارد. قرآن کریم در این مورد می‏فرماید:
    ووصَّینَا الاِنسـنَ بِولِدَیهِ حَمَلَتهُ اُمُّهُ وَهنـًا عَلی وَهنٍ وفِصــلُهُ فی عامَینِ   (لقمان: ۱۴.)      
ما انسان را در مورد پدر و مادرش (و به ویژه) مادرش که با ناتوانی روزافزون حامل وی بود (و به هنگام بارداری هر روز رنج و ناراحتی تازه‏ای را متحمل می‏شد) و دوران شیرخوارگی او در دو سال پایان می‏یابد.
از این جهت است که قرآن و روایات بر حق والدین تأکید بیشتری دارند. امّا بحث کمک مالی به پدر و مادر جزء تکالیف فرزند است یعنی نفقه والدین از واجبات مالی بر ذمه فرزند است؛ بنابراین انجام وظیفه است و منتی ندارد همانند ادای خمس، زکات و…
امّا چیزی که والدین از فرزند انتظار دارند پیش از بحث مالی، احترام فرزند به پدر و مادر و اظهار محبت نسبت به آنها و به دیدار آنها رفتن است. چنین انتظاری پس از فوت پدر یا مادر هم باقی است و آنها انتظار دارند که فرزندان، آنها را فراموش نکنند.
در مقابل، فرزند نیز بر ذمه پدر و مادر حقوقی دارد؛ از جمله: انتخاب اسم زیبا و نیک، تربیت نیکو تا فرزندی صالح تحویل جامعه شود، فراهم کردن جایگاه اجتماعی شایسته برای فرزند، آموزش قرآن، آموزش علوم و فنون و نیز ازدواج.
البته حقوق فرزند بیش از این امور است. از طرفی دیگر محبت والدین به فرزند گاه از حد وظایف فراتر می‏رود و خداوند درهای رحمتش را به سبب همین محبتی که پدر و مادر نسبت به فرزند خویش دارند به روی آنها باز می‏کند؛ چنان‏که در روایتی از امام صادق علیه‏ السلام است که خداوند به بنده رحم می‏کند به سبب شدت محبتش به فرزندش.    (الکافی، ج ۶، ص ۵۰.)  
حتّی نگاه محبت‏ آمیز پدر و مادر به فرزند عبادت است؛ چنان‏که از پیامبر اکرم صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏ آله نقل شده است:    نَظَرُ الْوالِدِ إَلی وَلَدِهِ حُبَّاله عِبادَهٌ.    
نگاه کردن پدر (یا مادر) به فرزندش از روی محبت، عبادت است.    (مستدرک الوسائل، ج۱۵، ص ۱۷۰. ) 
از امور مهمی که رعایتش بر والدین لازم است، سعی در دور کردن اولادشان از زمینه‏هایی است که آنها را مبتلا به عقوق والدین می‏کند؛ مثل بدرفتاری والدین نسبت به فرزند، تکلیف کردن فرزند به کاری که از طاقت او خارج است، ترک محبت به فرزند و تبعیض بین فرزندان….    (تبعیض بین فرزندان حتی در نگاه و محبت موجب اختلاف بین والدین و فرزند می‏شود. تمام حقوقی که فرزند بر گردن پدر و مادرش دارد باید به طور مساوی بین فرزندان ادا شود و اسلام به این نکته توجه کرده است. در روایت است که وقتی مردی فرزند از دو فرزندش را بوسید و دیگری را نبوسید، پیامبر اکرم صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏ آله اعتراض کرد که «هَلاّ واسَیْتَ بَیْنَهُما» چرا بین آن دو مساوات را رعایت نکردی؟! بحارالانوار، ج۱۰۱، ص ۹۹ )   براین اساس حقوق فرزند بر پدر و مادر به تفصیل در شرع مقدس اسلام آمده است که برای آگاهی از آن می‏توان به کتب فقهی مراجعه کرد. با وجود حقوق دوسویه بین والدین و فرزند، در اسلام به حقوق والدین بیش از حقوق فرزند توجه شده است. سبب این توجّه ویژه به حقوق والدین عظمت مرتبه پدر و مادر است که در قرآن به آن بسیار سفارش شده است؛ در قرآن شرک نورزیدن در کنار احسان به والدین (نساء: ۳۶؛ انعام: ۱۵۱) و عبادت کردن خداوند در کنار احسان به والدین (بقره: ۸۳؛ اسراء: ۲۳) و شکر خداوند در کنار شکر الهی (لقمان: ۱۴) قرار گرفته است.