همه چیز نیاز به برنامه دارد، مخصوصاً بهره گیری از کتاب بزرگی همچون قرآن؛ به همین دلیل در خود قرآن برای تلاوت و بهره‌گیری از این آیات، آداب و شرایطی بیان شده است که به آن می پردازیم
قرآن داروی شفابخشی است برای آنها که از بیماری عشق به دنیا، وابستگی به مادیات و تسلیم بی قید و شرط در برابر شهوتها رنج میبرند.
قرآن نسخه شفابخشی است برای دنیایی که آتش جنگ ها در هر سوی آن افروخته است و در زیر بار مسابقه تسلیحاتی کمرش خم شده و مهمترین سرمایه های اقتصادی و انسانی خود را در پای غول جنگ و تسلیحات می‌ریزد و سرانجام قرآن نسخه شفابخشی است برای آنها که پرده‌های ظلمانی شهوات، آنها را از رسیدن به قرب پروردگار مانع شده است.
در سوره‌ی مبارکه ی «یونس» چنین می خوانیم: «قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَهٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُور»[۱]؛ اندرزى از سوى پروردگارتان و درمانى براى آنچه در سینه هاست (درمانى براى دلهاى شما) براى شما آمده است.
آب حیات
قرآن مجید، دارویی شفابخش و پُربرکت و آب حیاتی است که عطش تشنگان حق را فرو می نشاند و هر کس به قرآن تمسک جوید، در زندگیاش از انحرافات دور می شود.
امام علی(علیه السلام) می فرماید: «بر شما باد عمل کردن به قرآن که ریسمان محکم الهی و نور آشکار و درمانی سودمند است که تشنگی را فرو نشاند. نگهدارنده ی کسی است که به آن تمسک جوید و نجات دهندهی آن کس است که به آن چنگ آویزد، کجی ندارد تا راست شود و گرایش به باطل ندارد تا از آن بازگردانده شود و تکرار و شنیدن پیاپی آیات، کهنه‌اش نمیسازد و گوش از شنیدن آن خسته نمی شود».[۲]
این تعبیر رسا و گویا که نظیر آن در سخنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) و سایر گفته های امام علی(علیه السلام) و ائمه هدی (علیهم السلام) کم نیست، به خوبی ثابت میکند که قرآن نسخه‌ای است برای سامان بخشیدن به همه نابسامانی‌ها، بهبودی فرد و جامعه از انواع بیماری‌های اخلاقی و اجتماعی.[۳]
آداب تلاوت قرآن
همه چیز نیاز به برنامه دارد، مخصوصاً بهره گیری از کتاب بزرگی همچون قرآن؛ به همین دلیل در خود قرآن برای تلاوت و بهره‌گیری از این آیات، آداب و شرایطی بیان شده است:۱- پاکیزگی ظاهری توأم با طهارتنخست میفرماید: «لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُون»[۴]؛ و جز پاکان نمى توانند به آن دست زنند [دست یابند]. این تعبیر ممکن است هم اشاره به پاکیزگی ظاهری باشد که تماس گرفتن با خطوط قرآن باید توأم با طهارت و وضو باشد و هم اشاره به اینکه درک مفاهیم و محتوای این آیات تنها برای کسانی میسّر است که از رذائل اخلاقی پاک باشند، تا صفات زشتی که بر دیده حقیقت بین انسان پرده میافکند، آنها را از مشاهده‌ی جمال حق محروم نگرداند.۲- پناه بردن به خدابه هنگام آغاز تلاوت قرآن باید از شیطان رجیم و رانده شده از درگاه حق، به خدا پناه برد؛ چنانکه در قرآن میخوانیم: «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیم»[۵]؛ هنگامى که قرآن مى خوانى، از شرّ شیطان مطرود، به خدا پناه بر! این پناهبردن باید در اعماق روح و جان نفوذ کند، به گونه‌ای که انسان هنگام تلاوت قرآن از خوهای شیطانی جدا گشته و به صفات الهی نزدیک شود، تا موانع فهم کلام حق از محیط فکر او برخیزد و جمال دلارای حقیقت را بدرستی ببیند.۳- تلاوت با ترتیلقرآن را باید به صورت ترتیل تلاوت کرد؛ یعنی شمرده و توأم با تفکّر: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلا»[۶]؛ و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ترتیل آن است که آیات را با تأنّی و با صدای زیبا بخوانی و هنگامی که به آیه‌ای برخورد کردی که در آن سخن از آتش دوزخ است، به خدا پناه بر و هنگامی که به آیه‌ای رسیدی که در آن از بهشت سخن میگوید، از خدا بهشت را بطلب (خود را به اوصاف بهشتیان متّصف کن و از صفات دوزخیان بپرهیز)».[۷]۴- تفکر و تدبرعلاوه بر ترتیل، به تدبر و تفکر در آیات قرآن نیز دستور داده شده است، تا آنجا که میفرماید: «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآن»[۸]؛ آیا درباره قرآن نمى اندیشند؟!
در حدیثی میخوانیم که اصحاب و یاران پیامبر(صلی الله علیه و آله)، قرآن را ده آیه ده آیه از پیامبر اکرم تعلیم مى گرفتند و تا زمانى که علم ده آیه را درست نمى آموختند و به آنها عمل نمى کردند، به ده آیه دیگر نمى پرداختند.[۹]۵- ادب شنوندگان آیاتکسانی که آیات قرآن را می شنوند نیز وظیفه ای دارند، از جمله سکوت کردن همراه با اندیشه و تفکّر. پس در هنگام تلاوت قرآن، شنوندگان به احترام قرآن سکوت می کنند و گوش جان فرا می دهند و پیام خدا را می شنوند و در زندگی خود از آن الهام می گیرند.[۱۰]۶- صوت زیبادر روایات اسلامی دستورهایی درباره تلاوت قرآن با صدای خوب که از نظر روایی مسلّماً تأثیری روی مفاهیم آن می گذارد، وارد شده است. در حدیثی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می خوانیم که فرمود: «قرآن را با صدای زیبا زینت بخشید، چرا که صدای خوب بر زیبایی قرآن می افزاید».[۱۱]پی نوشت:
[۱] . سوره یونس، آیه۵۷.
[۲] . نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص۲۱۹.
[۳] . یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث، ص۴۰.
[۴] . سوره واقعه، آیه۷۹.
[۵] . سوره نحل، آیه۹۸.
[۶] . سوره مزمل، آیه۴.
[۷] . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۵۶۹.
[۸] . سورۀ نساء، آیۀ ۸۲.
[۹] . الحیاه، ترجمه احمد آرام، ج۲، ص۱۲۵.
[۱۰] . یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث، ص۵۵.
[۱۱] . همان، ص۵۷.
