دعا و نیایش

نیایش در طلب اخلاق ستوده و افعال پسندیده :

خدایا بر محمد وٍآلش رحمت فرست وایمان مرا به کاملترین مراتب ایمان برسان و یقینم را فاضلترین درجات یقین ساز و نیتم را به بهترین نیتها و علمم را به بهترین اعمال ترفیع ده خدایا به لطف خود نیتم را کامل و خالص ساز و یقینم را ثابت و پا برجا داد و به قدرت خود آنچه را که باعث دل مشغولی من است کفایت کن و من را به کاریکه فردا از آن مورد سؤالقرار می دهی بگمار و روزگارم را در آنگه برای آنم آفریده ای مصروف دار از غیر خود بی نیاز ساز و روزیت را بر من  بگستر و به نگاه کردن بحسرت درمال و منال  وجاه و جلال تو انگرانم دچار مکن و عزیزم گردان و گرفتار کبرم مساز و بر بندگی خود رامم مکن و عبادتم را به سبب خود پسندی تباه منمای و خیر را برای مردم به دستم روان کن و کار نیکم را به منت نهادن باطل مگردان و اخلاق عالیه را به من مرحمت فرمای و مرا از تفاخر و مباهات نگاهدار.خدایا بر محمد و آلش رحمت فرست و مرا در میان مردم ترفیع مده مگر آنکه به همان اندازه پیش نفس خویشم پست گرانی و عزتی آشکارا برایم بوجود مبآور مگر آنکه به همان نسبت پیش نفس خویشم خوارسازی .خدایا بر محمد وآلش درود فرست واز هدایتی پرسود و گراینده به مقصود برخوردارم ساز که روشی دیگر به جای آن نگزینم و از طریقت حقی که از آن منحرف نگردم واز نیت صوابی که در آن شک نکنم و مرا تا نیایش در طلب اخلاق ستوده و افعال پسندیده:                                                  

ب -آنگاه که عموم بجامه ی خدمت در راه طاعت تو باشد زنده بدار –پس هر زمانی که بیم آن رود که مزرع عموم  چراگاه شیطان گردد پیش از آنکه شدت غضب بسوی من بشتابد یا خشمت به من مستحکم گردد مرا به سوی خود فراگیر .

خدایا هیچ خونی که بر من عیب شمرده شود باقی مگذار جز آنکه آنرا اصلاح کنی و هیچ صفت نکوهیده ای را به جای منه مگر آنکه آنرا نکوسازی .و هیچ خصلت کریمه ی ناقصی بر جای مگذار جزء آنمع آنرا کامل کنی.
در عصری که ما زندگی می کنیم عصر علم و تکنو لوژی است به طوری که بعضی عصر ما را عصر صنعت و تکنیک و بعضی آنرا عصر کامپیوتر و بعضی دیگر آنرا عصر اتم و… نامیده اند .
شناختی که بر مبنای علوم تجربی باشد معرفتی است که یکی از ابعاد هستی را به ما می شناساند اما هستی و وجود را نمیتوان فقط از راه علوم تجربی تنها شناخت بلکه برای شناخت هستی راههای متعددی است که یک قسمت از آن مربو طه به علوم تجربی می شود.اذهان آشنا با علوم تجربی عینک تک بعدی تجربه را به چشم زده اند و جهان را با همان عینک محدود خود می بینند غافل از اینکه وقتی راههای شناخت متعدد شد می بایست عینکهای گو ناگون بر چشم زد.

جهانی که ما در آن زندگی می کنیم چهرهای مختلفی دارد که ما برای شناخت آن نیازمند عینکی خاص هستیم.

با این بیان کوتاه باید توجه داشت که بحث ما در قالب تنگ علوم تجربی نمی گنجد .

علوم تجربی همان طوری که گفته شد یکی از چهره های هستی را بر مامکشوف می کند نه تمام آن را همچنان که صیاد در صید خود وسایلی مطابق صید خود می خواهد و فرضا اگر او به سوی دریا رود وسیله اش باید تور ماهیگیری باشد و اگر او در بیابان و کوه روتد نیاز به اسلحه ی شکاری دارد بیابراین در دریا برای صید ماهی نیاز به اسلحه ی شکاری نیست و در بیابان و کوه نیاز به تور ماهیگیری نیست برای شکار آهو نیاز به اسلحه و برای صید ماهی نیاز به تور ماهیگیری داریم .

بحث ما بحث ادعیه است و دعا خود روشی است مستقل که علوم تجربی را بر قامت بلند آن دسترسی نیست .

و تو ای عزیز :

در هر لحظه از عمر که سپری می کنی به یاد آور این کریمه ی ابهی راکه فرمود:

((یا ایها الذین امنو اتقوا الله و ابتغوا الیه الو سیله و جاهدوا فی سبیله لقلکم تفلحون ))

(( ای کسانیکه ایمان آورده اید از خدا بترسید و به او تقرب جو یید و در راهش جهاد کنید باشد که رستگار گردید .))

این و سیله که در آیه شریفه مطرح است  وسیله ای مادی حسی و تجربی نیست بلکه وسیله ی معنوی است .

معنی لغوی  دعا

به معنی در خواست نیایش در خواست از خداوند  جمع آن ادعیه است .

معنی اصطلاحی دعا

حاجت و نیاز انسان توام با عجز و انا به به درگاه خداوند است .

موضوع دعا

موضوع دعا ریشه در فطرت انسان دارد که توام با نیاز و عجز است و با کلمات و جملات مختلف از ذات اقدس حق تعالی در خواست می شو د که ممکن است با اشک و سوز همراه باشد.

هدف دعا

هدف دعا به طور کلی اجابت است که این اجابت برای بعضی بر اساس نیاز وخواسته هایشان جهبه ی اخروی دارد و در این میان هستند کسانی که نه دنیا را ونه آخرت را هدف قرار می دهند بلکه هدف قرب الهی است و دعا برای آنان ذاتا مطلوب است و لذتی را که از دعا می برند از چیز دیگر نمی برند .

این لذت لذتی نیست که آنان طلب کنند بلکه چون دعاء کنند  روحشان ملتذ می گردد غم فراغ جانان دارند نه دنیا آنان را سیراب می سازد و نه آ خرت آنان را محفوظ می کند .

دعا سبب خودی خود مطلوب است چون عبادت بزرگی است و انسان را نزد خدای تعالی به مقام بلندی می رساند که جز با دعا و زاری رسیدن بدان مقام ممکن نیست  مقدرات گاهی کم و زیاد می شود وبسا باشد که به واسطه شرطی از میان برود مثلا در تقدیر خداوند عمر کسی سی سال مقد ر شده به شرط اینکه صله رحم نکند  و اگر صله رحم نکند ۶۰ سال مقدر شده و روزی اش در فلان روز مقدار معینی مقدر شده اگر دعاء نکند و بیشتر در خواست نکند و اگر دعاء و در خواست کرد از آن مقدار معین بیشتر می شود و همچنین سایر چیزها حاصل اینکه برای وجود تمام کائنات و عدم آنها شرائط و اسبابی است و خدای سبحان نخواسته است که کارها را بدون اسباب انجام دهد و از جمله اسباب برای برخی از چیزها دعاء است که چنانکه فرد دعاء نکند آن چیز به آن شخص داده نشود .

فضیلت و اهمیت دعا

در فضیلت و اهمیت دعاء در آیات و روایات مطالب زیادی آمده است که به صورت کوتاه بدان  اشاره می شود.

قرآن می فرماید:

ان الذین یستکبرون عن عبادتی سید خلون جهنم اخرین

همانا آنان که سر فرازی کنند از عبادت و ((پرستش )) من زود است که سر افکنده به دوزخ در آیند .

در اصول کافی از قول امام باقر ((ع))آمده است که مقصود از عبادت دعاء است و بهترین عبادت دعاء  است در قبل از همین آیه می فرماید ((ادعونی استجب لکم ))مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم و در آیه ی دیگر می فرماید ((ان ابراهیم لاواه حلیم ))همانا ابراهیم اواه و شکیبا بود .

امام باقر ((ع))فرمود ((اواه))یعنی بسیار دعا کننده به درگاه خداوند.

بنابراین دعا به خودی خود عبادت است و در سوره ی مومن آیه ۶۰ آنرا عبادت دانسته و خدای تعالی به آن فرمان داده است پس بر فرض که به اجابت نرسد به خاطر اطاعت امر او باید انجام شود مانند سایر عبادات و ترک آن موجب خواری و کوچکی و ورود در دوزخ است .

چنان که آیه شریفه بر آن دلالت دارد علاوه بر اینکه خدای سبحان وعده اجابت فرمود و در وعده ی خویش تخلف نورزد و این مطلب با تقدیر هم منافات ندارد زیرا دعاء نیز مقدراست و فایده ای هم که بر آن مترتب شود مقدر گردیده است .

در بعضی روایات به عنوان اسلحه از دعا یاد شده است .

امام رضا((ع))می فرماید :

علیکم بسلاح الانبیاء فقیل:و ما سلاح الانبیاء ؟ قال :الدعاء

بر شما باد به اسلحه پیامبران به او عرض شد :اسلحه ی پیامبر چیست ؟فرمود :دعاء است .

شرایط دعاء

هرگاه اراده کردی که دعاء کنی و برای حاجتی دنیوی و یا اخروی با خداوند منان راز و نیاز کنی پس جرایط دعا را به جای آور و در این رابطه است که امام صادق ((ع))می فرماید:

احفظ اداب الدعاء و انظر من تدعو ؟و کیف تدعو؟ و لماذا تد عو؟

حفظ کن و به جا آورشرایط دعاء را و نظر کن که را می خوانی ؟ و از که حاجت خود را می خواهی ؟و از برای چه می خوانی ؟

بدون رعایت موارد ذیل دعاء مستجاب نمی گردد:

۱-خیر و شر را از هم تفکیک کنیم و نطلبیم از خداوند چیزی را که باعث هلاکت می شود.

۲-پیش از دعاء باید داعی عظمت و بزرگواری خدا را بخاطر آورد و جزم و قطع داشته باشد که خداوند به قضای حاجت و به همه ی ممکنات قادر و تواناست و بعد از آن به اسمای حسنی و صفات علیا او را یاد کند

۳-یقین داشته باشد که خداوند عالم به او عالم و داناست و از اسرار و ضمایر او خواه حق  و خواه باطل واقف و آگاه است.

۴-داعی باید اندیشه نماید که آنچه از خداوند طلب می کند مشروع است یا غیر مشروع؟و پس از آنکه مشروع بود باید فکر کند که از جهت خیر می خواهد یا از جهت اغراض و اهداف فاسد ه .

۵-اجابت مشروط به مصلحت و خیر بودن برای دعاء کننده است زیرا خدای حکیم بدلخواه بندگان از آنچه خیر و صلاح آنها است دست بر ندارد .

۶-وعده ی خدا مشروط به مشیت است .

۷-چنانچه اجابت تا خیر کرد به جهت آن است که او را بخواند وصدای او را بشنود چون آن را دوست دارد.

۸-لازم نیست اجابت  فوری باشد و ممکن است دعاء مستجاب شده باشد ولی ظهور آن روی پاره ای از مصالح به مدت زیادی تاخیر افتد .

حضرت امام صادق ((ع))فرمود :

الدعاء کهف الاجابه کما ان السحاب کهف المطر

دعا مخزن و گنجینه اجابت است چنانچه ابر مخزن باران است.

کیفیت دعاء مسائلی که باید دردعاٍءمد نظر داشت .

۱-در دعا باید دل غافل نباشد بلکه توجه داشته باشد .

۲-در دعا پا فشاری کردن و اصرار باشد.

۳-در دعاء انتظار اجابت داشته باشیم.

۴-حاجت خود را در دعاء نام ببریم.

۵-دعای پنهانی بهتر از دعاءآشکار است .

۶-پیش از دعاء صدقه بدهیم .

۷-در دعاء از عطر استفاده نماییم .

۸-هنگامیکه دل دقت کرد ((نرم شد)) دعاء کنیم زیرا د ل تا پاک نشود دقت نکند.

اوقات امید اجابت دعاء

۱-هنگام وزیدن بادها

۲-هنگام ظهر

۳-هنگام ریزش باران

۴-هنگام ریختن اولین قطره ی خون مؤمن در جهاد یا غیر آن

۵-در نماز وتر

۶-بعد از سپیده دم

۷-بعد ا ز ظهر

۸-بعد از مغرب

۹-نزد قرائت قرآن

۱۰-نزد گفتن اذان

۱۱-هنگام سحر

۱۲-نزد بر خورد کردن دو صف از مؤمنین و کفار برای قتال و جنگ

۱۳-شب جمعه یا روز جمعه

مکانهای امید به اجابت دعاء

۱-مسجد

بهتر است هنگامیکه می خواهیم دعاء کنیم به مسجد برویم و این حالت بیشتر جنبه ی تعبدی دارد .

۲-عرفه

چنانکه در حدیث است که حضرت باری تعالی در آن روز ندا می کند بملائکه ی آسمان که ببینید بندگان مرا که از اطراف عالم سر برهنه و خاک آلود از برای محض بندگی و اطاعت فرمان من به این مکان آمده اند آیا می دانید که مطلت ایشان چیست و چه می خواهند ؟ ملائکه می گویند:مطلب ایشان نیست مگر مغفرت و آمرزش تو  حق عز اسمه گوید که : شما شاهد باشید که من آمرزیدم ایشان را و از تقصیر ایشان گذشتم .

۳- مرقد شریف حضرت امام حسین ((ع))

حدیث است که حضرت حق به عوض شهادت آن حضرت چهار خصلت به او کرامت فرمود :

۱-استشفا  از آن تربت پاک و مبارکه

۲-اجابت دعا در زیر قبه ی او

۳-بودن ائمه از ذریه ی او

۴-حساب نکردن مدت زیارت از عمر زوار او

۴- به طور کلی مکانهایی که از قداست خاصی برخوردار است .

عوامل تاخیر اجابت دعا

۱-حقارت و پستی دنیا و اینکه تاخیر به آخرت بهتر است .

۲-از شرائط اجابت دعا این است که در هر حال نباید از دعاء برداشت چه در حال آسودگی و چه در حال سختی .

۳-شکیبایی  در تاخیر دعاء

۴-قطع صله ی رحم نکند .

۵-کسب خود را حلال کنند و دعایی به اجابت رسد که حرامی در بر نداشته باشد .

۶-اظهار دشمنی با مردم نکنند .

۷-آن که به واسطه فراوان شدن مال و ثروت و قدرت در خطر اداء نکردن حقوق آن افتد .

۸-این که اگر زود به اجابت رسد موجب حرص بر دنیا گردد و نعمتهای خدا در نظرش خوار و کوچک شود.

امام صادق علیه اسلام فرمود:

((یتمنی المؤمن انه لم یستجب له دعوه فی الدنیا مما یدی من حسن الثواب ))

آنقدر ((در مقابل مستجاب نشدن دعا و رنج و زحمتهای دنیا در قیامت )) به مومن  ثواب می دهند که آرزو می کند ایکاش هیچیکاز دعاهایم در دنیا مستجاب نمی شد.

پیامبرخدا ((ص))فرمود :

هیچ مسلمانی دعاء نمی کند به شرط آنکه دعای او برای قطع رحم و ارتکاب گناهی نباشد مگر آنکه خداوند یکی از سه چیز را به او عنایت می کند : یا دعایش را مستجاب می کند و یا پاداش را برای آخرت ذخیره می سازد ویا آنکه به قدر خواسته اش بدی را از وی می گرداند .

گریه در دعا

یکی از مواردی که انسان را تخلیه می کند و عقده های درونی او را تضعیف کرده و از بین می برد گریه است گریه نشانه ای از رحمت الهی است  گریه روح انسان را مصفی می کند و آرامش را به انسان ارزانی می دارد .

در مرگ عزیزان گریه کردن توصیه شده است همچنان که وقتی جبرئیل ((ع))به پیامبر ((ص)) خبر داد که جعفر بن ابی طالب در مصاف با رومیان به شهادت رسیده است در این هنگام پیامبر ((ص))دخترش فاطمه ((ع)) را خواست و به او فرمود جعفر ابن طالب در جنگ با رومیا ن به شهادت رسیده است سه روز غذا تهیه می کنی و به خانواده ی جعفر ابن ابی طالب عطا می کنی برای جعفر عزاداری می کنی گریه می کنی و جریان به شهادت رسیدن او را بیان می کنی می گویی که چه سان دستانش را قطع کردند و خداوند د ربهشت به جای دو دستش دو بال به او می دهد از این روی آنرا جعفر طیار گفته اند .گریه نشانه هدایت الهی است و گریه در دعا نشانه ی پیوند عاشق  با معشوق خود است حضرت با قر ((ع))فرمود :هیچ قطره ای نزد خدا محبوب تر از آن قطره اشکی که در تاریکی  شب از ترس خدا بریزد و جز خدا چیز دیگری به آن منظور نباشد.

مقدمات دعاء

۱-   استغفار کردن پیامبر خدا فرمود :هر  دردی دوایی دارد و داری گناهان استغفار است .

۲-  صلوات بر پیامبر خدا و سپس حاجت خود را خواستن علی ((ع))فرمود : هیچ دعایی یه آسمان بالا نمی رود مگر آنکه بر محمد و آل او درود فرستاده شود .

۳-الله اکبر گفتن و به طور کلی خداوند را به بزرگی یاد کردن .

۴- سبحان الله گفتن  و لا اله الا الله گفتن و خداوند را مدح و ستایش کردن .

۵- نامهای خدا را بر زبان جاری کردن ..

عمومیت دادن در دعا

رسول خدا((ص)) فرمود : هر گاه یکی از شما ها دعا کند  پس عمومیت دهد و همه را دعا کند زیرا که آن به اجابت نزدیکتر  است .

در دعا ذکر خدای عز و جل  توصیه شده است و بسیاری ذکر او هنگام صاعقه تو صیه شده است و گفته اند آتشی که در رعد و برق شدید ازآسمان فرو ریزد شخص ذاکر را نگیرد در هنگام دعا ء تحمید –تمجید –استغفار –تسبیح –تهلیل و تکبیر گوید .

در موارد زیر دعا مستجاب می گردد

۱-کسی که به حج رود .

۲-کسی که در راه خدا جهاد کند.

۳-   کسی که بیمار  و مریض است .

۴-   امامی که عادل است و دعاء کند.

۵-   کسی که ستمدیده است و دعا کند .

۶-   دعای فرزند صالح برای پدر و مادر

۷-   دعای پدر صالح برای فرزندش

۸-  دعای مؤمن برای برادرش در پشت سر او که خداوند می فرماید بر تو باد مانند آن

دعای افراد زیر به اجابت نمی رسد .

۱-   مردی که در خانه نشسته و روزی طلب می کند .

۲-   مردی که زنی دارد و بر او نفرین می کند.

۳-   مردی که مالی را بدون شاهد وگواه به دیگری وام دهد.

۴-   مردی که مالی دارد واز بین برده و فاسد کرده چون میانه روی نکرده است.

بعضی از آثار دعا

۱-   به دست آوردن سلامت جسمانی و اجابت دعاء

۲-   احساس مسئولیت درونی

۳-   اطمینان و آرامش روحی

۴-   عطا کردن فرقان و بصیرت دل

۵-   وجدان کردن خود و یافتن فقر ذاتی.

فراگیر بودن دعا

برای مسائل مختلف دعای مخصوص داریم که در اینجا فهرست و ار به آن اشاره می کنیم :

۱-   دعاء برای بیرون رفتن از منزل

۲-   دعاء برای دین و وام

۳-   دعای پیش از نماز

۴-   دعای پس از نماز

۵-   دعاء برای رفع اندوه –سختی – غم – دلتنگی و ترس

۶-   دعاء برای دردها و بیماریها

۷-   دعاء برای حفظ کردن قرآن

۸-   دعاء‌هنگام خواندن قرآن

۹-   دعاء هنگام سفر

۱۰-  دعای کوتاه برای همه ی حاجت های دنیا و آخرت

۱۱-  باب حذر و بعویذ

۱۲-  دعاء برای روزی

فهرست تعدادی از دعاها

۱-   ستایش خداوند عز وجل

۲-    درود بر محمد و آل او

۳-   درود بر نگاهداران عرش الهی

۴-   درود بر پذیرندگان پیامبر

۵-   نیایش برای خودو نزدیکان

۶-   نیایش بامدادان و شامگاهان

۷-   نیایش در کارهای مهم

۸-   نیایش به هنگام پناهندگی به درگاه خداوند متعال

۹-   نیایش در اشتیاق به درگاه خداوند متعال

۱۰-   نیایش به هنگام پناهندگی به خدای متعال

۱۱-  نیایش برای عاقبت نیکو

۱۲-   نیایش دراعتراف به گناه

۱۳-  نیایش در طلب آرزوها ونیازها

۱۴-  نیایش برای دوری ظلم و ستم

۱۵-  نیایش در بیماری

۱۶-  نیایش برای آرزوی آمرزش

۱۷-  نیایش برای دوری کردن اهریمن

۱۸-   نیایش برای درخواست  باران

۱۹-  نیایش برای کسب اخلاق نیکو

۲۰-  نیایش به هنگام اندوهگین شدن

۲۱-  نیایش درهنگام سختی و تنگی

۲۲-  نیایش برای دور کردن درد و بلا

۲۳-  نیایش برای تندرستی

۲۴-  نیایش برای پدر و مادر

۲۵-  نیایش برای فرزندان

۲۶-  نیایش برای مرزبانان

۲۷-   نیایش در ترس از خدا

۲۸-   نیایش برای همسایگان

۲۹-   نیایش هنگام تنگدستی و گرفتاری

۳۰-  نیایش برای ادای دین و قرض

۳۱-   نیایش درراه توبه

۳۲-   نیایش در نماز شب

۳۳-   نیایش در نماز مغرب

۳۴-  نیایش در طلب خیر و نیکی

۳۵-   نیایش برای رضا به قضای الهی

۳۶-   نیایش به هنگام شنیدن رعد آسمان

۳۷-   نیایش در سپاسگذاری

۳۸-   نیایش در پوزش خواهی

۳۹-  نیایش در طلب عفو و اغماض از خدا

۴۰-  نیایش به هنگام یاد از مرگ

۴۱- نیایش د رطلب عیب پوشی و محافظت خواستن از دعا

۴۲-  نیایش هنگام ختم قرآن کریم

۴۳-  نیایش هنگام دیدن هلال ماه

۴۴-  نیایش هنگام استقبال از ماه رمضان

۴۵-  نیایش هنگام وداع از ماه رمضان

۴۶-  نیایش در روز عرفه

۴۷-  نیایش در عید قربان و جمعه

۴۸- نیایش هنگام عید فطر و جمعه

۴۹- نیایش در دوری از شر دشمنان

۵۰- نیایش در هنگام ترس از خدا

۵۱- نیایش به هنگام زاری به درگاه خدا

۵۲-  نیایش د راصرار بر طلب از درگاه خدا

۵۳-  نیایش در اظهار فروتنی به درگاه خدا

۵۴-  نیایش برای دوری غمها

منابع و مآخذ

۱-قرآن کریم

۲-اصول کافی از مرحوم کلینی ((ره))

۳-الفاظ قرآن از استاد محمد رضایی

۴-الارشاد –مفید –انتشارات علمیه اسلامیه

۵-تقریرات درس وصیت نامه از :علی فایضیٍٍ