ده فرمان

واژه ده فرمان Decaluge در لغت، به معناى «ده کلام» است. این واژه اشاره است به آیاتى در سفر خروج و تثنیه: «و او سخنان عهد، یعنى ده کلام را بر لوح ها نوشت» (خروج، ۳۴: ۲۸؛ رک: تثنیه، ۴: ۱۳؛ ۱۰: ۴).
به گفته کتابِ مقدسِ یهودیان، سه ماه پس از خروج قوم اسرائیل از مصر، موسى به فرمان خدا به کوه سینا رفت و در آن جا، دو لوح را دریافت کرد که ده فرمان (ten Commendments) بر آنها نقش بسته بود. این ده فرمان به «انگشت خدا» نوشته شده بود (خروج، ۳۱: ۱۸؛ تثنیه، ۵: ۲۲)؛ اما سایر احکام تورات را موسى نوشت (تثنیه، ۳۱: ۹، ۲۴).
تورات به گفته دانشمندان یهودى، مشتمل بر ۶۱۳ حکم است؛ در میان این احکام، ده حکم؛ یعنى ده فرمان، اهمیتى ویژه دارند. این فرمان ها محور شریعت یهودند و تمام احکام شریعت در همین فرمان ها ریشه دارد. قوم اسرائیل با پذیرفتنِ این فرمان ها با خدا هم پیمان مى شود. در قرآن کریم نیز به «الواح» اشاره شده است (سوره اعراف، آیه ۱۴۵) که اشاره است به دو لوح ده فرمان. ده فرمان در باب بیستم سفر خروج و در باب پنجم سفر تثنیه، به طور منظم (با تفاوت هاى بسیار اندک)، و در جاى جاى تورات، به گونه اى پراکنده ذکر شده است.
ده فرمان را به شکل هاى مختلفى شماره کرده اند؛ شمارشى که در یهودیت، بیشتر پذیرفته شده چنین است:
1. من هستم خداوند، خداى تو؛
2. تو را خدایانِ دیگر جز من نباشد؛
3. نام خدا را به باطل نبر؛
4. روز شبات (شنبه) را گرامى دار؛
5. پدر و مادرت را احترام کن؛
6. قتل نکن؛
7. زنا نکن؛
8. دزدى نکن؛
9. بر همسایه خود شهادت دروغ نده؛
10. به ناموس و اموال همسایه خود طمع نورز.
در مسیحیت، نظام پذیرفته شده چنان است که دو فرمانِ نخست را معمولا یک فرمان مى شمارند و فرمان دهم را به دو فرمان تقسیم مى کنند. در این سامانه، فرمان نهم شهوت جسمانى را منع مى کند و فرمان دهم از طمع به اموال دیگران بازمى دارد.
عیسى و شاگردان وى ده فرمان را بسیار گرامى داشته اند. عیسى در تعالیم خود، ده فرمان را تصدیق مى کند. وى در پاسخِ کسى که پرسیده بود: «اى استاد نیکو، چه عملِ نیکو کنم تا حیات جاودانى یابم؟»، گفت: «اگر بخواهى داخل حیات شوى، احکام را نگاهدار {…} قتل مکن؛ زنا مکن؛ دزدى مکن؛ شهادت دروغ مده؛ و پدر و مادر خود را حرمت دار، و همسایه خود را مثل خویش دوست دار» (متى، ۱۹: ۱۶ـ۱۹).
وى در عین حال، با تعمیم و بسط قلمرو و مفاد فرمان ها، در حقیقت، باطنِ آنها را نیز آشکار مى کند: «شنیده اید که به اولین گفته شد: «قتل مکن» و «هرکه قتل کند سزاوار حکم شود»؛ لیکن من به شما مى گویم هرکه به برادرِ خود، بى سبب، خشم گیرد مستوجب حکم باشد» (متى، ۵: ۲۱: ۲۲). «شنیده اید که به اولین گفته شده است: «زنا مکن»؛ لیکن من به شما مى گویم، هرکس به زنى نظرِ شهوت اندازد، همانْ دم در دل خود با او زنا کرده است» (متى، ۵: ۲۸).
با این همه، عیسى همه فرمان ها را در محبت خلاصه مى کند. وى در پاسخ به این پرسش که کدام حکم در شریعت، بزرگ تر است، مى گوید: «این که خداوند، خداى خود را با همه دل و تمامى نفس و تمامى فکرِ خود، محبت نما. این است کلمه اول و اعظم. و دوم مثل آن است؛ یعنى همسایه خود را مثل خود محبت نما. بدین دو حکم، تمام تورات و صحف انبیا متعلق است» (متى، ۲۲: ۳۷ـ۴۰؛ رک: رومیان، ۱۳: ۹ـ۱۰).
نکته اى که یادآورىِ آن خالى از فایده نیست این است که در تَنخ (کتاب مقدس یهودى) فرمان ششم تا نهم، یک آیه به حساب آمده است (خروج، ۲۰: ۱۳)؛ ولى در نسخه هاىِ مسیحىِ کتاب مقدس که ترجمه آن در دسترس ماست، این فرمان ها هریک، آیه اى جدا شمرده شده اند (خروج، ۲۰: ۱۳ـ۱۶).
منابع:
1. فصلنامه هفت آسمان، شماره چهاردهم حسین سلیمانى برگرفته از:
Louis Jacobs, the Jewish Religion؛ A Comanion؛ Catechism of the Catholic Chureh؛ Enc. Judaica, v. 5