مقدمه
قبل از اینکه به تبیین روابط دخترو پسر از نظر اسلام بپردازیم چند نکته را یاد آوری می کنیم. اول: اینکه مبنا و ماخذ معارف ، اخلاقیات ، معیارهای رفتاری و… و در یک کلام بایدها و نبایدهای فردی و اجتماعی ما برگرفته از دین اسلام است و ما در هر مرحله از مراحل زندگی بشری چه فردی و چه اجتماعی دین اسلام را حاکم می دانیم وآنرا ملاکی جدائی ناپذیر برای زندگانی بشری قلمداد می کنیم. و لذا آنچه در ذیل می آید طبق همین ملاک می باشد. دوم: اگر چه عنوان مقاله روابط دختر و پسر است، اما همه زنان و مردان در این احکام مشترک هستند و اختصاص عنوان به دختر و پسر تنها به خاطر اهمیت و موقعیت حساس دختران و پسران جوان و نوجوان می باشد. سوم: در این مقال تنها به بیان باید ها و نباید ها در رابطه دختر و پسر پرداخته می شود و سخن از معضلات ،راه حل ها و سیاست های صحیح و نا صحیح ، آسیب شناسی و …در این رابطه را به مجال و مقالهای بعدی موکول می کنیم.
طرح بحث
زندگی انسان بر پایه روابط اجتماعی و پیوندها شکل می گیرد. آنچه از نظر اسلام در این اجتماع مهم است حرکت به سوی اخلاق متعالی و پیشرفتهای معنوی وکمال فردی و اجتماعی انسان است. و این اجتماع ناگزیر از تعامل افکار و اندیشه ها، فرهنگها، تعلیم وتعلم و ارتباطات می باشد که دین اسلام هم بر این موارد تاکید دارد.
در یک جامعه اسلامی روابط و تعامل انسانها با یکدیگر بر گرفته از شناخت ارزشها و آموزه های دینی است که چگونگی و باید ها ونبایدهای آن را بیان می کند. انسان، به ویژه جوان ونوجوان، به ارتباط اجتماعى نیازمند است؛ زیرا آدمى موجود اجتماعى است و ارتباط با دیگران پاسخ آن نیاز درونى به شمار مىآید.داشتن روابط ضرورت دارد؛ ولى چگونگى آن از اهمیت بیشترى برخوردار است. در این میان ارتباط با جنس مخالف موضوعى مهم و حساس است.
علىرغم اینکه افراد ناآشنا به مبانى دینى، اسلام را بدان متهم مىکنند که مخالف حضور دختران در اجتماع است، احادیث صریحى داریم که طالب علم و دانش و فراگیرنده آن، چه دختر و چه پسر، محبوب خدایند و براى کسب دانش و کارهاى مفید اجتماعى، دختران و پسران مىتوانند با حفظ پوشش و عفاف، بهراحتى در جامعه ظاهر شوند و به انجام وظیفه بپردازند. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَهٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ بُغَاهَ الْعِلْم» (الکافی/۱/۳۰ )
«فَوَجَبَ عَلَى الْعَاقِلِ طَلَبُ الْعِلْم ».(الکافی/ ج۱ – کتاب العقل و الجهل)
اسلام به اهمیت و ارزش فوقالعاده پاکى و سلامت شخصیت دختر و پسر و لزوم رعایت حقوق فرد و جامعه در ارتباطها ، نگاهها، شنیدنها و مکالمات تأکید دارد و به هیچ عنوان راضى نمىشود که حریم قُدسى دختر، خدشه بردارد یا پسر از دایره عفت و پاکى خارج شود.
تفاوت «روابط دختر و پسر» درجامعه اسلامی و فرهنگ غربی
فرهنگ غربى، به نام آزادى و در راه رسیدن به آن، فضاى جامعه را خواسته یا ناخواسته ناامن و کانون خانواده را متزلزل نموده است. در چنین فضایى، هیجانات کاذب، فرصت اندیشیدن و خلوت معنوى و چشیدن لذّت رفتارهاى اخلاقى و خویشتندارى هاى عفیفانه را از انسان گرفته است.
در جوامع غربی به اصطلاح «آزاد»،بر اثر بىبندوبارىها و تلاشهاى تمام ناشدنی شهروندان براى کسب منافع و رفاه بیشتر و نادیده گرفتن حریمهاى انسانى، هر روز، جنایات تازهاى در شرف تکوین است، که عشقهاى دروغین خیابانى و دوستىها و ارتباطهاى کوچه وبازارى، تنها نقطههاى آغاز شمرده مىشوند.
در جوامع غربى و همچنین جوامعی که مقلّد غرب هستند، نسل جوان، هدف تبلیغات رسانهاى قرار گرفته اند تا مصرف بیشتر محصولات تجاری را به دنبال داشته باشند. (لباسهاى مُدِ روز، لوازم آرایشی، فیلمها و آوازهاى سبُک یا غیر اخلاقى، موادّ انرژى زا و توهّم زا و…) بدون آنکه فرصت انتخاب داشته باشند و یا بتوانند آگاهانه از حلقه و گردونهاى که درونش قرارگرفتهاند، خارج شوند. در چنین جامعهاى که به هیچ اصل اخلاقى یا آرمان غیر مادّى پایبند نیست، همگان قربانىاند. و به اصطلاح تر و خشک با هم می سوزند.
با چنین شرایطی که بر جوانان در جوامع غربى و کشورهاى تحت نفوذ آنان حاکم است، باید دید الگوهاى دخترها و پسرها، چه کسانى هستند؟ آیا افراد عالم و دانشمند و متفکّر و هنرمند واقعى الگو هستند یا هنرپیشههاى جلف و فاقد ابتکار و بىاندیشهاى که تنها ظاهرى جذّاب دارند؟ آیا این روند، دلیل انحطاط و سقوط اخلاقى و موجبِ سرگردانى و بی هدفی نسل جوان دختر و پسر یک جامعه نیست؟ آیا متفکّران و مربّیان بزرگ غرب در دههها و سَدههاى گذشته، با آن همه مبارزات پیگیر و تحمّل آنهمه رنج، چنین فضاى فرهنگسوز و مادّیتزدهاى را آرزو کرده بودند؟ و آیا شایسته است که ما به جاى تصحیح و ارتقاى فرهنگ خویش، خود را به چنین فضاى وهْمآلودى بسپریم؟
اما در جامعه اسلامی، جامعه دینى در روابط اجتماعى خود، توجهى ویژه به حصار عفاف و حریم شخصى دختر و پسر دارد. روش اسلام، این است که انسان، معتدل و متعادل زندگى کند و از هر افراط یا تفریطى به دور باشد. خداوند نیز مسلمانان را «امت متعادل» مىنامد. «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ اُمَّهً وَسَطاً لِتَکونوا شُهَداءَ عَلَی الناسِ» (سوره بقره، آیه ۱۴۳) و افراد اجتماع را به روش صحیح زندگى فرامىخواند و در مقرّرات خود، همه جنبههاى نیاز دختر و پسر را در نظر مىگیرد. از جمله، دختران را تا حدودى که منجر به زیاندیدن و انحراف آنها نشود، از شرکت در اجتماع، نهى نمىکند.
رسول خدا(ص) به برخى از زنان اجازه مىدادند که حتى در جنگها براى امداد و کمک به مجروحان و سربازان، شرکت کنند و در تاریخ اسلام، نمونههاى بسیارى براى مشارکت زنان و دختران در فعالیتهاى اجتماعى ذکر شده است.( از جمله نسیبه که جایگاه ویژه ای نزد رسول خدا ص داشت) روشن است که رعایت حریمها از سوى زنان و مردان، تضمین لازم براى دوام چنین مشارکتى است و حضور زنان و دختران در فضاهاى عمومى یک جامعه، مشروط به صلاحیت اخلاقى و متانت مردان و پسران آن جامعه است.
اسلام به خطراتِ ناشى از روابط به اصطلاح «آزاد» دختر و پسر کاملاً آگاه است و نهایت مراقبت را در روابط و برخوردهاى دختران و پسران دارد، تا حدى که منجر به انحراف و فساد نشود و طرفدار مشارکت دختران و پسران در جامعه به شکل معقول و با حفظ حریم است.
اسلام، در عین اینکه اجازه شرکت در محافل، مدارس، دانشگاهها، مساجد و… را به جوانان دختر و پسر مىدهد، دستور مىدهد که به صورت مختلط نباشد و محلّ نشست و برخاستها از یکدیگر جدا باشد. آنچه که اسلام به صورت یک توصیه اخلاقى در مورد جامعه مدنى ابراز مىدارد، این است که اجتماع مدنى، تا حدّ ممکن، غیر مختلط باشد. به عنوان مثال در تفسیر این آیه آمده است:
«لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ…» یعنی «اگر منافقان و بیمار دلان و کسانی که شایعات بی اساس و اخبار دروغ در مدینه پخش می کنند دست از کار خود برندارند، تو را بر ضد آنان می شورانیم سپس جز مدت کوتاهی نمی توانند در کنار تو در این شهر بمانند» (سوره احزاب /۶۰).
که در تفسیر بیماردلان (فی قلوبهم مرض ) آمده: یعنی کسانی که فاجر هستند و ایمانی ضعیف دارند آنها کسانی هستند که از مراوده و اختلاط با زنان و اذیت آنان باکی ندارند.. .
روابط بین دختر ها و پسر ها
روابط بین زن و مرد را به چهار صورت می توان در نظر گرفت: رابطه زن و شوهری ، رابطه علمی،رابطه حرفه ای و شغلی،رابطه دوستانه.
