آنچه از کارها و نیکی های مومن پس از مرگش به او می رسد، دانشی است که آن را منتشر کرده و فرزند صالح و نیز مصحف قرآنی است که از خود بر جای گذاشته یا مسجدی است که ساخته است.
اسلام به ساختن اماکن فرهنگی و عبادی به ویژه مسجد عنایت خاص دارد. نخستین آیاتی که بر پیامبر(صلی الله و علیه وآله) نازل شده درباره دانش و ابزار فراگیری آن است که زیربنای تمدن و فرهنگ اسلامی بوده است. نخستین گامی که پیامبر(صلی الله و علیه وآله) در آماده سازی زیرساخت مدینه نبوی برداشت تاسیس مسجد به عنوان پایگاه ارتباط خدا و خلق و مرکز رسیدگی به امور دنیا و آخرت مردم بود.
آیات قرآن و روایات معصومان(علیهم السلام)، مسلمانان را به ایجاد پایگاه های فرهنگی و ساختن مراکز عبادی و تعمیر آن، ترغیب کرده و به بیان آداب بهره گیری از مسجد و برکات و آثار سازنده دنیوی و اخروی آن پرداخته اند.
شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد
در قرآن کریم درباره ویژگى کسانى که به آبادى مسجدها همّت مى ورزند، چنین مى فرماید: «إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَهَ وَآتَى الزَّکَاهَ وَلَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِکَ أَن یَکُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِینَ»[۱] جز این نیست که مساجد خدا را آن کس آباد مى کند که به خدا و روز واپسین ایمان داشته باشد و نماز بگزارد و زکات بپردازد و جز از خدا نترسد. امید است که اینان از رهیافتگان باشند.
قرآن کریم در این آیه شریفه، شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد این گونه برمی شمارد:
شرط اول: ایمان به خدا[۲] و اخلاص[۳] در مسجد سازی که نقش اصلی را در آبادی و عمران مساجد و مسجد ایفا می کند. در روایتی از رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) نقل شده فرمودند: « کسی که بنایی را به منظور خودنمایی و به گوش دیگران رساندن بسازد، خداوند این بنا را تا زمین هفتم در حالی که به صورت آتشی در گردن اوست، بر وی حمل می‌کند و او را در آتش می‌افکند. چیزی این شخص را از سقوط به قعر جهنم حفظ نمی‌کند؛ مگر اینکه توبه کند. عرض شد: ای رسول خدا! از روی ریا و سمعه ساختن بنا به چیست؟ فرمود: این که انسان زاید بر نیاز خود و به قصد فخرفروشی بر همسایگان و مباهات نمودن به برادران خود بنایی را بسازد.
شرط دوم: اعتقاد به قیامت؛ قرآن کریم یکی از شرایط مهم برای آبادگران مسجد را ایمان و اعتقاد به روز قیامت دانسته است.[۴] این دو شرط(شرط اول و دوم)، جنبه اعتقادی و زیربنایی دارد و تا آن نباشد هیچ عمل پاک و شایسته و خالصی از انسان سر نمی‌زند، بلکه اگر ظاهراً هم شایسته باشد در باطن آلوده به انواع غرض‌های ناپاک خواهد بود.
شرط سوم: اقامه نماز؛ زیرا هدف اصلی از بنای مسجد، عبادت و پرستش خداوند است.[۵] براین اساس، کسانی که با نماز همدم و همراز نیستند، هرچند به گونه ای در رونق ظاهری و یا ساختن مسجد شرکت داشته باشند، از بانیان آبادگران مسجد محسوب نخواهند شد.
شرط چهارم: آبادکنندگان مساجد کسانی هستند که زکات، یعنی حقوق مالی واجب[۶] خویش را ادا می‌کنند، نه اینکه ساختن و تعمیر مسجد بهانه‌ای برای شانه خالی کردن از زیر بار وجوهات و حقوق شرعی باشد. از این رو از منظر قرآن، کسانی حقوق مالی خود را پرداخت نمی کنند، نمی توانند صرفاً با ساختن مسجدی هرچند مجلّل در ردیف آبادگران مساجد به حساب آیند.
شرط سوم و چهارم بیانگر این است که آبادگر مسجد، ایمانش به خدا و روز رستاخیز تنها در مرحله ادعا نباشد، بلکه با اعمال پاکش آن را تأیید کند هم پیوندش با خدا محکم باشد و نماز را به درستی انجام دهد و هم پیوندش با خلق خدا، و زکات را بپردازد.
شرط پنجم: نترسیدن از غیر خدا که نتیجه آن، شجاعت و قدرت در مقابل هر مقام و قدرتی است تا بتوان از اجرای برنامه های غیر الهی در مسجد جلوگیری کرد.
پاداش مسجد سازی
با تتبّع در روایات، در می یابیم که وعده ها و پاداش های الهی برای بانیان مسجد بسیار است. چنان‌که در روایتی از پیامبر (صلی الله و علیه وآله) نقل شده است: اگر کسی در دنیا مسجدی بنا کند، خداوند در مقابل هر وجب از آن، به اندازه مسیر چهل هزار سال را، شهری از طلا، نقره، دُرّ، یاقوت، زُمُرُّد، زبرجد و مروارید به وی می بخشد.»[۷]
البته ناگفته روشن است که این پاداش ها برای آبادگرانی که دارای شرایط لازم که در بیان شد، باشند است، وگرنه کسی که براى ریا و خودنمایى و فخرفروشی… مسجدی، گرچه مجلل بنا کند، از این گونه پاداش محروم خواهد بود.[۸]
کلام آخر
این تأکید قرآن کریم بر وجود شرط‌هایی خاص برای آبادکنندگان مسجد، دو جنبه فردی و اجتماعی دارد: اهمیت آن از نظر فردی این است که آبادکردن مسجد بدون آن ویژگی‌ها، عملی بی روح و پیکری بی جان است که در بارگاه ربوبی ارزشی ندارد.
اهمیت اجتماعی آن نیز این است که مسجد نقش‌های مهم اجتماعی دارد؛ در نتیجه آبادکنندگان آن باید انسان‌هایی صالح و برگزیده باشند تا مسجد بتواند نقش حیاتی خویش را ایفا کند.
پی نوشت:
[۱] – توبه، آیه ۱۸.
[۲] – توبه، آیات ۱۰-۱۰۸.
[۳] – کنزالعمال، ج۷، ص۶۵۵، ح۲۰۷۶۴.
[۴] – توبه، آیه ۱۸.
[۵] – بقره، آیه۱۴۴؛ حج، آیه۴۰؛ نور، آیه ۳۶؛ توبه، آیه ۱۰۸؛ وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۹۷، باب۷۰، ح۱؛ کنزالعمال، ج۷، ص۶۵۴.
[۶] – کنزالعمال، ج۷، ص۶۵۴، ح۲۰۷۵۸.
[۷] – وسائل الشیعه، ج۳، ص ۴۸۶
[۸] – کنزالعمال، ج۷، ص۵۷۸، ح۲۰۳۳۹.
