مشکلات یادگیری کودکان در پیش از دبستان علامت‌هایی دارد که به عنوان زنگ‌های خطر مطرح می‌شوند:
۱ـ تأخیر در رشد حرکتی و کلامی
۲ـ پایین بودن گنجینه لغات کودکان
از راه‌های افزایش گنجینه لغات کودکان صحبت کردن به صورت شمرده با آنها است. در حین شمرده صحبت کردن با کودکان آنها فرصت بیشتری دارند که خوب صحبتهای ما را بشنوند و آنها را ذخیرهسازی کنند.
همچنین خواندن کتابهای داستان (خصوصاً کتابهای تصویردار و بزرگ) نیز به صورت گام به گام در افزایش گنجینه لغات کودکان تأثیرگذار است.
از دیگر راه‌های مؤثر برای کودکانی که مشکل گفتاری دارند حضور آنها در مهدهای کودک است. زیرا با حضور در کنار کودکان دیگر بهتر یاد می‌گیرند.
بهتر است کودکان تا دو سالگی نزد خانواده باشند تا دچار نگرانی و استرس جدایی از خانواده نگردند.
استفاده از مهد کودکها بعد از دو سالگی برای یادگیری رفتارهای اجتماعی مناسب است. با حضور کودکان در مهدکودک ضمن ارتباط با بچه‌های دیگر و همسالانشان، گنجینه لغاتشان نیز افزایش مییابد و گفتار آنها تقویت می‌شود. در این بین باید دقت نمود که در برخورد با کودک باید از کلمات درست استفاده کرد. (مثلاً به کار بردن کلمه گربه به جای پیشی)
استفاده از نوارهای قصه برای خودکان دو سال و استفاده از کامپیوتر برای کودکان ۳ و ۴ سال میتواند در این زمینه مفید باشد.
در انتخاب موضوعات داستانها باید دقت کرد که آنها ملایم باشند و اهداف آموزشی را دنبال کنند.
تقویت حافظه بینایی
«حافظه بینایی» یعنی چیزهایی که می‌بینیم به ذهن بسپاریم و در زمانی که به آن نیازمند هستیم از آن کمال استفاده را ببریم.
یکی از مشکلاتی که کودکان در پیش از دبستان دچار آن هستند ضعف در حافظه بینایی است یعنی قادر نیستند چیزهایی را که دیدهاند به ذهنشان بسپارند و هنگامی که لازم است آنها را بازیابی کنند.
از روش‌های مختلفی برای سنجش یا تقویت حافظه بینایی کودکان می‌توان استفاده کرد. یکی از روش‌های سادهی تقویت بینایی استفاده از کارت‌ها است، به این صورت که چند نمونه کارت عکسدار را نشان کودک می‌دهیم، کارت‌ها را پنهان کرده، سپس از او سؤال می‌کنیم در تصویر کارت ابتدایی چه چیزی را دیده است و به ترتیب تا کارت پایانی ادامه می‌دهیم.
در نظر داشته باشید یک کودک پیش از دبستان و بدو ورود به دبستان بتواند حدوداً بین ۴ تا ۵ کارت را به ترتیبی که دیده است از حفظ بگوید. در صورتی که کودک نتوانست این تعداد کارت را بگوید بدون نگرانی به تقویت او بپردازید. ابتدا از یک کارت شروع کنید، سپس دو و به تدریج تعداد کارت‌ها را افزایش دهید. نکته مهمی که در حین تقویت بینایی کودکان باید مد نظر داشت این است که روزی ۵ مرتبه آن را به دیدن کارت تشویق کنید البته در ۵ نوبت در ساعات مختلف روز، که زمینه خستگی کودک فراهم نشود.
فعالیت دیگری که برای تقویت حافظه بینایی کودک می‌توان انجام داد تمرین مخفی کردن اشیاء است.
به طور مثال، اشیایی را روی میز بچینیم و به کودک بگوییم آنها را ببینید و بعد که آنها را خوب نگاه کرد روی اشیاء را بپوشانیم و از کودک بخواهیم بگوید چه چیزی دیده است.
این فعالیت را می‌توان به گونهی دیگری نیز اجرا کرد بعد از دیدن اشیاء توسط کودک از او بخواهیم محل را ترک کند. در این فاصله یکی از اشیاء را پنهان کرده و بعد از بازگشت او به محل از او بخواهیم حدس بزند کدام یک از اشیاء را پنهان کردهایم.
اساس آموزش پیش از دبستان باید به وسیله بازی باشد تا فعالیتهای آموزشی برای کودکان خوشایند و لذتبخش باشد. نکته مثبتی که آموزش از طریق بازی دارد این است که مبحث مورد آموزش در ذهن کودکان ماندگارتر است.
یکی از شیوههای دیگر برای تقویت حافظه بینایی بازی با چوب کبریت است. چوب‌های کبریت یا گوش‌پاک‌کن را به شکل‌های مختلف آرایش میبخشیم و بعد روی آن را می‌اندازیم و به کودک می‌گوییم با گوشپاکنهای دیگر چنین شکلی را بسازد. پس از پایان کارش، شکل ابتدایی را نشان می دهیم و دو شکل ساخته شده را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم. کودکانی که در این زمینه موفق باشند در دوره دبستان از توانایی نوشتن بیشتری برخوردار خواهند بود.
بازی با نخود و لوبیا نیز میتواند برای تقویت حافظه بینایی کودکان مؤثر باشد. مقداری نخود و لوبیا را با هم مخلوط می‌کنیم، سپس دو ظرف قرار می‌دهیم و از کودک می‌خواهیم نخود و لوبیاها را از هم جدا کند. در کنار انجام این کار زمان مشخصی را برای تفکیک نخود و لوبیا از یکدیگر در نظر میگیریم که حین تقویت حافظه بینایی کودک با مفهوم زمان نیز آشنا شود.
با توجه به سن کودکان می‌توان تعداد و نوع بیشتری از حبوبات مانند نخود، لوبیا، عدس و… را اضافه کرد.
از دیگر مشکلاتی که کودکان در پیش از دبستان از خودشان بروز می‌دهند بحث ضعف در حافظه شنوایی است. کودکانی که دچار ضعف حافظه شنوایی هستند نمی‌توانند به خوبی پاسخگوی مواردی باشند که از آنها سؤال می‌شود.
انسان، در یک دقیقه، توانایی بیان ۱۵۰ کلمه و ظرفیت شنوایی ۱۰۰ کلمه را دارد که در این بین ۵۰ کلمه جا می‌افتد.
با در نظر گرفتن موضوع فوق باید دقت کافی در صحبت کردن و پرهیز از بیان سریع را با کودکان داشته باشیم.
دانشآموزانی که در دوره دبستان هنگام نوشتن املاء لغاتی را جا می‌اندازند، حافظه شنوایی خوبی ندارند، پس در خصوص این دانشآموزان ابتدا باید به تقویت حافظه شنوایی و سپس به آموزش املاء و نکات آموزشی پرداخت.
تقویت حافظه شنوایی
– چند عدد را شمرده شمرده برای کودکان بیان می‌کنیم، مثلاً ۷، ۵ ، ۹ و ۱؛ اکنون از او می‌خواهیم این اعداد را تکرار کند. در این تمرین بیان سریع اعداد مهم نیست بلکه نکته قابل اهمیت بیان اعداد با توالی و تربیتی است که او شنیده است. این تمرین را با کلمات نیز می‌توان انجام داد.
کودکانی که نمی‌توانند در پیش دبستانی خوب شعر حفظ کنند در حافظه شنوایی ضعف دارند که با تقویت حافظه شنوایی این مشکل حل میگردد.
یک کودک باید در بدو ورود به دبستان پنج کلمه یا عدد در حافظه شنوایی خود ضبط کند. در غیر این صورت با تمرین میتوانید به تقویت حافظه شنوایی او بپردازید.
هدف در آموزش پیش دبستان این است که کودکانی پرورش دهیم که خوب گوش بدهند، خوب ببینند و اطلاعات را بتوانند خوب به ذهنشان بسپارند البته اطلاعاتی که در حد سنشان است. و در نهایت بتوانند این اطلاعات را بازیابی و ارائه دهند.
در صورتی که کودکان ما در مرحله پیش دبستان اینگونه باشند با اطمینان می‌توان گفت در دوران دبستان هیچگونه مشکل یادگیری نخواهند داشت.
– در صورتی که کودک درک عدد دارد می‌توان از تمرین ضربه زدن استفاده کرد. در حالتی که کودک پشت به ما ایستاده به تعداد معینی ضربه به میز وارد کنیم و سپس از او بپرسیم صدای چند ضربه را شنیده است. در این تمرین ضمن بالا بردن دقت کودک به تقویت حافظه شنوایی او پرداختهایم.
– بازی با کلمات، روش دیگری است که ضمن تقویت جمله‌سازی کودکان، حافظه شنوایی آنان را نیز تقویت می کند. به طور مثال هر نفر یک کلمه‌ای را بگوید نفر بعد کلمه قبل و کلمه جدید را ترکیب و این کار را ادامه دهید تا جمله‌ای ساخته شود.
– تمیز شنیداری نقش بسیار مؤثری در یادگیری کودکان در دبستان دارد. یکی دیگر از تمریناتی که در این زمینه می‌توان انجام داد اینکه کاغذی را جلوی دهانمان میگیریم و به بیان چندین کلمه شبیه به هم میپردازیم حالا از کودک می‌خواهیم این کلمات را بیان کند. برای این تمرین از کلماتی مانند میز و نیز، موزه و کوزه، می‌توان استفاده کرد. در این مرحله اگر کودک دچار ضعف تمیز شنوایی باشد نمی‌توانند کلمات بیان شده را به درستی بازگو کند. ولی کودکانی که تمیز شنوایی خوبی دارند آنها را درست تشخیص داده و از جمله کودکانی هستند که در درس املاء موفق هستند.
نکته دیگر بحث در ضعف ادراکی دیداری و ضعف در تمیز بینایی یا دیداری کودکان است. یعنی کودک نمی‌تواند تمیز بدهد که بین سه حرف، «ت ث ب» از نظر فضایی فرقی است و وقتی ما می‌نویسیم «ب پ ت ث» و «ب» را در سمت جدایی بنویسم، کودک باید بتواند «ب» را از بین آن حرف تشخیص و دور آن خط بکشد و یا «ج» را سمت راست می‌نویسیم و «ج چ خ» را در سمت دیگر و می‌خواهیم «ج» را از بین این‌حروف جدا کند.
برای تمرین در زمینه تمیز دیداری، کانون پرورش فکری کودکان کتابهای مناسبی را ارائه کرده است. در صورتی که پیش از دبستان به تقویت تمیز و ادراک دیداری کودکان پرداختیم آنها در کلاس اول برای حروف هم صدا مشکلی نخواهند داشت.
