دو سیستم ثبت اختراع در جهان وجود دارد:الف ـ روش اعلامی ب ـ روش تحقیقیالف ـ روش اعلامی
ثبت اختراع به نحو روش اعلامی براساس ادعای مخترع صورت می‌گیرد.
در این روش ادعای مخترع مقرون به صحت تلقی شده به شرط عدم سابقه ثبت، ادعای مخترع به ثبت می‌رسد.
ماده ۳۶ قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات مقرر می‌دارد که : ورقه (سند) اختراع به هیچ وجه برای قابل استفاده بودن و یا جدید بودن و یا حقیقی بودن اختراع سندیت ندارد و همچنین ورقه اختراع مزبور به هیچ وجه دلالت بر این نمی‌کند که تقاضا کننده یا موکل او مخترع واقعی میباشد و یا شرح اختراع یا نقشه‌های آن صحیح است و اشخاص ذی‌نفع می‌توانند نسبت به موارد مزبور، در محکمه ابتدایی تهران اقامه دعوئی کرده خلف آن را ثابت نمایند.
با عنایت به ماده فوق‌الذکر روش ثبت اختراع در ایران روش اعلامی میباشد، مخترع موظف است که مدارک اختراع ادعایی خود را به اداره مالکیت صنعتی ارائه نماید و اداره مالکیت صنعتی با بررسی ادعای مخترع در سوابق ثبتی خود به شرط اینکه اختراع مذکور قبلاً به نام دیگری به ثبت نرسیده باشد اقدام به ثبت اختراع خواهد نمود و سند اختراع (ورقه) به نام مخترع را صادر می‌نماید در این حالت، اداره مالکیت صنعتی که مسؤولیت صدور ورقه (سند) اختراع را به عهده داشته و مسؤول صحت و سقم اختراع مخترع نمی‌باشد. بلکه مخترع شخصاً پاسخگو خواهد بود و اگر شخص یا اشخاصی ادعایی نسبت به اختراع ثبت شده دارند باید در محاکم ذیصلاح قضایی مستقر در تهران با خوانده قرار دادن مخترع، اقامه دعوی نمایند و نتیجه رسیدگی و صدور حکم قطعی بیانگر واقعیت امر خواهد بود.
همچنین وفق ماده ۳۷ قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات در صورتیکه:
الف ـ اختراع، اختراع جدید نباشد.
ب ـ وقتی که ورقه (سند) اختراع جهت امور نقشه‌های مالی و اختراعات مخل انتظامات عمومی و فرمولهای و ترتیبات دوائی صادر شده باشد.
ج ـ وقتی که اختراع به طریقه علمی صرف بوده و قابلیت استفاده عملی صنعتی با فلاحتی (کشاورزی) نداشته باشد.
د ـ وقتی که پنج سال از صدور ورقه (سند) اختراع گذشته و به موقع استفاده عملی گذاشته نشده باشد. هر ذی‌نفعی می‌تواند به مراجع قضایی ذیصلاح تهران رجوع و تقاضای صدور حکم دال بر بطلان ورقه اختراع صادر شده از اداره مالکیت صنعتی را نماید. با توجه به مراتب مذکور روش ثبت اختراع در ایران به نحو اعلامی بوده و هر گونه ادعایی در محاکم قضایی مطرح و مورد رسیدگی قضایی قرار خواهد گرفت.ب ـ روش تحقیقی
بعضی از کشورها با بهره جستن از وسایل و امکانات و آزمایشگاههای مختلف در زمینه‌های متفاوت نسبت به بررسی ماهوی اختراع مخترع اقدام می‌نمایند و آزمایشات مدت مدیری به طول می‌انجامد تا ادعای مخترع درخصوص اختراعش مورد بررسی قرار گرفته تا صحت یا سقم ادعا مشخص شود.
در این سیستم سعی می‌شود به اختراع قبل از ثبت به طور محرمانه نگهداری و حق تقدمی برای ثبت جهت متقاضی منظور می‌شود و اگر ادعای مخترع مقرون به صحت تشخیص داده شد نسبت به ثبت از تاریخ تقاضا و چنانچه ادعای مخترع صحت نداشته باشد نسبت به رد اختراع اقدام می‌گردد. در برخی از کشورها از هر دو روش استفاده می‌گردد، مثلاً در سوئیس، اختراعاتی که در زمینه ساعت و دارو انجام می‌گیرد روش تحقیقی اعمال می‌شود و سایر زمینه‌ها با استفاده از روش اعلامی نسبت به ثبت اقدام می شود.
بهره‌جویی از روش اعلامی و تحقیقی هر کدام مزایا و معایبی دارد که ذکر آن در حوصله این مقاله نمی‌گنجد. قدر مسلم قانونگذار هر کشور استفاده از یکی از دو روش را مقرر داشته و اطاعت از آن بر همگان واجب است.
مدارک لازم جهت تقاضای ثبت اختراع در داخل کشور:
طبق ماده ۲۲ و ۲۳ آئین‌نامه اجرایی قانون ثبت اختراع تجارتی و اختراعات متقاضی ثبت باید مدارک ذیل را تهیه و به اداره مالکیت صنعتی تسلیم نماید.۱- اظهارنامه اختراع ۳ نسخه
اظهارنامه اختراع فرم مخصوص بوده و جزء اوراق بهادار میباشد متقاضی می‌بایستی از واحد فروش اوراق بهاءدار مستقر در اداره کل ثبت شرکتها تهیه و مانند فرم ضمیمه نسبت به تکمیل و امضاء آن اقدام نماید.۲- توصیف مشروح اختراع یا وسیله جدیدی که بررسی آن تقاضا می‌شود ۳ نسخه
اختراع مورد ادعا مخترع باید بطور کامل شرح داده شود. در شرح اختراع باید تمام جنبه‌های اختراع ادعایی بطور وضوح بیان گردد. توصیه می‌شود در تهیه شرح توصیف اختراع از کاغذهای A4 استفاده گردد.۳- نقشه‌های اختراع ۳ نسخه
نقشه کامل اختراع باید با مرکب و از روی مقیاس متری تهیه و ذیل نقشه‌ها متقاضی یا وکیل او امضاء و مهر شود وفق ماده ۲۷ آئین‌نامه اجرایی قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات نقشه‌ها توصیف مشروح اختراع در روی کاغذی که ۳۴ سانتی‌متر طول و ۲۲ سانتی‌متر عرض داشته باشد رسم گردد و همچنین برای انجام امر مذکور فقط از یک روی کاغذ استفاده شود.
۴- در صورتی که تقاضانامه توسط وکیل متقاضی تسلیم اداره مالکیت صنعتی شود اصل وکالتنامه با رونوشت یا فتوکپی برابر اصل شده بایستی ضمیمه اظهارنامه شود.۵- در صورتی که تقاضای ثبت اختراع از طرف شرکت ثبت شده به عمل آمده باشد یک برگ روزنامه رسمی دلیل مدیریت شرکت بایستی به ضمیمه مدارک تسلیم اداره مالکیت صنعتی شود.۶- فتوکپی شناسنامه مخترع یا مخترعین
۷- قبض رسید بانکی حق‌الثبت اظهارنامه تقاضای ثبت اختراع
مدارک فوق‌الذکر تهیه و تسلیم اداره مالکیت صنعتی شود.
آدرس اداره ثبت اختراعات : خ قائم مقام فراهانی – قبل از تقاطع شهید دکتر بهشتی
