زلزله های قیامت

پرسش . درباره زلزله ‏های قیامت و سایر حوادث توضیح دهید.

پاسخ: قیامت همراه تکانهای شدید واقع می‏شود. در آستانه وقوع قیامت حوادث بسیار تکان دهنده رخ می‏هد که قرآن کریم به بعضی از آنها اشاره فرموده است: یکی از این حوادث زلزله‏ ها و تکان های شدیدی است که عالم را فرامی‏گیرد:

«    یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَهَ السَّاعَهِ شَیْءٌ عَظِیمٌ  یَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَهٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَی النَّاسَ سُکَارَی وَمَاهُم بِسُکَارَی وَلکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِیدٌ» (حج: ۱ و ۲) ای مردم از پروردگارتان بترسید و تقوا پیشه کنید که زلزله رستاخیز امری با عظمت و هول‏انگیز است. روزی که آن را می‏بینید چنان گرفتار وحشت می‏شوید که مادران شیرده کودکان شیرخوار خود را فراموش می‏کنند و هر زن بارداری، حمل خویش را بیندازد و مردم را مست می‏بینی در حالی که مست نیستند ولی عذاب خداوند شدید است.  

این زلزله عظیم که همه نظم موجود در عالم را در هم می‏ریزد در جاهای دیگر نیز در قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است. از جمله: «    إِذَا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجّاً  وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسّاً» (واقعه: ۴ و ۵ ) هنگامی که زمین به شدت به لرزه درآید و کوه ها درهم کوبیده شوند. و همین معنا در آیه دیگری این گونه بیان شده است: «یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ …» (مزمل: ۱۴) روزی که زمین وکوه هابه سختی می‏لرزد. 

۲. درهم ریختن کوه‏ها: روشن است چنین زلزله‏ای نظام زمین را درهم می‏ریزد و در درجه اول کوه‏ ها را که به منزله میخهایی برای زمین محسوب می‏شود متلاشی می‏کند؛ بلکه به کلی نابود می‏کند. زلزله شدید که زمین را فرامی‏گیرد کوه‏ ها را نیز به شدت می‏لرزاند؛ آنگونه که کوه‏ های باعظمت از جای خود کنده می‏شوند. «    وَحُمِلَتِ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ …» (حاقه: ۱۴) آنگاه کوهها به حرکت درمی آیند. «وَتَسِیرُ الْجِبَالُ سَیْراً» (طور: ۱۰) در مرحله بعد، این کوه های باعظمت درهم کوبیده شده « …فَدُکَّتَا دَکَّهً وَاحِدَهً… » (حاقه: ۱۴) و به صورت توده‏ای از شنهای متراکم درمی‏آید « …وَکَانَتِ الْجِبَالُ کَثِیباً مَّهِیلاً» (مزمل: ۱۴) و به صورت گرد و غبار پراکنده می‏شوند «وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسّاً  فَکَانَتْ هَبَاءً مُّنبَثّاً» (واقعه: ۵ و ۶ ) و از این کوههای سر به فلک کشیده که اکنون به شکل پشمهای حلاجی شده درآمده و بر اثر تندباد به حرکت درمی‏آید تنها رنگی در آسمان دیده می‏شود. «وَتَکُونُ الْجِبَالُ کَالْعِهْنِ الْمَنفُوشِ» (قارعه: ۵ ) و سرانجام گویی کوهها اصلاً وجود نداشته و سرابی بیش نبوده‏ اند «وَسُیِّرَتِ الْجِبالُ فَکَانَتْ سَرَاباً» (نبا: ۲۰) و با از بین رفتن کوهها زمین صاف و هموار می‏شود «فَیَذَرُهَا قَاعاً صَفْصَفاً» (طه: ۱۰۶)

۳. انفجار دریاها: در آستانه قیامت دریاها با همه وسعت برافروخته و منفجر خواهد شد. قرآن در این باره می‏فرماید: «    وَإِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ» (انفطار: ۳) آن زمان که دریاها منفجر گردد و در جای دیگر وضعیت دریاها این گونه بیان شده است: «وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ» (تکویر: ۶ ) و هنگامی که دریاها برافروخته می‏شوند. این آیات نیز از خارق العاده بودن اوضاع و حوادث بسیار عظیم حکایت می‏کند؛ زیرا معمول است که آب آتش راخاموش می‏کند نه آن که خود برافروخته و شعله ‏ور شود.  

۴. بی‏فروغ شدن خورشید و ماه و ستارگان: یکی دیگر از نشانه‏های نزدیکی قیامت آن است که در آستانه رستاخیز خورشید رو به خاموشی رفته و ستارگان نور و درخشش خود را از دست داده وتاریک می‏شوند. قرآن می‏فرماید:  : «  إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ  وَإِذَا النُّجُومُ انکَدَرَتْ» (تکویر: ۱ و ۲) هنگامی که طومار خورشید درهم پیچیده شده و ستارگان تاریک می‏گردد، محو وتاریک شدن ستارگان در واقع به معنی از بین رفتن آنها نیز می‏باشد. در آیه دیگری به این صورت آمده است: «فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ» (مرسلات: ۸ ) هنگامی که ستارگان محو و تاریک شوند.  

از بین رفتن فروغ ستارگان و نابودی آنها در آیات دیگری نیز مورد توجه قرار گرفته است: « فَإِذَا بَرِقَ الْبَصَرُ  وَخَسَفَ الْقَمَرُ  وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ  یَقُولُ الْإِنسَانُ یَوْمَئِذٍ أَیْنَ الْمَفَرُّ» (قیامت: ۷ تا ۱۰) در آن هنگام که چشم بر اثر شدت وحشت به گردش درمی‏آید و ماه بی‏نور می‏شود؛ خورشید و ماه یکجا جمع می‏شوند و انسان می‏گوید: راه فرار کجاست؟ آیات فوق گویای نوعی به هم ریختگی و از بین رفتن نظام کرات آسمانی و کواکب می‏باشد و روشن است که کوچکترین برخوردی که در کهکشانها رخ دهد همه را در هم ریخته و سرانجام به قول قرآن آنها پراکنده می‏شوند و فرو می‏ریزند.  

۵ . شکافته شدن آسمانها: یکی دیگر از حوادثی که مقارن ظهور قیامت رخ می‏دهد شکافته شدن کرات آسمانی و درهم ریختن آسمان است. گاه قرآن از خرابی آسمان به «انشقاق» تعبیر می‏کند و گاه به «انفطار» که هر دو به معنی شکافته شدن است و گاهی نیز تعبیرات دیگری را به کار می‏گیرد. از جمله قرآن کریم می‏فرماید: «  إِذَا السَّماءُ انشَقَّتْ» (انشقاق: ۱) در آن هنگام که آسمان شکافته می‏شود. و در جای دیگر می‏فرماید: «وَانشَقَّتِ السَّماءُ فَهِیَ یَوْمَئِذٍ وَاهِیَهٌ» (حاقه: ۱۶) و آسمان از هم شکافته می‏شود و آن در این روز سست شده و فرو می‏ریزد. و در آیه دیگری می‏فرماید: «وَیَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلاَئِکَهُ تَنزِیلاً» (فرقان: ۲۵) به خاطر آور روزی را که آسمان با ابرها از هم شکافته می‏شود! خلاصه کرات آسمانی و کهکشانها در انتهای جهان بر اثر انفجارهای پی در پی از هم متلاشی شده و شکافته می‏شود و نابود می‏گردد.    
و گاهی همین معنا باواژه «فطر» که آن هم به معنی شکافتن است در قرآن کریم آمده است: «    إِذَا السَّماءُ انفَطَرَتْ» (انفطار: ۱) در آن هنگام که آسمان شکافته شود و در جای دیگر همین تعبیر این گونه استعال شده است: «السَّماءُ مُنفَطِرٌ بِهِ… » (مزمل: ۱۸) در آن روز آسمان از هم شکافته می‏شود.    

قرآن کریم برای بیان این معنا تعابیر دیگری نیز به کار می‏گیرد. از جمله می‏فرماید: « وَإِذَا السَّماءُ کُشِطَتْ» (تکویر: ۱۱) در آن هنگام که پرده از روی آسمان برگرفته می‏شود که مراد کنده شدن آسمان از جایگاه و خرد و متلاشی شدن آن است. اما اگر مراد کنار رفتن حجابها و آشکار شدن ملکوت آسمانها و فرشتگان و بهشت و جهنم باشد، در این صورت به این بحث مربوط نمی‏شود. 

این عوض کردن تعابیر و به کار گرفتن تعابیر متعدد شاید بیانگر حوادث متعدد و حالات گوناگون آن روز باشد. چنانکه قرآن در آیه دیگر از واژه «فرج» به همان معنی «فطر» بهره می‏گیرد: « وَإِذَا السَّماءُ فُرِجَتْ» (مرسلات: ۹) هنگامی که آسمان شکافته می‏شود.    
در برخی دیگر از آیات تعابیری آمده است که خود به معنی انفجار و شکافتن نیست؛ بلکه لازمه آن متلاشی شدن و درهم ریختن است. مثلاً می‏فرماید: روزی که آسمان به اضطراب درآمده و به شدت حرکت می‏کند: «  یَوْمَ تَمُورُ السَّماءُ مَوْراً». (طور: ۹)    

بدیهی است که لازمه این حرکت شدید درهم ریختن و متلاشی شدن است و یا می‏فرماید: روزی که آسمان همچون فلز گداخته شده می‏شود: « یَوْمَ تَکُونُ السَّماءُ کَالْمُهْلِ» (معارج: ۸ ) که این حالت نیز حاکی از متلاشی شدن و به هم ریخته شدن نظم موجود در آسمان هاست. و نیز می‏فرماید: «یَوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ کَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ… » (انبیاء: ۱۰۴) روزی که آسمان را درهم می‏پیچیم همانند درهم پیچیده شدن یک طومار و همان طور که آفرینش را آغاز کردیم بازمی‏گردانیم. از این آیه استفاده می‏شود که طومار آسمان در پایان جهان درهم پیچیده می‏شود و همانند آغاز آفرینش که به صورت توده واحدی بود درمی‏آید. و بر روی خرابه‏های نظام قدیم، نظامی نو بنا می‏شود و رستاخیز شروع می‏شود.  

حاصل این که سرانجام این جهان بر اثر حوادث تکان دهنده‏ای از هم متلاشی شده و به طور کلی نظام آن درهم می‏ریزد و خراب می‏شود. هم زمین با کوهها و دریاهایش بر اثر تکانها و انفجارهای مهیب درهم می‏ریزد و هم آسمان با همه کرات و کهکشان‏هایش درهم می‏ریزد و به صورت توده‏ای بخارگونه درمی‏آید. این دگرگونی‏ها با یک صیحه و خروش آسمانی (نفخ صور) آغاز و با درهم پیچیده شدن طومار نظام موجود خاتمه می‏یابد. درباره نفخ صور بعداً سخن خواهیم گفت. اکنون باید دید بعد از خرابی، چگونه نظام جدید در رستاخیز آغاز می‏شود؟