حضرت صدیقه کبری فاطمه زهراعلیها السلام موضوعی نیست که در یک پاسخ بگنجد و یا از عهده کسی برآید. حقیقت و ارزش وجودی آن بزرگوار را کسی جز خدای متعالی و اولیاء خاص او صلوات اللّه علیهم نمیداند، اما با این همه مگر نه این است که خاندان نبوت، هادیان خلقند و زندگی و کلامشان حجت و الگوی مردمان، پس شناخت و بهره گرفتن از هدایت آنان در حدّ امکان، وظیفهای است که سخت به انجام آن نیازمندیم.
تمام زندگی حضرت زهراعلیها السلام الگو و اسوه است. اینک به موارد الگویی زندگی حضرت زهراعلیها السلام میپردازیم:
الف: رفتار با همسر: میبینیم که فاطمه از لحظه ورود به خانه گلی اما نورانی علیعلیه السلام تا آخرین روز زندگی، بر سر پیمان خود بود. این از فرازهای برجسته زندگی حضرت فاطمهعلیها السلام است، که از همان آغاز ورود به خانه همسر، تمام شخصیت و هویت خود را چنان بروز دهد که تا پایان مسیر مشخص باشد. پاسخ صریح و زیبای علیعلیه السلام به پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله در فردای عروسی، مؤیدی است، بر آنچه گفته آمد. علیعلیه السلام در این جواب کوتاه و عمیق، فاطمه را بهترین یار و مددکار، در طاعت حق معرفی میکند. وقتی پیامبرصلی الله علیه وآله از او پرسید که زهراعلیها السلام را چگونه یافتی؟ عرض کرد:”نِعْمَ الْعَوْنُ عَلی طاعَهِ اللّهِ”[۱] فاطمه چه خوب یاوری برای اطاعت الهی است.
و هنگامی که پیامبرصلی الله علیه وآله همین پرسش را از فاطمهعلیها السلام کرد، پاسخی شنید:”خَیْرُ بَعْل” بهترین شوهر است که حکایت از کمال رضایت و خشنودی زهراعلیها السلام میکند. تعاون بر تقوا، نیکی از ارکان زندگی مشترک علیعلیه السلام و فاطمهعلیها السلام بود و شاید یکی از بهترین و شکوهمندترین نشانه های آن این است که زهراعلیها السلام در طول زندگی پر فراز و نشیب خود با علیعلیه السلام هیچ گاه از وی تقاضایی ننمود که اجابت آن برای علیعلیه السلام مشکل و موجب اذیّت وی باشد. لباس، زینت، اثاث خانه، مسکن وسیع و امثال آن خواسته هایی است که معمولاً هر زنی به خود اجازه میدهد که از همسر خویش درخواست نماید، امّا زهراعلیها السلام هرگز همسرش را برای تهیه این نوع خواسته ها به زحمت نینداخت. حتی وقتی در بستر بیماری بود و علیعلیه السلام با دلی پر از عشق و محبت، از او خواست که اگر خواستهای دارد ابراز کند، زهراعلیها السلام از بیان تقاضای خود ابا میکرد. علیعلیه السلام فرمود: (فاطمه جان، چیزی از من بخواه). و هنگامی که زهراعلیها السلام را همچنان ساکت و آرام دید، او را سوگند داد که از او تقاضایی کند. فاطمه که دیگر سکوت را جایز نمیدید، گفت: اکنون که سوگندم دادی اگر اناری باشد، مایل هستم. علیعلیه السلام از این که دید همسرش بعد از سالها زندگی و قناعت، بالاخره از او درخواستی کرده است، برای انجام خواسته او با خوشحالی از خانه بیرون آمد که مشروح جریان آن، در کتابهای تاریخی و روایی آمده است.[۲]
ب: رفتار با فرزند: با کمی دقت در برخورد عاطفی و منطقی حضرت زهراعلیها السلام در مییابیم که آن بانوی بزرگوار، در ساختن روح و شخصیت فرزندان گرامیاش از ابزاری بسیار ظریف و دقیق استفاده کرده است، که بسیاری از آنها در حال حاضر، میان روانشناسان تربیتی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و خبرگان این فن، به نتایج مثبت آن ایمان آورده اند. بی شک، این توفیق بی نظیر در تربیت کودکان، ناشی از معرفت عمیق و صحیحی است که اسلام در مورد انسان، ارائه داده است. بنابراین اگر بگوئیم هر مکتبی به اندازه شناخت درستی که از انسان دارد، در نظام تربیتی خود، به توفیقاتی دست مییابد، سخن به گزاف نگفته ایم و چون این آسمانی و الهی اسلام از کاملترین و واقع بینانهترین شناخت، در مورد انسان برخوردار است، بیشترین توفیق را در قضیه تربیت نسل بدست آورده، روش تربیتی و اخلاقی حضرت فاطمهعلیها السلام بهترین شیوه، و تجربه برای ساختن نسلی پاک و سعادتمند است. از این رو جا دارد که پیروان و ارادتمندان مکتب اسلام، با به کار بستن شیوه ها و ظرایف تربیتی آن حضرت در رشد و تربیت نسلی پاک، و پیشرو همت نموده، سعادت دنیا و آخرت فرزندان خود را بیمه کنند.
روح انسان به گونهای ساخته شده که نیاز به محبت و عطوفت، یکی از اساسیترین نیازهای روحی او محسوب میشود، بدین جهت کودکان محروم از این نیاز فطری، دچار کمبودها و مشکلات روانی، و گاه نواقصی جسمی خواهند شد.
حضرت فاطمهعلیها السلام که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خداصلی الله علیه وآله سیراب گشتند و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندان خود بوده، در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل انجام میداد.
سلمان میگوید: روزی فاطمه زهراعلیها السلام را دیدم که مشغول آسیاب بود. در این هنگام، فرزندش حسین گریه میکرد، و بیتاب بود عرض کردم برای کمک به شما آسیاب کنم، یا بچه را آرام نمایم؟ ایشان فرمود:
“من به آرام کردن فرزند اولی هستم، شما آسیاب را بچرخانید”[۳] از جمله مواردی که در شیوه تربیت حضرت زهراعلیها السلام جایگاه خاصی داشت، تحرک و بازی کودکان بود. این فعالیت و تکاپو مقداری برای سلامتی و رشد مناسب کودک، ضروری است که حتی برای تشویق آنها به تحرک و بازی، بزرگترها نیز باید تن به بازی و جست و خیز بدهند.
نقل شده است که حضرت زهراعلیها السلام با فرزندش امام حسن مجتبیعلیه السلام بازی میکرد و او را بالا میانداخت و میفرمود: “پسرم حسن، مانند پرت باش. ریسمان ظلم را از حق برکن. خدای را بپرست که صاحب نعمتهای متعدد است، و هیچ گاه با صاحبان ظلم و تعدی، دوستی مکن”. همچنین نقل شده که وقتی فرزندش حسینعلیه السلام را بازی میداد اینگونه میفرمود: “تو به پدر من (پیامبر) شبیهی و به پدرت علی شباهت نداری”. طبق همین نقل این بیت، موجب خنده و تبسّم حضرت علیعلیه السلام شد.[۴]
ج: رفتار با مردم: یکی از نقشآفرینیهای درخشان فاطمهعلیها السلام بالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فکر و اندیشه مردم و رفع مشکلات و شبهات آنان است. آن حضرت از مسائل ساده گرفته، تا پیچیدهترین مشکلات را پاسخگو بود، و این میسّر نبود، مگر با احاطه علمی، قوت فکری و همت بلند ایشان. این بانوی بزرگ اسلام، زجر تبلیغ و رنج تعلیم و تربیت را تحمل نموده، چون مشعلی فروزان در راه هدایت جامعه، نورافشانی کرده و با سوختن خود به دل و جان مردم، گرمیبخشید و پاسداری از ارزشها و مفاخر اصیل، مبارزه پیگیر با بدعتها، جهل، کجرویها و رکود جامعه را خط مشی خود قرار داد. از این رو امت نیز باید، هر چه بیشتر به مقام و حقوق رهبر خود آگاه گردد و خود را چون شاگردی فروتن، در برابر او احساس کند، و به دامان او چنگ زند، از نقص به کمال، و از ضعف به قدرت، و از ظلمت به نور برسد.
حضرت فاطمه علیها السلام نمونه کامل این مقصود است. ایشان از کودکی در متن اجتماع به سر برده، و با مردم همدم و همدرد بوده است. این بانو رابطهای صمیمانه و عالمانه با یاران خود داشت.
زنی به خدمت حضرت زهراعلیها السلام رسید و عرض کرد: مادر پیر و ناتوانی دارم که در نماز بسیار اشتباه میکند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم که چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه میخواهی بپرس. آن زن سؤالات خود را مطرح کرد، تا به ده سؤال رسید و حضرت علیها السلام با روی گشاده جواب داد. زن از زیادی پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بیش از این زحمت نمیدهم. حضرت فاطمه علیها السلام باز هم بپرس. آن گاه برای تقویت روحیه وی چنین فرمود: اگر به کسی کاری واگذار کنند، برای مثال از او بخواهند که بار سنگینی را به ارتفاع بلندی حمل کنند و در برابر این کار صد هزار دینار به او جایزه بدهند، آیا او با توجه به آن پاداش احساس خستگی میکند؟ زن جواب داد نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل پرسشی که جواب میگویم از خدا پاداشی به مراتب بیشتر دریافت میکنم و هرگز ملول و خسته نمیشوم. از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدم که روز قیامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر میشوند و به اندازه علم و تلاش و کوششی که در راه آموزش و هدایت مردم داشته اند، از خدای خود پاداش میگیرند.
سخن آخر: برای رسیدن به جامعه متعالی که در آن جامعه شخصیت زن، به جایگاه حقیقی خود برسد، الگوی پذیری از اسوه زنان عالم حضرت زهراعلیها السلام ضروری است تا با نگاه کردن زن به زندگی سراسر عبرت حضرت زهراعلیها السلام مثل روش همسرداری تربیت فرزندان، کیفیت برخورد با مردم و اجتماع، چگونگی حضور در جامعه و فعالیتهای اجتماعی، خود را در راستای رفتار آن بزرگوار قرار داده، تا به شأن و منزلت حقیقی نایل آید.
[۱] . علامه مجلسی، بحارالانوار، (من منشورات الحکمه الاسلامیه) ج ۴۳، ص ۱۱۷.
[۲] . ریاحین الشریعه، ج ۱، ص ۱۴۳.
[۳] . علامه مجلسی، همان، ص ۲۸۰.
[۴] . عذرا انصاری، جلوه های رفتاری حضرت زهراعلیها السلام (دفتر تبلیغات اسلامی) ص ۳۹.
( اندیشه قم )
