پرسش: شب اول قبر چگونه شبی است ؟
پاسخ: شب اول قبر، اولین شبی است که روح از بدن مفارقت کرده است اما در مورد کیفیت آن: فشار قبر در این قبر خاکی رخ نمیدهد؛ بلکه در جایی است که روح در آن قرار دارد. برای فهم این مطلب، توجه به عالم خواب بسیار راهگشا است. وقتی شخصی دهها حادثه تلخ و شیرین را در خواب مشاهده میکند، حقیقتاً متأثر و یا خوشحال میشود؛ حال آن که جسم او در جای خود ثابت است. فشار قبر و عذابهای آن نیز، در حقیقت از آن روح است و در عالمی دیگر صورت میگیرد. همچنین گفتنی است آن قبری که باغی از باغهای بهشت و یا حفرهای از حفرههای دوزخ است، این قبر خاکی نیست… . در رابطه با مساله فشار و عذاب قبر ابتدا باید مفهوم واقعی آن را شناخت و سپس فلسفه آن را کاوید. دقت در متون دینی به این نکته راهبر است که مقصود از فشار قبر این نیست که در این قبور خاکی محسوس – که جزئی از عالم ماده است – فشاری بر بدن مادی انسان ها وارد میشود. بلکه مقصود از قبر دربسیاری از روایات عالم برزخ است و مقصود از “فشار” عذاب خاصی است که انسان درآن عالم متناسب با کنشهای خود میبیند. در رابطه با فلسفه این عذابها باید گفت: سرای آخرت – که اولین مرتبه آن عالم برزخ است – منشاء ظهور ملکات و تجسم اعمال آدمی است. در آن جهان هر کس با سرمایه اعتقاد و عمل و کردار دنیایی خویش زیست میکند. اعتقادات، ملکات و اعمال صحیحه و فاضله حقایقی نورانی هستند که چهره ملکوتیشان نعمات گوناگون بهشتی است. در مقابل پندارها و کنشهای باطل و ملکات رذیله حقایقی ظلمانی و ناریاند که باطن و ملکوتشان عذابها و فشارهای دوزخی هستند. همین که آدمی از این جهان رخت بربست با همان سرمایهای که اندوخته زندگی خواهد کرد و در دوزخ سیئات یا نعیم حسنات قرار خواهد گرفت. از طرف دیگر عذاب قبر (عالم برزخ) برای برخی از موءمنان مبتلا به بعضی معاصی نعمت است؛ زیرا مدتی متناسب با کمیت و کیفیت گناه در عذابند و هرگاه میزان لازم از عذاب را چشیدند از آن خارج گشته و با لطف خدای سبحان آمادگی ورود به بهشت را مییابند. صدوق میگوید: علت فشار و عذاب قبر چه بسا کفاره گناهانی است که وی در دنیا مرتکب شده و گرفتاریهای دنیوی و مرضها و سختی جان سپردن نتوانسته کفاره کامل گناهان باشد.
