من با افرادی برخوردم که این سوال را داشتند: ” مگر شیطان فرشته نیست؟ و مگر نه اینکه فرشته ها قدرت سرکشی و عصیان از فرمان خدا را ندارند پس چطور شیطان توانسته چنین کاری را انجام دهد و از در گاه ملکوتی رانده شود؟ در لابلای مطالبی که در اینترنت مشاهده می کردم به این مقاله برخوردم که نظر شما را هم به این مطلب جلب می نمایم:
فرق بین فرشته و ملائکه با جن و شیطان
قرآن کریم از حقیقتی یاد کرده است بنام ملک و فرشته ، و از حقیقت دیگری یاد کرده است به نام شیطان و جن در آیه ۱۵ سوره الرحن آمده: «و خلق الجان من مارج من نار» ترجمه:” و جنّ را از شعلههاى مختلط و متحرّک آتش خلق کرد!”
قرآن همه مأمورانی را که در نظام خلقت از طرف پروردگار دخالت دارند ” ملک ” مینامد، ولی در مقابل به ” جن ” هم قائل است. جن در ردیف ملائکه نیست، در ردیف انسان است، یعنی در عالم جزء مخلوقاتی است که مکلف و موظفاند، مثل انسان، منتها جن مخلوقی است که درجهاش از انسان پایینتر است. قرآن میگوید ما انسان را از خاک، گل، این جور چیزها آفریدیم و جن را از شعلهای از آتش آفریدیم .جنس او آتشین است، این یک جنس است و او جنس دیگری، مبدأ مادی این یک چیز است و مبدأ مادی او چیز دیگری.
شیطان هم راجع به آدم اول همین حرف را زد، گفت«خلقتنی من نار و خلقته من طین»(اعراف/۱۲) ”مرا از آتش آفریدی و او را از گل”. معروف است که:جن، جسم آتشین است که به شکلهای گوناگون حتی به شکل سگ و خوک درمی آید و فرشته جسم نورانی است که به شکل های گوناگون به جز سگ و خوک در می آید. جن واقعا وجود دارد حتی تکلیف دارند و مانند انسانها عبادت می کنند. شیطان یکی از مقربان الهی بود که بعد از سالها عبادت به علت سرپیچی از فرمان الهی از درگاه الهی رانده شد او از جنیان بود و از فرمان الهی مبنی بر سجده در پیشگاه آدم سرپیچی نمود.معمولا ارتباط ملک با انسان را به شکل القاء خاطرات خوب در روح انسان بیان میکنند که حدیث هم هست که در قلب انسان دو گوش است ، از یک گوش ملک و از گوش دیگر شیطان القائات تلقین میکنند .
و در قرآن آمده است که ملک یا فرشته تمثل پیدا میکند یعنی ذات و جنسش جسم نیست ولی میتواند مثال جسمانی پیدا کند و در نظر انسان ، در جلوی چشم انسان مجسم بشود . درباره روح القدس و مریم میگوید : « فتمثل لها بشرا سویا » ترجمه: در این هنگام، ما روح خود را بسوى او فرستادیم و او در شکل انسانى بىعیب و نقص، بر مریم ظاهر شد (مریم – ۱۷ ) . شیطان هم همین طور است ، گاهی بشر را صرفا به وسیله وساوسی که در دل او القاء میکند اغوا مینماید و گاهی در جلوی چشم بشر تمثل پیدا میکند فرشتگان پاک و معصومند ، و قرآن هم به پاکى و عصمت آنها اعتراف کرده ، آنجا که مى گوید :« بل عباد مکرمون لا یسبقونه بالقول و هم بامره یعملون» ترجمه:”آنها بندگان گرامى خدا هستند ، در هیچ سخنى بر او پیشى نمى گیرند و فرمانهاى او را گردن مى نهند” ( آیه ۳۶ و ۳۷ سوره انبیاء ) . اصولا از آنجا که در جوهر آنها عقل است و نه شهوت بنا براین کبر و غرور و خودخواهى ، و بطور کلى انگیزه هاى گناه در آنها وجود ندارد ..
آیا شیطان فرشته بود ؟
استثناء ابلیس در بعضى آیات قرآن از جمع ملائکه این تصور را به وجود مى آورد که ابلیس از فرشتگان بوده و با توجه به عصیان و سرکشى او این اشکال به نظر مى رسد که چگونه از فرشته اى این گناهان کبیره ممکن است سر بزند ؟ ! آیات قرآن این مشکل را حل کرده مى گوید : کان من الجن ( ابلیس از طائفه جن بود ) آنها موجوداتى هستند از چشم ما پنهان و داراى عقل و شعور و خشم و شهوت .
قرآن از یک سو مى گوید : ”جن را از شعله هاى مختلط آتش آفرید ”( سوره الرحمن آیه ۱۵ ) . و از سوى دیگر هنگامى که ابلیس از سجده بر آدم سرپیچید منطقش این بود : مرا از آتش آفریدى و او را از خاک و آتش برتر از خاک است ( اعراف آیه۱۲) .
از این گذشته آیات قرآن براى ابلیس ذریه ( فرزندان ) قائل شده است ، در حالى که مى دانیم فرشتگان ذریه ندارند . ساختمان جوهره فرشتگان بخوبى گواهى مى دهد که ابلیس هرگز فرشته نبوده ولى از آنجا که در صف آنها قرار داشت و آنقدر پرستش خدا کرده بود که به مقام فرشتگان مقرب خدا تکیه زده بود مشمول خطاب آنها در مساله سجده بر آدم شده و سرپیچى او به صورت یک استثناء در آیات قرآن بیان گردیده اشت.
در کتاب عیون الاخبار از امام رضا (ع) مى خوانیم : فرشتگان همگى معصومند و محفوظ از کفر و زشتیها به لطف پروردگار ، راوى حدیث مى گوید : به امام عرض کردم مگر ابلیس فرشته نبود ؟ فرمود : نه ، او از جن بود ، آیا سخن خدا را نشنیده اید که میفرماید :« و اذ قلنا للملائکه اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس کان من الجن» .
در حدیثى از امام صادق (ع) آمده است :«الملائکه لا یاکلون و لا یشربون و لا ینکحون ، و انما یعیشون بنسیم العرش» : ترجمه: ”فرشتگان نه غذا مى خورند و نه آب مى نوشند و نه ازدواج مى کنند ، آنها تنها با نسیم عرش زنده اند ! ؟” آنها نه خواب دارند نه سستى و غفلت چنانکه على (علیه السلام) در حدیثى چنین . مى گوید : « لیس فیهم فتره ، و لا عندهم غفله ، و لا فیهم معصیه … لا یغشاهم نوم العیون و لا سهو العقول ، و لا فتره الابدان ، لم یسکنوا الاصلاب و لم تضمهم الارحام »:
ترجمه:”در آنها نه سستى است ، و نه غفلت ، و نه عصیان … خواب بر آنها چیره نمى گردد و عقل آنها گرفتار سهو و نسیان نمى شود ، بدن آنها به سستى نمى گراید ، و در صلب پدران و رحم مادران قرار نمى گیرند ”. آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند ، بعضى همیشه در رکوعند و بعضى همیشه در سجودند . «ما منا الا له مقام معلوم و انا لنحن الصافون و انا لنحن المسبحون »: ترجمه: ”هر یک از ما مقام معلومى دارد ، ما همواره صف کشیده منتظر فرمان او هستیم و پیوسته تسبیح او مى گوئیم” ( صافات ۱۶۴ – ۱۶۶ ) .
آیا شیطان وجود دارد؟ آیا خدا شیطان را خلق کرد؟ استاد دانشگاه با این سوال ها شاگردانش را به چالش ذهنی کشاند. آیا خدا هر چیزی که وجود دارد را خلق کرد؟ شاگردی با قاطعیت پاسخ داد:”بله او خلق کرد” استاد پرسید: “آیا خدا همه چیز را خلق کرد؟” شاگرد پاسخ داد: “بله, آقا” استاد گفت: “اگر خدا همه چیز را خلق کرد, پس او شیطان را نیز خلق کرد. چون شیطان نیز وجود دارد و مطابق قانون که کردار ما نمایانگر ماست , خدا نیز شیطان است” شاگرد آرام نشست و پاسخی نداد. استاد با رضایت از خودش خیال کرد بار دیگر توانست ثابت کند که عقیده به مذهب افسانه وخرافه ای بیش نیست. شاگرد دیگری دستش را بلند کرد و گفت: “استاد میتوانم از شما سوالی بپرسم؟” استاد پاسخ داد: “البته” شاگرد ایستاد و پرسید: “استاد, سرما وجود دارد؟” استاد پاسخ داد: “این چه سوالی است البته که وجود دارد. آیا تا کنون حسش نکرده ای؟ ” شاگردان به سوال مرد جوان خندیدند. مرد جوان گفت: “در واقع آقا, سرما وجود ندارد. مطابق قانون فیزیک چیزی که ما از آن به سرما یاد می کنیم در حقیقت نبودن گرماست. هر موجود یا شی را میتوان مطالعه و آزمایش کرد وقتیکه انرژی داشته باشد یا آنرا انتقال دهد. و گرما چیزی است که باعث میشود بدن یا هر شی انرژی را انتقال دهد یا آنرا دارا باشد. صفر مطلق (۴۶۰- F) نبود کامل گرماست. تمام مواد در این درجه بدون حیات و بازده میشوند. سرما وجود ندارد. این کلمه را بشر برای اینکه از نبودن گرما توصیفی داشته باشد خلق کرد.” شاگرد ادامه داد: “استاد تاریکی وجود دارد؟” استاد پاسخ داد: “البته که وجود دارد” شاگرد گفت: “دوباره اشتباه کردید آقا! تاریک هم وجود ندارد. تاریکی در حقیقت نبودن نور است. نور چیزی است که میتوان آنرا مطالعه و آزمایش کرد. اما تاریکی را نمیتوان. در واقع با استفاده از قانون نیوتن میتوان نور را به رنگهای مختلف شکست و طول موج هر رنگ را جداگانه مطالعه کرد. اما شما نمی توانید تاریکی را اندازه بگیرید. یک پرتو بسیار کوچک نور دنیایی از تاریکی را می شکند و آنرا روشن می سازد. شما چطور می توانید تعیین کنید که یک فضای به خصوص چه میزان تاریکی دارد؟ تنها کاری که می کنید این است که میزان وجود نور را در آن فضا اندازه بگیرید. درست است؟ تاریکی واژه ای است که بشر برای توصیف زمانی که نور وجود ندارد بکار ببرد.” در آخر مرد جوان از استاد پرسید: “آقا, شیطان وجود دارد؟” زیاد مطمئن نبود. استاد پاسخ داد: “البته همانطور که قبلا هم گفتم. ما او را هر روز می بینیم. او هر روز در مثال هایی از رفتارهای غیر انسانی بشر به همنوع خود دیده میشود. او در جنایتها و خشونت های بی شماری که در سراسر دنیا اتفاق می افتد وجود دارد. اینها نمایانگر هیچ چیزی به جز شیطان نیست.” و آن شاگرد پاسخ داد: “شیطان وجود ندارد آقا. یا حداقل در نوع خود وجود ندارد. شیطان را به سادگی میتوان نبود خدا دانست. درست مثل تاریکی و سرما. کلمه ای که بشر خلق کرد تا توصیفی از نبود خدا داشته باشد. خدا شیطان را خلق نکرد. شیطان نتیجه آن چیزی است که وقتی بشر عشق به خدا را در قلب خودش حاضر نبیند. مثل سرما که وقتی اثری از گرما نیست خود به خود می آید و تاریک که در نبود نور می آید.
آیا تجسم شیطان از دید قرآن ممکن است ؟
بنام خدا ( پناه می بریم از شر شیطان رجیم به خداوند بخشنده و مهربان)
در این پست و شیطان رو از سیمای قرآن مورد بررسی قرار می دهیم و سپس در پست آینده شیطان رو از دید انجیل و تورات نظاره گر می شیم و در سومین پست به مقایسه ای تطبیقی بین این دو دیگاه می پردازیم ودر این بین سریال صهیونیستی اغماء رو هم در بوته نقد قرار می دهیم. اما برای تفسیر آیات از تفسیر المیزان علامه طباطبایی که مورد وثوق شیعه وسنی است و المیزان ایشان در دانشگاه الازهر مصر مورد استناد قرار می گیرداستفاد می کنیم
کلمه شیطان در (۶۳) آیه و کلمه شیاطین در (۱۷)آیه و کلمه ابلیس در ( ۱۱ ) آیه در قرآن آمده است ، شیطان در بعضی از آیات دوبار استعمال شده ، لفظ ابلیس دقیقا ۱۱ بار بدون تکرار آمده است و نکته جالب اینست که از ۱۱ بار ۹ بار آیه مربوطه به داستان سجده ملائکه بر حضرت آدم و تمرد ابلیس از دستور خداوند و خط و نشانهای ابلیس برای آینده انسان دارد در یکی از همین آیات ( الاسراء۶۵_۶۱) خداوند بعد از ذکر داستان به صراحت بعد از استعمال کلمه ابلیس در آیه بعدی از نام شیطان برای ابلیس استفاده می کند که به آن خواهیم پرداخت چون در این ۹۱ مورد آیه روشهای شیطان (ابلیس) مشابه است از موارد تکراری پرهیز می شود .
اما قبل از اینکه به بحث درباره ابلیس بپردازیم با ذکر ۳ آیه درباره نزول جسمی ! فرشتگان بر انبیاء ومردم عادی نشان می دهیم اگر قرار بود شیطان بصورت تجسم بر انسانها متجلی شود قرآن در این باره صراحت لازم را بکار می برد یعنی چون در قرآن هیچ موردی در تجسم شیطان ذکر نشده و انواع دیگری از روشهای شیطان معرفی می شود پس قضیه تجسم شیطان در گمراه کردن مردم مردود است .(برهان خلف)
۱_فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً فَأَرْسَلْنا إِلَیْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِیًّا(مریم/۱۷)
در مقابل آنان پرده اى آویخت ، پس ما روح خود را نزد او فرستادیم که به صورت انسانى تمام عیار بر او مجسم گشت
ترجمه تفسیر المیزان جلد ۱۴ صفحه ۴۶
((فارسلنا الیها روحنا فتمثل لها بشرا سویا)) – از ظاهر سیاق بر مى آید که فاعل کلمه تمثل ضمیرى است که به روح بر مى گردد پس روحى که به سوى مریم فرستاده شده بود به صورت بشر ممثل شد، و معناى تمثل و تجسم به صورت بشر این است که در حواس بینائىمریم به این صورت محسوس شود، و گرنه در واقع باز همان روح است نه بشر.و چون از جنس بشر و جن نبود، بلکه از جنس ملک و نوع سوم مخلوقات ذوى العقول بود که خدا او را در کتابش وصف نموده ، و ملک نامیده ، و آن فردى را که ماءمور وحى است جبرئیل نامیده ، مثلا فرمود: ((من کان عدوا لجبریل فانه نزله على قلبک باذن اللّه )) و جاى دیگر او را روح خوانده ، فرموده : ((قل نزله روح القدس من ربک )) و نیز فرموده : ((نزل به الروح الامین على قلبک )) و نیز او را رسول خوانده و فرمود: ((انه لقول رسول کریم )) لذا ازهمه اینها مى توان فهمید که آن روحى که براى مریم به صورت بشرى مجسم شد همان جبرئیل بوده است .
۲- وَ لَقَدْ جَاءَت رُسلُنَا إِبْرَهِیمَ بِالْبُشرَى قَالُوا سلَماً قَالَ سلَمٌ فَمَا لَبِث أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِیذٍ(۶۹)فَلَمَّا رَءَا أَیْدِیهُمْ لا تَصِلُ إِلَیْهِ نَکرَهُمْ وَ أَوْجَس مِنهُمْ خِیفَهً قَالُوا لا تخَف إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلى قَوْمِ لُوطٍ(۷۰) ، سوره هود
فرستادگان ما نزد ابراهیم آمدند تا به او مژده دهند نخست سلام کردند و ابراهیم جواب سلام را داد و چیزى نگذشت که گوساله اى چاق و بریان برایشان حاضر ساخت . (۶۹)ولى وقتى دید دستشان به آن غذا نمى رسد رفتارشان را ناپسند و خصمانه تشخیص داده ، از آنان احساس ترس کرد، فرستادگان ما گفتند: مترس ما ماموران عذاب به سوى قوم لوطیم . (۷۰)
این آیات ، داستان بشارت یافتن ابراهیم (علیه السلام ) به اینکه صاحب فرزند خواهد شد را در بردارد و این در حقیقت به منزله زمینه چینى است براى بیان داستان رفتن ملائکه نزد لوط پیغمبر براى هلاک کردن قوم او، چون این داستان در ذیل آن داستان آمده و در دنباله داستان بشارت یافتن ابراهیم (علیه السلام ) بیانى آمده که قصه هلاک کردن قوم لوط را توجیه و بیان مى کند و آن این جمله است : ((انه قد جاء امر ربک و انهم آتیهم عذاب غیر مردود)). منظور از کلمه ((رسل)) در آیه مورد بحث ملائکه اى هستند که به نزد ابراهیم (علیه السلام ) فرستاده شدند تا او را به فرزنددار شدن بشارت دهند و نیز به نزد جناب لوط فرستاده شدند تا قوم آن جناب را هلاک سازند، و کلمات مفسرین در عدد آن فرشتگان مختلف است ، البته بعد از آنکه همه اتفاق دارند بر اینکه از دو نفر بیشتر بوده اند چون کلمه ((رسل )) جمع است و جمع بر کمتر از سه نفر اطلاق نمى شود. و در بعضى از روایات وارده از ائمه اهل بیت (صلوات اللّه علیهم ) آمده که آنها چهار نفر از فرشتگان گرامى خداى تعالى بوده اند،ابراهیم (علیه السلام ) نیز میپنداشت که واردین میهمانانى از جنس بشرند در اکرامشان زیاده روى کرد
آیا شیطان زشت است یا زیبا؟
اگر منظور از زشتى و زیبایى وجود و هستى و ذات باشد که در دار هستى هیچ موجود زشتى یافت نمىشود چرا که همه صادر از حضرت حقاند و معلول او و چون خداى بزرگ جمیل است و سنخیت ایجاب مىکند که معلول خداى جمیل نیز زیبا و جمیل باشد.
و اگر منظور زشتى و زیبایى فعل باشد آرى عصیان آلودگى است و عامل به آن ولو از زیبایى چهره برخوردار باشد اما از دیدگاه واقع زشت است و ناپسند و اگر منظور زشتى و زیبایى چهره و صورت باشد که چون شیطان از طایفه جنیان است و آنان از جنس جسمى لطیف به نام آتش خلق شدهاند و لذا محسوس به حواس ظاهرى ما نمىباشند و شیطان چون امر حضرت حق را عصیان نمود نمىتواند از گروه فرشتگان باشد. چون فرشتگان تسلیم محض خداوند بزرگاند و هیچگونه گناه و عصیانى درباره آنها متصور نیست قرآن درباره فرشتگان مىفرماید که: فرشتگان اهل نافرمانى خداوند نیستند.
و همچنین قرآن کریم به صراحت مىفرماید: شیطان از نوع جن بود و از راه و رسم بندگى خدا خارج شد.
در جایى مىفرماید: ما جن را از آتش آفریدیم.
و باز مىفرماید: شیطان گفت من بهتر از انسانم چون مرا از آتش خلق کردى و او را از گل.
اینها همه دلیل آن است که شیطان جن است و از آتش آفریده شده است.
اما درباره این که چرا در ماجراى سجود شیطان همراه با فرشتگان معرفى گشته است باید گفت این که قرآن فرمود: قلنا للملائکه اسجدوا لآدم فسجدوا الا ابلیس.
این علامت تغلیب است یعنى اگر صد نفر از یک گروه در جایى باشند ولى در جمع آنها یک نفر غریبه باشد وقتى که صدا مىکنیم آن یک نفر را نیز همراه بقیه برمىشمریم. در فرهنگ محاوره این غلبه کثیر بر قلیل رایج است. شیطان به قدرى عبادت کرده بود که در جرگه فرشتگان و همراه آنان بود نه این که فرشته باشد.
