پرسش: آیا بهشت و جهنم دارای طبقه های خاصی است؟ آن ها را نام برده و توضیح دهید؟
پاسخ: بهشت دارای مقامات و مراتبی است که از آن ها به درجات بهشت تعبیر می شود.هر گروهی از مؤمنان و اهل بهشت طبق اعمال و شایستگی هایی که در دنیا کسب کرده اند در درجه ای از بهشت جایگزین می گردند. مقامات اولیاء الله ایجاب می کند که درجات آن ها در بهشت متفاوت باشد. بهشتِ مقرّبین با اصحاب الیمین متفاوت است، و بهشت کسانی که در قلّه های ایمان و معرفت و اعمال صالح قرار دارند با کسانی که در پایین ترند فرق دارد. رسول خدا(ص) فرمود: ” بهشت را صد درجه است و میان هر درجه با درجه دیگر به مقدار فاصله آسمان با زمین است. بالاترین درجه آن فردوس است که چهار رود بزرگ بهشت از آن می جوشد، و هر گاه از خداوند حاجتی خواستید فردوس را بخواهید”.[۱]حضرت امام صادق(ع) فرمود: “نگویید یک بهشت است، خداوند عزّ و جلّ می فرماید:” بهشت را درجاتی است که بعضی فوق بعضی دیگر است”.[۲]امام علی(ع) فرمود:”بهشت درجات و جایگاه های مختلف و برتر از هم،و نعمت های پیاپی و مداوم دارد”.[۳]رسول خدا(ص) فرمود: “در بهشت درجه ای است که جز پیشوا و رهبر عادل، یا کسی که صله رحم می کند، یا آن کس که با داشتن نان خور زیاد (و درآمد اندک) صبر می کند و می سازد، به آن درجه و مقام نمی رسد”.[۴]امام صادق(ع) فرمود: “بهشتیانی که دارای کم ترین و کوچک ترین مقام و درجه اند (مقامشان چنان است) اگر تمام آدمیان و پریان بدان وارد شوند،همه از طعام و شرابش سیر شوند و چیزی از آن کاسته نمی گردد”.[۵]رسول خدا(ص) فرمود: ” در بهشت (عدن) جز سه گروه مسکن نمی کنند؛ پیامبران، صدّیقان و شهدا”.[۶]امام صادق(ع) فرمود:”خدا می فرماید: بهشت درجاتی دارد. بعضی برتر از بعضی است. مردم به وسیله‌اعمالشان برتری می یابند”.[۷]امام صادق(ع) فرمود: “بر تو باد تلاوت قرآن زیرا درجات بهشت به تعداد آیات قرآن است. روز قیامت به قاری قرآن گفته می شود: بخوان و ترقی کن. هر آیه ای بخواند یک درجه بالا می رود”.[۸]قرآن کریم می فرماید: “و لمن خاف مقام ربّه جنّتان؛ برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشتی است و پایین تر از آن دو، دو باغ بهشتی دیگر است”.[۹]دو باغ اوّلی برای مقرّبین و دو باغ دوّمی که در مرحله پایین تر است، از اصحاب الیمین است، که اشاره به درجات مختلف اهل بهشت است.مرحوم شیخ صدوق می فرماید: “بهشتیان که در نهایت خوشی هستند نوع کامرانی آنان متفاوت است. آن ها که در عبادت پروردگار همت والایی داشته و شوق لقای خدا انگیزه بندگی شان بود، به نعمت تقدیس و تسبیح و حمد و ثنای ذات اقدس خدا متنعم می شوند، و آن که به منظور راه یافتن به بهشت برین،خدا را عبادت کرده،به انواع خوردنی ها و نوشیدنی ها و حوریان دست می یابد. چنان که امام علی(ع) فرمود: “مردم در عبادت سه دسته اند: گروهی به انگیزه رسیدن به ثواب، عبادت می کنند. این بندگی بازرگانان است، و گروهی عبادتشان به خاطر ترس است. این عبادت غلامان و نوکران است و گروهی خدا را از روی شک و سپاس گزاری عبادت می کنند،این عبادت آزادگان است[۱۰]”.[۱۱] بنابراین بهشت دارای مراتب و مقامات است که از آن ها به “درجات” تعبیر می شود نه به “طبقات”. درجات به حسب اعمال و کردار و اعتقادات و نیّت ها به بهشتیان داده می شود. در قرآن کریم از بهشت های عدن،[۱۲] خُلد،[۱۳] مأوی،[۱۴] عالیه،[۱۵] نعیم،[۱۶] فردوس،[۱۷] و بهشت منسوب به پروردگار (جنّتی)[۱۸] اسم برده شده است.جهنم نیر دارای مراتب و نقطه های مختلفی است که از این مرتبه ها به “درکات” تعبیر می شود. درکات جهنم روی هم دیگر است. از این رو جهنم دارای طبقات می باشد. پایین ترین طبقه و پست ترین نقطه جهنم جایگاه منافقین است. قرآن کریم می فرماید: “منافقان در پائین ترین طبقه دوزخ قرار دارند”.[۱۹]مرحوم علامه طباطبایی می فرماید: از این آیه شریفه این مطلب واضح می شود که اهل آتش در آن مراتبی دارند که از حیث پستی و پایین بودن با یکدیگر اختلاف دارد و بر حسب همین اختلاف، مراتب عذابشان هم در سختی و دردناکی مختلف است. این مراتب را خداوند “درکات” می نامد.[۲۰]قرآن می فرماید: “جهنم میعادگاه همه آن ها است. هفت در دارد، و برای هر دری گروه معیّنی از آن ها تقسیم شده اند”.[۲۱]امیرمؤمنان(ع) فرمود: “جهنم دارای هفت در است که به صورت طبقه طبقه است. بعضی بالای بعض دیگر است”.یکی از دست هایش را بر دیگری گذارد و فرمود: “این چنین، خداوند بهشت ها را در کنار هم قرار داد، ولی طبقات جهنم روی هم اند. بعضی فوق بعض دیگر است که پایین ترین آن ها جهنم است. بالای آن “لظی” است. بالای آن “حطمه” بالای آن “سقر” بالای آن “جحیم” بالای آن “سعیر” و بالای آن “هاویه”[۲۲] است.[۲۳]امام صادق(ع) فرمود: ” در جهنم صحرایی است برای متکبران که آن را سقر گویند که از سختی و بسیاری گرمایش به خداوند شکایت کرد و اجازه خواست تا نفس بکشد، خدا اجازه داد، نفسی کشید و جهنم را سوزاند”.[۲۴]بنابراین جهنم دارای طبقات است. هر یک از سعادت و شقاوت درجات و مراتبی دارد،نه اهل سعادت یک درجه و مرتبه اند و نه اهل شقاوت،این مراتب و تفاوت ها درباره اهل بهشت به عنوان درجات و درباره اهل جهنم به عنوان درکات تعبیر می شود.[۲۵]بار الها! به آبروی محمد و آل محمد(ص) همه ما را از عذاب دردناک جهنم دور بدار و بهشت برین را نصیب ما فرما.
[۱] صادق احسان بخش، آثار الصادقین، ج۲، ص۳۴۰، حدیث ۴۲.[۲] همان، ص ۳۳۸، حدیث ۳۲.[۳] نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ص ۱۹۵، خطبه ۸۴.[۴][۵] بحارالأنوار، ج ۸، ص ۱۲۰، حدیث ۱۱.[۶] صادق احسان بخش، آثار الصادقین، ج ۲، ص ۳۴۱، حدیث ۴۴.[۷] بحارالأنوار، ج ۸، ص ۱۰۶.[۸] همان، ص ۱۸۶، حدیث ۱۵۲.[۹] الرحمن(۵۵) ایه ۴۶ و ۶۲.[۱۰] باب حادی عشر، اعتقادات صدوق،اعتقاد نا فی الجنه.[۱۱] نهج البلاغه (فیض الاسلام)، ص ۱۱۸۲،کلمه ۲۲۹.[۱۲] توبه (۹) آیه ۷۲.[۱۳] فرقان (۲۵) آیه ۱۵.[۱۴] نجم (۵۳) آیه ۱۵.[۱۵] حاقه (۶۹) آیه ۲۲.[۱۶] مائده(۵) آیه ۶۵.[۱۷] کهف (۱۸) آیه ۱۰۷.[۱۸] فجر (۸۹) آیه ۳۰.[۱۹] نساء (۴) آیه ۱۴۵.[۲۰] علامه طباطبایی، تفسیر المیزان(ترجمه) ج ۵، ص ۱۸۷.[۲۱] حجر(۱۵) آیه ۴۳ و ۴۴.[۲۲] همه این اسامی در قرآن کریم ذکر شده است: جهنم : آل عمران(۳) آیه ۱۶۲، لظی: معارج (۱۵) آیه ۱۷، حطمه: همزه(۱۰۴) آیه ۴، سقر: مدثر ( ۷۴) آیه ۲۶، جهیم: بقره (۲) آیه۱۱۹، سعیر:نساء (۴) آیه ۱۰،هاویه: رعد (۱۰۱) آیه ۹.[۲۳] مجمع البیان، ج ۵ – ۶، ص ۳۳۸.[۲۴] محمد محمدی ری شهری،میزان الحکمه، ج ۱، ص ۴۷۳،حدیث ۲۹۲۰.[۲۵] مرتضی مطهری، عدل الهی،ص ۴۱۴.
