پرسش. علل بی توجهی برخی نوجوانان به نماز و راه درمان آن چیست؟
پاسخ: پیش از هر گونه تصمیمگیری در مورد واداشتن نوجوان بی اعتقاد به نماز، باید با تحقیق جامع دریابیم که علل بی توجهی به نماز چیست؟ حرف و سخن آنها چیست؟ آیا از والدین، مربیان و الگوهای تربیتی، سرخورده شدهاند و میخواهند عصیان خود را نشان دهند؟ یا بر اثر تنبلی و بی حوصلگی خودِ فرد کاهل در نماز است؟ مهمترین مشکلات را میتوان در محورهای زیر جست و جو کرد:
الف. علل فردی
مهمترین عواملی که مربوط به خود نوجوان است، میتواند درک نکردن صحیح تعالیم مذهبی، ناآشنایی به وظیفه و تکلیف، تنبلی و تنپروری، غفلت و مسامحه کاری، نداشتن روحیه لازم برای اقامه نماز، اثبات وجود و نشان دادن اینکه او برای خودش کسی است و میتواند یاغی و عاصی باشد.
ب. علل خانوادگی
از جنبه خانوادگی هم عللی مانند عادت ندادن او به نماز از دوران خردسالی، دعوت به نماز از روی خشونت و سپس عقدهسازی در او، سلب اعتماد از متولیان امور مذهبی به وسیله خانواده، آلودگی در غذای خانواده بر اثر رعایت نکردن حلال و حرام، در بینمازی یا کاهلی فرد در نماز خواندن مؤثر است.
ج. علل مربوط به گروه همسالان
نقش این گروه به اندازهای است که میتواند اندیشه ها را دگرگون و حتی در دین و اعتقاد افراد اثر گذارد. تابعیت و همرنگی با دوستان و بیشترِ اُنسها و دوستیها در این مرحله، ابرآلود و مبهم است. بنابراین، در ترک نماز و زمانی هم ایجاد رغبت و عادت به نماز، الگوها و معاشران نقش اساسی دارند.
د. علل اجتماعی
دوران نوجوانی، دوران تجسس است. این جست و جو در حیطه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی صورت میگیرد. در این حال، عوامل متعددی از جامعه و محیط بر او اثر میگذارد و احساسی برای گرایش یا ترک مذهب در او پدید می آورد.
توجه به راههای درمان
تا وقتی که ریشه جهل، غفلت، تنپروری و بیرغبتی در فرد زدوده نشود، خانوادهها سر و سامان نداشته و یا بیتوجه و بیبرنامه باشند، دوستان و معاشران ناباب، کودک و نوجوان را احاطه میکنند و در میان میگیرند و جوّ جامعه و شرایط محیط، نابسمان و آشفته میماند و در نتیجه، امید به اصلاح، بسیار اندک خواهد بود.
برنامهریزی برای اصلاح کودکان و نوجوانان در محیط خانواده و تلاش برای کنترل جامعه و محیط، در دو سوی یک جریان مهم قرار دارند. شرایط حیات سیاسی، اجتماعی و خانوادگی با حیات معنوی در ارتباط بنیادین هستند. بنابراین، در این ابعاد چهارگانه باید اقدامات موازی صورت پذیرد که مهمترین آنها عبارتند از:
۱. ارتباط با کودکان و نوجوانان
الف. جهلزدایی از طریق والدین، مربیان و رسانههای جمعی، با استفاده از توان بیانی، تصویری، کتابها، مجلات و… .
ب. ایجاد رغبت در آنها از طریق برقراری ارتباط دوستانه با او و پذیرش دوستان او.
ج. استفاده از حساسیت و شور و هیجان مذهبی و معنوی نوجوان و نشان دادن صحنه های مهیج مذهبی.
د. پاسخ به پرسشهای مذهبی و تجهیز آنها برای دفاع از مذهب.
ه . زمینهسازی برای خودیابی، خودسازی و محاسبه نفس.
و. آشنا کردن آنها با حقایق پیرامون و خطراتی که از جنبه های گوناگون متوجه آنهاست.
۲. ارتباط با خانواده
الف. بعد الگویی خانواده باید تقویت شود برای این کار، به هنگام نماز باید پدر و مادر همه کارها را تعطیل کنند و به سوی نماز روی آورند که این، نوعی درس سازنده و عملی است.
ب. استفاده از جاذبههای صوتی کلامی برای جلب و جذب آنان، مثل قرائت نماز و قرآن با صدای خوب، لحن خوب و آهنگین توسط خانواده.
ح. ایجاد ارتباط گرم و سازنده با آنها و اعلام محبت و نشان دادن رحمت و عنایت خود و گاهی هم بهره گیری از مهر و قهر به صورت همزمان.
د. استفاده از نیروی برادر یا خواهر بزرگتر برای جلب و جذب آنها.
ه . کنترل غیر مستقیم و زیر نظر داشتن برنامه های او.
۳. ارتباط با همسالان
الف. فراهم آوردن زمینه لازم برای دوستیابی فرزندان، از راه معاشرت با خانواده هایی که فرزندان سالم و همسن و سال با فرزندان آنها دارند.
ب. جهت دادن نوجوان به عضویت در تشکیلات و گروه هایی که در مسیر مذهب و عبادت و نمازند و مشارکت دادن آنها در هیئتهای مذهبی و پرورش روح دینی در آنها.
۴. اصلاح شرایط محیطی
بالاخره به این نکته هم باید توجه داشته باشیم که شرایط و جو و محیط اجتماعی، در سازندگی یا ویرانی بنای اخلاقی و مذهبی به شدت مؤثر است. محیط فاسد و مسموم زمینهساز فساد است و محیط صالح و شایسته موجب رشد و تعالی است.
یکی از رسالتهای برنامهریزان و برنامهسازان، درک درست و واقعنگرانه به این معضل مذهبی و تلاش به منظور رشد و ارتقای برنامههای جذاب مذهبی به ویژه در اوقات نماز است. صدا و سیما در این خصوص میتواند با تهیه برنامههای جذاب، به فرهنگسازی و انتقال ارزشی اهتمام بیشتری نماید. به نظر میرسد که رسانه باید حتی در این زمینه به برگزاری نشست با متفکران و متولیان مذهبی برای تهیه برنامههای جذابتر و پرمحتواتر در زمینه نماز اقدام کند؛ زیرا آمارهای غیر رسمی در این باره بسیار نگران کننده است و رسالت دستاندرکاران صدا و سیما را دو چندان میکند.
در شرایط کنونی، به یک حرکت فرهنگی گسترده نیاز داریم، که فقط صرف یک همایش نباشد. این حرکت فرهنگی باید به وسیله صدا و سیما، ائمه جمعه، روزنامهها، مجلات، مدارس، خانواده و نهادهای متولی امور فرهنگی پایهریزی شود. این حرکت فرهنگی باید با هدف شناسایی و جذب نماز، ضرورت برپایی نماز، آثار و فواید نماز و… صورت پذیرد تا جامعه اسلامی ما جامعهای شود که کوچک و بزرگ، زن و مرد بیش از پیش به مسئله نماز که در حقیقت حافظه امنیت اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ماست، اهتمام بورزیم.(برگرفته از کتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدی.)
