قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم :
نزدیک ترین درجه به پیامبری
أقرَبُ النّاسِ مِن دَرَجَهِ النُّبُوَّهِ أهلُ العِلمِ و الجِهادِ.(۸/۳۹۳۸؛ المجحه البیضاء: ۱/۱۴)
نزدیک ترین مردم به درجه پیامبری، دانشمندان و رزمندگان اند.
برتری دانش بر عبادت
قَلیلُ العِلمِ خَیرٌ مِن کَثیرِ العِبادَهِ. (۳۹۴۲/۸؛ المحجه البیضاء: ۲۲/۱)
اندکی دانش، بهتر از بسیاری عبادت است.
برتری خواب دانشمند بر نماز جاهل
نَومٌ مَعَ عِلمٍ خَیرٌ مِنصَلاهٍ عَلی جَهلٍ.(۸/۳۹۴۲؛ منیه المرید: ۱۰۴)
خوابِ توأم با علم و دانش، بهتر از نماز همراه با نادانی است.
فضیلت تفکر عالم بر عبادت عابد
ساعَهٌ مِن عالِمٍ یَتَّکِیُعَلی فِراشِهِ یَنظُرُ فی عَمَلِهِ، خَیرٌ مِن عِبادَهِ العابِدِ سَبعینَ عاماً. (۸/۳۹۴۲؛ روضه الواعظین: ۱۶)
یک ساعت تکیه زدن عالم بر بستر خویش و نگریستن در کار و عملش، بهتر از هفتاد سال عبادت عابد است.
عبادت بودن نگاه محبت آمیز به چهره عالم
النَّظَرُ فی وَجهِ العالِمِ حُبّاً لَهُ عِبادَهٌ.(۸/۳۹۴۶؛ بحار: ۱/۱۹۵)
نگاه مهرآمیز به چهره عالم، عبادت است.
واجب بودن دانش آموزی
اُطلُبوا العِلمَ ولَو بِالصِّینِ؛ فانَّ طَلَبَ العِلمِ فَریضَهٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ. (۸/۳۹۴۶؛ کنزالعمال: ۲۸۶۹۷)
دانش را فرا گیرید، گرچه در چین باشد؛ زیرا طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است.
جویندگان دانش، محبوبان خدا
طَلَبُ العِلمِ فَریضَهٌ عَلیکُلِّ مُسلِمٍ، ألا انَّ اللَّهَ یُحِبُّ بُغاهَ العِلمِ. (۸/۳۹۴۸؛ کافی: ۳۰/۱)
طلب دانش، بر هر مسلمانی واجب است. بدانید که خداوند جویندگان دانش را دوست دارد.
لزوم تحمل سختیهای علم آموزی
مَن لَم یَصبِر عَلی ذُلِ التَّعَلُّمِ ساعَهً بَقِیَ فی ذُلِّالجَهلِ أبَداً.(۸/۳۹۶۲؛عوالیاللئالی:۲۸۵/۱)
هر کس بر خواری ساعتی دانش آموختن صبر نکند، برای همیشه در خواری نادانی بماند.
تمام نشدن زمان علم آموختن
مَنهومانِ لا یَشبَعُ طالِبُهُما: طالِبُ العِلمِ وطالِبُ الدّنیا. (۸/۳۹۴۸؛ کنزالعمال: ۲۸۹۳۲)
دو پُرخورند که هیچ گاه سیر نمی شوند: جوینده دانش و جوینده دنیا.
برتری جوینده دانش به جاهلان
طالِبُ العِلمِ بَینَ الجُهّالِ کَالحَیِّ بَینَ الأمواتِ.(۸/۳۹۴۸؛ کنزالعمال: ۲۸۷۲۶)
جوینده دانش در میان مردمان نادان، همچون شخص زنده است در میان مردگان.
دانش آموختن، قدم نهادن در راه خدا
مَن طَلَبَ العِلمَ فهُوَ فیسَبیلِ اللَّهِ حَتّی یَرجِعَ.(۸/۳۹۵۰؛ کنزالعمال: ۲۸۷۰۲)
هر که در طلب دانش بیرون رود، تا زمانی که برگردد، در راه خدا گام برمیدارد.
آمرزش خواستن فرشتگان برای جویندگان دانش
انَّ طالِبَ العِلمِ تَبسُطُ لَهُ المَلائکَهُ أجنِحَتَها وتَستَغفِرُ لَهُ. (۸/۳۹۵۲؛ کنزالعمال: ۲۸۷۴۵)
فرشتگان، بالهای خود را برای جوینده دانش میگسترانند و برایش آمرزش میطلبند.
راه نمودن خداوند به طالب علم به سوی بهشت
مَن سَلَکَ طَریقاً یَطلُبُ فیهِ عِلماً، سَلَکَ اللَّهُ بهِ طَریقاً الَی الجَنَّهِ. (۸/۳۹۵۲؛ کنزالعمال: ۲۸۷۴۶)
هرکس در جستجوی دانشی راهی را بپیماید، خداوند او را به سوی بهشت راه نماید و حرکت دهد.
آموزش علم، بهترین صدقه
أفضَلُ الصَّدَقَهِ أن یَعلَمَ المَرءُ عِلماً ثُمَّ یُعَلِّمَهُ أخاهُ.(۸/۳۹۵۴؛ منیه المرید: ۱۰۵)
بهترین صدقه، این است که انسان علمی را بیاموزد و سپس آن را به برادر خود آموزش دهد.
دقت در گزینش معلم شایسته
العِلمُ دِینٌ، الصَّلاهُ دِینٌ، فَانظُروا عَمَّن تَأخُذونَ هذا العِلمَ. (۸/۳۹۷۲؛ کنزالعمال: ۲۸۶۶۶)
علم، دین است. نماز، دین است. پس بنگرید که این علم را از چه کسی فرا میگیرید.
ملایمت با معلم و دانش آموز
لِینُوا لِمَن تُعلِّمونَ، ولِمَن تَتَعَلَّمونَ مِنهُ.(۸/۳۹۷۶؛ منیه المرید: ۱۹۳)
با کسی که به او علم میآموزید و با کسی که از او علم فرا می گیرید، نرم و ملایم باشید.
لزوم نگه داشتن حرمت آموزگار
ثَلاثَهٌ لا یَستَخِفُّ بِحَقِّهِم الّا مُنافِقٌ بَیِّنُ النِّفاقِ: ذو الشَّیبَهِ فی الاسلامِ، والامامُ المُقسِطُ، ومُعَلِّمُ الخَیرِ.(۸/۳۹۷۸؛ کنزالعمال: ۴۳۸۱۱)
سه کساند که جز منافقی که نفاقش آشکار است در حقّ آنان بیحرمتی نکند: ریش سفید اسلام، پیشوای دادگر و آموزگار خوبی ها.
تواضع عالم
مَن قالَ: أنا عالِمٌ فَهُوَ جاهِلٌ.(۳۹۸۸/۸؛ الترغیب والترهیب: ۱۳۰/۱)
هر که بگوید: من دانا هستم، او شخص نادانی است.
لزوم همراهی علم با عمل
مَن عَمِلَ عَلی غَیرِ عِلمٍ کانَ ما یُفسِدُ أکثَرَ مِمّا یُصلِحُ.(۸/۳۹۹۶؛ المحاسن: ۱/۳۱۴)
کسی که بدون شناخت عمل کند، خراب کردنش بیشتر از درست کردن اوست.
عذاب شدید برای عالم بی عمل
انَّ أهلَ النّارِ لَیَتَأذَّونَمِن ریحِ العالِمِ التّارِکِ لِعِلمِهِ.(۸/۴۰۱۰؛ بحار:۲/۳۴)
دوزخیان از بوی گند عالم بیعمل، در آزارند.
لزوم همراهی علم آموزی با هدایت جویی
مَنِ ازدادَ عِلماً ولَم یَزدَدْ هُدیً، لَم یَزدَدْ مِنَ اللَّهِ الّا بُعداً. (۸/۴۰۱۴؛ تنبیه الخواطر: ۲/۲۱)
هر که علمش فزونی گیرد و هدایتش افزون نشود، جز بر دوری او از خدا افزوده نگردد.
دانش سودمند
خَیرُ العِلمِ ما نَفَعَ.(۸/۴۰۲۲؛ امالی صدوق: ۳۹۴)
بهترین دانش آن است که سودمند باشد.
داناترین مردم
أعلَمُ النّاسِ مَن جَمَعَ عِلمَ النّاسِ الی عِلمِهِ.(۸/۴۰۲۸؛ امالی صدوق: ۲۷)
داناترین مردم، کسی است که دانش مردم را با دانش خود جمع کند.
سرآمد خوبی ها و سرآمد بدی ها
العِلمُ رَأسُ الخَیرِ کُلِّهِ، والجَهلُ رَأسُ الشَّرِّ کُلِّهِ.(۸/۳۹۳۲؛ بحار: ۷۷/۱۷۵)
دانایی، سرآمد همه خوبیهاست و نادانی سرآمد همه بدیها.
گرانبهاترین مردم
أکثَرُ النّاسِ قیمَهً أکثَرُهُم عِلماً، وأقَلُّ النّاسِ قیمَهً أقَلُّهُم عِلماً. (۸/۳۹۳۸؛ امالی صدوق: ۲۷)
گرانبهاترین مردم، دانشمندترین آنها و کم قیمت ترین آنها کم دانش ترین آنهاست.
آثار دانشجویی
العِلمُ خَزائنُ ومَفاتِیحُهُ السُّؤالُ، فَاسألُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فانّهُ یُؤجَرُ أربَعهٌ: السائلُ، والمُتَکلِّمُ، والمُستَمِعُ، والُمحِبُّ لَهُم.(۵/۲۳۱۶؛ کنز العمال: ۲۸۶۶۲)
دانش، گنجینههایی است و کلیدهای آن پرسش است؛ پس، خدایتان رحمت کند، بپرسید، که با این کار چهار نفر اجر مییابند: پرسشگر، پاسخگو، شنونده و دوستدار آنان.
خوب پرسیدن
حُسنُ المَسألَهِ نِصفُ العِلمِ.(۵/۲۳۱۶؛ تحف العقول: ۵۶)
خوب پرسیدن، نیمی از دانش است.
نجات در صدق
مِن وصایا النبیِّ صلی الله علیه وآله لأبیذَرٍّ -: یا أبا ذَرٍّ، اذا سُئلتَ عن عِلمٍ لا تَعلَمُهُ فَقُل: لا أعلَمُهُ تَنجُ مِن تَبِعَتِهِ، ولا تُفْتِ بما لا عِلمَ لکَ بهِ تَنجُ مِن عَذابِ اللَّهِ یَومَ القِیامَهِ.(۵/۲۳۲۲؛ مکارم الاخلاق: ۲/۳۶۴)
پیامبر خدا در سفارش به ابوذر فرمود: اگر درباره چیزی از تو سؤال شد که نمیدانی، بگو: نمیدانم، تا از پیامدهای آن خلاص شوی و درباره آنچه نمیدانی فتوا مده، تا از عذاب خدا در روز قیامت نجات یابی.
