الف ) وجوب شرعیِ عمل به وصیّتِ
۱ . سؤال : شخصى در حضور افراد مورد اطمینان از جمله یکى از فرزندان ذکورش، وصیّت کرده است که براى اداى حقوق شرعى که بر عهده دارد از قبیل خمس و زکات و کفّارات و هم چنین واجبات بدنى که بر عهده اوست مانند روزه ، نماز و حج ، بعضى از املاک او براى مصرف در موارد وصیّت از ترکهاش استثنا شوند، ولى بعضى از ورثه آن را رد کرده و خواهان تقسیم همه املاک بدون استثنا بین ورثه هستند. در این مورد تکلیف چیست؟
جواب : بعد از فرض ثبوت وصیّت با دلیل شرعى یا اقرار ورثه، در صورتى که ملک مورد وصیّت بیشتر از ثلث مجموع ترکه نباشد، آنان حق ندارند خواهان تقسیم آن شوند، بلکه واجب است با صرف آن در حقوق مالى و واجبات بدنى که میّت به آنها وصیّت کرده، به وصیّت او عمل کنند. بلکه اگر از طریق شرعى یا با اعتراف ورثه ثابت شود که میّت به مردم بدهکار است و یا حقوق مالى مربوط به خداوند مانند خمس و زکات و کفارات و یا مالى و بدنى مانند حج بر عهده اوست، باز هم بر آنان واجب است همه دیون او را از اصل ترکه بپردازند و سپس باقى مانده آن بین ورثه تقسیم شود، هر چند نسبت به آنها وصیّتى نکرده باشد.
أجوبه الاستفتاءات رهبری ، سؤال ۱۸۳۴
۲ . سؤال : یکى از شهداى عزیز در مورد قضاى نماز و روزههایش وصیّت کرده است، ولى ترکهاى ندارد و یا ترکه او فقط خانه و لوازم آن است که فروش آنها موجب عسر و حرج فرزندان صغیر او مىشود، ورثه او در رابطه با این وصیّت چه تکلیفى دارند؟
جواب : اگر آن شهید عزیز ترکه اى ندارد، عمل به وصیّت او واجب نیست، ولى بر پسر بزرگ او واجب است که بعد از رسیدن به سن بلوغ، نماز و روزههایى را که از پدرش فوت شده قضا نماید، ولى اگر ترکهاى دارد، واجب است ثلث آن در مورد وصیّت او مصرف شود و مجرّد نیاز ورثه و صغیر بودن آنان عذر شرعى براى عمل نکردن به وصیّت محسوب نمىشود.
أجوبه الاستفتاءات رهبری ، سؤال ۱۸۴۳
ب ) تغییر دادنِِ وصیّت جایز نیست
۱ . فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ؛ پس کسى که آن را بعد از شنیدن تغییر دهد تنها گناه آن بر کسانى است که آن (وصیّت) را تغییر مىدهند خداوند شنوا و دانا است / سوره بقره / ۱۸۱
۲ . هنگامى که وصیّت جامع تمام ویژگیها باشد، از هر نظر محترم و مقدّس است، و هر گونه تغییر و تبدیل در آن ممنوع و حرام است .
تفسیر نمونه، ج۱، ص: ۶۱
۳ . بَابُ وُجُوبِ إِنْفَاذِ الْوَصِیَّهِ الشَّرْعِیَّهِ عَلَى وَجْهِهَا وَ عَدَمِ جَوَازِ تَبْدِیلِهَا
مستدرکالوسائل ج : ۱۴ ص : ۱۱۶
ج ) اولویّت ها در برداشت از اموال میّت
سؤال : در صورت تعدّد طلبکاران، و عدم کفایت دارایى متوفّى جهت اداى کلّ دیون، آیا شرعاً مىتوان بین انواع طلبکاران و دیون (به شرح ذیل) حقّ تقدّم و اولویّت قائل شد؟ در صورت امکان، ترتیبِ اولویّتها را مرقوم فرمایید:
۱- نفقه و مهریّه زوجه.
۲- نفقه فرزندان صغیر.
۳- دیونى که از بابت آن مالى از بدهکار نزد طلبکاران رهن، وثیقه یا توقیف است.
۴- دستمزد و حقوق خدمه و کارگران منزل و محلّ کار متوفّى.
۵- دستمزد و هزینه بیمارستان و طبیب و داروخانه، جهت مداواى بیمار قبل از فوت.
۶- بدهکارى به حکومت اسلامى (از قبیل: مالیات، قبوض آب و برق و گاز و مانند آن).
۷- دیون شرعى (خمس و زکات) و گرفتن اجیر براى اداى نماز و روزه و حجّ واجب.
۸- هزینه کفن و دفن و مراسم ختم متعارف.
جواب : هزینه کفن و دفن متعارف مقدّم بر همه چیز است، ولى مراسم ختم و یاد بود جزء واجبات نیست. همچنین نفقه اولاد صغیر اگر قبلًا پرداخت نشده، جزء دیون محسوب نمىشود. هزینه نماز و روزه را نیز نمىتوان از اموال میّت برداشت. بقیّه دیون در یک ردیف قرار دارند، و باید به نسبت برداشته شود.
استفتائات جدید، حضرت آیت الله مکارم ، ج۳، سؤال ۸۹۴
د ) پاداش عمل نمودنِ سریع به وصیّت
عَنْهُ صلی الله علیه و آله وسلّم أَنَّهُ قَالَ : مَنْ ضَمِنَ وَصِیَّهَ الْمَیِّتِ … فَإِنْ قَامَ بِهِ کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهٍ عِتْقُ رَقَبَهٍ وَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ بِکُلِّ دِرْهَمٍ مَدِینَهٌ وَ سِتُّونَ حَوْرَاءَ وَ یُمْسِی وَ یُصْبِحُ وَ لَهُ بَابَانِ مَفْتُوحَانِ إِلَى الْجَنَّهِ فَإِنْ مَاتَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْقَابِلِ مَاتَ مَغْفُوراً وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ مِثْلَ ثَوَابِ مَنْ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ یَکُونُ فِی الْجَنَّهِ رَفِیقَ یَحْیَى بْنِ زَکَرِیَّا (ع) .
مستدرکالوسائل ج : ۱۴ ص : ۱۱۸
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود : اگر کسی به وصیّت های میّت عمل نماید برای او در هر شبانه روز پاداشِ آزاد کردنِ بنده داده می شود …. و صبح و شام دو درب ، به بهشتِ الهی برایش باز می شود و اگر تا سالِ بعد از دنیا برود مورد مغفرت خداوند واقع خواهد شد و خداوند در قیامت پاداش کسی را به او می دهد که در حالِ انجام حج و عمره بوده و در بهشت رفیقِ حضرت یحیی بن زکریا (ع) خواهد بود .
ه ) مجازات عمل نکردن سریع به وصیّت
عَنْهُ صلی الله علیه و آله و سلّم أَنَّهُ قَالَ : مَنْ ضَمِنَ وَصِیَّهَ الْمَیِّتِ ثُمَّ عَجَزَ عَنْهَا مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ لَا یُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَ لَا عَدْلٌ وَ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ یُصْبِحُ وَ یُمْسِی فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ کُلَّمَا قَالَ یَا رَبِّ نَزَلَتْ عَلَیْهِ اللَّعْنَهُ وَ کَتَبَ اللَّهُ ثَوَابَ حَسَنَاتِهِ کُلَّهُ لِذَلِکَ الْمَیِّتِ فَإِنْ مَاتَ عَلَى حَالِهِ دَخَلَ النَّارَ .
مستدرکالوسائل ج : ۱۴ ص : ۱۱۷
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود : اگر کسی به وصیّت های میّت بدون عذرعمل ننماید هیچ عملِ واجب و مستحبّی از او قبول نشده و همه ملائکه ی میان آسمان و زمین او را لعنت می نمایند و صبح و شام مورد غضبِ خداوند قرار دارد و هر بار که خداوند را بخواند بر او لعنت نازل می گردد و ثوابِ کارهای خوبش برای آن میّت نوشته می شود و اگر در چنین حالی از دنیا برود جایگاهش آتش خواهد بود .
